Ekonomia - definicje.doc

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

1.INFLACJA, proces wzrostu poziomu cen, powodujący niekontrolowane i nie akceptowane społecznie zmiany proporcji podziału dochodu narodowego. We współczesnej gospodarce światowej występuje ona powszechnie, choć z różnym nasileniem w poszczególnych krajach. Stopień nasilenia inflacji określa stopa inflacji, wyrażająca w procentach wzrost poziomu cen w okresie badanym w stosunku do okresu przyjętego przez ustawę. W zależności od poziomu stopy inflacji rozróżniamy:

1) inflację pełzającą (do kilku procent w skali rocznej), nie powodującą zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych, poddającą się kontroli.

2) inflację kroczącą (z reguły do kilkunastu procent rocznie), gdy oczekiwania inflacyjne wywołują określone zachowania podmiotów gospodarczych wzmagające ten proces, przy czym zaczyna się ona wymykać kontroli.

3) inflację galopującą (powyżej 20%), powodującą narastające zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych, osłabienie systemów motywacyjnych, a w rezultacie zahamowanie wzrostu gospodarczego.

4) hiperinflację, gdy natężenie procesów inflacyjnych uniemożliwia racjonalne gospodarowanie z powodu niemożności prowadzenia rachunku ekonomicznego, planowania działań gospodarczych, nieskuteczności systemów motywacyjnych, co prowadzi do anarchizacji życia społecznego.

Proces inflacji jest niezwykle złożony ze względu na mnogość jej przyczyn, przejawów i skutków. Z punktu widzenia przyczyn wyróżnia się inflację popytową (ciągnioną przez popyt) i kosztową (pchaną przez koszty).

Inflacja popytowa jest wynikiem nadmiernej ilości pieniądza w obiegu. Nazywa się ją także inflacją pieniężną. Jej źródłem mogą być nadmierne wydatki państwa, nie znajdujące pokrycia w dochodach (inflacja budżetowa), nadmierna kreacja pieniądza kredytowego (inflacja kredytowa) lub nadmierny w stosunku do wzrostu produkcji wzrost płac (inflacja płacowa).

Inflacja kosztowa związana jest ze wzrostem kosztów produkcji.

Zazwyczaj obydwa rodzaje inflacji występują równocześnie. Mechanizm inflacji przejawia się w występowaniu tzw. spirali inflacyjnej, polegającej na wzajemnym wspomaganiu się ruchów cen, dochodów i kosztów, z których jedne są raz przyczyną, a innym razem skutkiem zmian pozostałych. Wśród wielu płaszczyzn spirali inflacyjnej wymienia się konkurencyjne ceny - płace, płace - płace (wzrost płac w jednych dziedzinach gospodarki staje się przyczyną nacisków na wzrost płac w innych dziedzinach), płace - świadczenia społeczne (żądania waloryzacji świadczeń społecznych w ślad za wzrostem płac), ceny - ceny (wzrost jednych towarów skłania producentów innych towarów do podwyżek cen w celu zachowania ukształtowanych wcześniej proporcji cenowych), ceny - stopa procentowa itp. Początkowo procesy inflacyjne występowały tylko w okresach ożywienia koniunktury gospodarczej. Współcześnie towarzyszą one każdej fazie cyklu gospodarczego. Pojawiły się w związku z tym nowe pojęcia: stagflacja i slumpflacja.n Ograniczenie inflacji lub przeciwdziałanie jej wystąpieniu wymaga odpowiedniej polityki państwa w zakresie kształtowania dochodów społeczeństwa, ograniczania deficytu budżetowego (polityka fiskalna), kontroli emisji pieniądza przez bank centralny i kreacji pieniądza kredytowego przez banki komercyjne (polityka monetarna).

2.DEFLACJA, zjawisko przeciwstawne do inflacji, polegające na obniżaniu się ogólnego poziomu cen dóbr i usług, a także produkcji i zatrudnienia w wyniku ograniczenia dopływu pieniądza do gospodarki. Występowało w fazie kryzysu w cyklu gospodarczym i związane było z nadwyżką globalnej podaży nad globalnym popytem (luka deflacyjna). Współcześnie prawie nie występuje.

3.DEPRECJACJA PIENIĄDZA, obniżenie siły nabywczej (wartości) pieniądza. Na rynku krajowym przejawia się ona zmniejszeniem ilości dóbr i usług, które można kupić za określoną kwotę. Z reguły jest rezultatem inflacji.

Na rynku międzynarodowym w warunkach płynnego kursu walutowego deprecjacja przejawia się obniżeniem kursu danej waluty w stosunku do innych walut. Jest rezultatem zmniejszenia popytu na rynku międzynarodowym na towary lub papiery wartościowe danego kraju, a zatem i na jego walutę ze strony innych krajów. Zjawiskiem przeciwnym do deprecjacji jest aprecjacja pieniądza.

4.PARYTET WALUTOWY, PARYTET ZŁOTA, sposób określania wartości jednostki walutowej danego kraju. W przeszłości, w warunkach pełnej wymienialności waluty na złoto, a później w systemie stałego kursu walutowego (system walutowy), stosowany był do tego celu parytet złota, wyrażający ilość czystego złota (w g) "zawartą" w jednostce monetarnej danego kraju.

Obowiązywał on z mocy ustawy ogłaszanej przez władze państwowe, po II wojnie światowej - w uzgodnieniu z Międzynarodowym Funduszem Walutowym (MFW). Obniżenie parytetu złota oznaczało dewaluację, a jego podwyższenie rewaluację waluty. Z czasem kolejne kraje rezygnowały z ustalania wartości swej waluty w oparciu o parytet złota, prawna jego likwidacja nastąpiła w wyniku ratyfikacji w dniu 1 IV 1978 zmienionego statutu MFW.

Obecnie poszczególne kraje mają pełną, gwarantowaną prawem międzynarodowym swobodę w ustalaniu zasad kursowych swych walut. Ich wartość mogą ustalać w stosunku do waluty międzynarodowej, koszyka walutowego, europejskiej jednostki walutowej (ECU) lub specjalnych praw ciągnienia (SDR).

W niektórych krajach, nie będących członkami MFW, utrzymano parytety złota, jednakże nie mają one związku z wzajemnymi kursami ich walut i walut innych państw.

5.TEZAURYZACJA, gromadzenie i przechowywanie wartości, skarbu, majątku. Środkami tezauryzacji mogą być dobra materialne, zazwyczaj o dużej wartości (nieruchomości, dzieła sztuki, antyki, złoto, biżuteria itp.) lub pieniądz kruszcowy.

Pieniądz papierowy nie spełnia warunków dobrego środka tezauryzacji z uwagi na zależność jego wartości nominalnej od decyzji (ustaw) państwa, podatność na inflację i łatwość zniszczenia.

6.MANUFAKTURA, jedna z form funkcjonowania jednostek gospodarczych (przedsiębiorstw) we wcześniejszych stadiach rozwoju produkcji przemysłowej, powstała na przełomie XVIII i XIX w. z przekształcenia warsztatów rzemieślniczych. Przedsiębiorca (właściciel manufaktury) gromadził niezależnych dotąd rzemieślników, którzy z jego surowców, w określonym miejscu wytwarzali wyroby, podobnie jak to robili w swoich warsztatach rzemieślniczych - na prostych urządzeniach, z reguły dzięki pracy rąk (stąd nazwa), bez technicznego podziału pracy między robotnikami. Z czasem, w miarę rozwoju, manufaktury nabierały takich cech jak: większe wyposażenie w maszyny i urządzenia techniczne, rozwinięty techniczny podział pracy i duża skala produkcji, co w konsekwencji doprowadziło do przekształcania się manufaktur w fabryki (przedsiębiorstwa przemysłowe) i dało bodziec rewolucji przemysłowej oraz zapoczątkowało dynamiczny rozwój gospodarczy.

7. UPRZEMYSŁOWIENIE, proces szybkiego rozwoju przemysłu przejawiający się wzrostem wolumenu produkcji oraz ilości pracowników zatrudnionych w przemyśle.

Industralizacja zapoczątkowana została w Wielkiej Brytanii pod koniec XVIII w. (Rewolucja przemysłowa).

8.URBANIZACJA, zespół przemian społeczno-ekonomicznych, kulturowych i przestrzennych prowadzących do rozwoju miast, wzrostu ich liczby, powiększania się odsetka ludności miejskiej w ogólnej liczbie ludności państwa, rozszerzania się obszarów miejskich. Urbanizacja przebiega w płaszczyźnie: demograficznej (przemieszczenie się ludności wiejskiej do miast, co prowadzi do wzrostu liczby i odsetka ludności miejskiej), przestrzennej (powiększanie się powierzchni miast, powstawanie nowych miast i tworzenie się rozległych obszarów zurbanizowanych), ekonomicznej (wzrost liczby ludności pracującej w zawodach pozarolniczych, przemyśle i usługach) i społecznej (przenikanie miejskich wzorów życia, miejskiego stylu życia również na obszary wiejskie). Zjawisko urbanizacji, związane z procesem industrializacji, pojawiło się pod koniec XVIII w., najpierw w Anglii, potem w krajach Europy Zachodniej, USA i Japonii, a na początku XX w. w Europie Środkowej i Wschodniej

9.REKONWERSJA, proces przestawiania gospodarki po zakończeniu wojny na tory gospodarowania pokojowego. Rekonwersja jest procesem niezwykle trudnym i skomplikowanym. Jej istotą jest szybka i głęboka restrukturyzacja gospodarki, podporządkowanej dotychczas w całości potrzebom wojennym, aby stała się gospodarką nakierowaną na zaspokojenie bieżących i przyszłych potrzeb społecznych.

Rekonwersja wymaga intensywnej działalności inwestycyjnej, która natrafia na poważne trudności spowodowane brakiem źródeł jej finansowania (niski poziom dochodu narodowego), a także niskim poziomem zaspokojenia bieżących potrzeb ludności (wzrost konsumpcji staje się celem o znacznie silniejszej niż w normalnych warunkach konkurencyjności w stosunku do inwestycji).

Problem rekonwersji pojawił się w Europie po I wojnie światowej, szczególnie ostro zaznaczył się po II wojnie światowej, której skutki ekonomiczne były znacznie głębsze.

10.DEMOGRAFIA, nauka o prawidłowościach rozwoju ludności w konkretnych warunkach gospodarczych i społecznych badanego terytorium. Badania demograficzne oparte są na materiałach ilościowych dostarczanych przez statystykę ludności, obejmują one zjawiska przeszłe, współczesne i przyszłe i dotyczą zbiorowości ludzi tj. zespołu jednostek, które stanowią logiczną całość z punktu widzenia potrzeb analizy, np. dzieci w wieku szkolnym, ludność w wieku produkcyjnym itp.

Podstawowymi jednostkami w demografii są: człowiek, rodzina, gospodarstwo domowe. Z demografii wydzieliły się następujące działy: demografia opisowa - badająca stan i strukturę populacji ludzkich oraz ich ruch; demografia porównawcza - badająca różnicę w stanie, strukturze i ruchach populacji ludzkich w zależności od różniących je czynników; demografia historyczna - zajmująca się rozwojem ludności w przebiegu historycznym; demografia analityczna - ustalająca prawidłowości procesów demograficznych i umożliwiająca prognozy demograficzne; demografia potencjalna - rozpatrująca zjawiska demograficzne, przyjmująca za jednostkę liczenia nie osobę, lecz osoborok.

W węższym ujęciu demografia jest gałęzią ekologii i zajmuje się tworzeniem tabel przeżywalności oraz modelowaniem zjawisk demograficznych dla populacji roślin i zwierząt.

11.MIGRACJA, WĘDRÓWKA, przesiedlanie lub przenoszenie się ludności z jednego miejsca do drugiego, zarówno wewnątrz jednego kraju (migracja wewnętrzna), jak i do innego kraju (emigracja) lub z innego kraju (imigracja). Ze względu na kryterium czasu rozróżnia się migracje: trwałą (na stałe), okresową (na pobyt czasowy) i sezonową.

Migracja najczęściej zachodzą z przyczyn: ekonomicznych (zarobkowych), politycznych, religijnych i osobistych (np. małżeństwo). Ze względu na czynnik decydujący o migracji dzielimy je na dobrowolne i przymusowe.

12.EMIGRACJA, termin z języka łacińskiego (emigratio - wyprowadzić się) - termin prawa międzynarodowego na oznaczenie zjawiska opuszczania przez ludzi ich terenów ojczystych celem osiedlania się w innym regionie świata lub kraju (migracja).

Umotywowana jest najczęściej względami ekonomicznymi lub politycznymi, stanowi przedmiot konwencji międzynarodowych oraz międzynarodowej współpracy organizacji międzyrządowych i pozarządowych w szczególności ONZ.

13.KONURBACJA, zespół leżących blisko siebie miast lub osiedli, powiązanych ze sobą gospodarczo i komunikacyjnie. Konurbacja składa się z kilku równorzędnych ośrodków, stymulujących rozwój innych, mniejszych miast. Przykładem konurbacji w Polsce jest Górnośląski Okręg Przemysłowy.

14.MONOPOL, forma rynku, na którym działa jeden sprzedawca przy nieograniczonej liczbie nabywców. Może przybierać formę związków producentów (kartel, trust, koncern) dających przewagę ekonomiczną nad konkurentami poprzez osiąganie wyższych zysków, dzięki korzystnemu kształtowaniu cen sprzedaży, jak i wobec możliwości narzucania niskich cen dostawcom.

Przesłanką istnienia monopolu może być posiadanie patentu, praw autorskich lub prawo wyłączności na sprzedaż danego produktu na danym rynku, co może być wzmocnione posiadaniem znaku firmowego o marce światowej. Państwo może inspirować konkurentów do zredukowania ujemnego działania monopolistów (prawo antymonopolowe), może również nakładać nadmierne opłaty działając jako monopolista. Monopole regulowane przez rząd czy monopole prywatne mogą stanowić barierę w rozwijaniu efektywnej konkurencji.

15.SYNDYKAT, 1) typ monopolistycznego porozumienia producentów w warunkach rynku oligopolowego, stanowiący wyższą formę umowy kartelowej (kartel). W syndykacie następuje centralizacja zbytu produktów skartelizowanych przedsiębiorstw (wspólne biuro zbytu), co likwiduje możliwe w kartelu odstępstwa od umów dotyczących limitów produkcyjnych i polityki cenowej, zwiększając stopień regulowania podaży. Syndykat, podobnie jak kartel, jest nietrwałą formą monopolizacji, z uwagi na zachowanie przez jego członków odrębności prawnej (w tym własnościowej) pozwalającej na wycofanie się z zawartej umowy.

2) termin używany w niektórych krajach (m.in. we Francji) na określenie związku zawodowego.

16.KARTEL, POROZUMIENIE MONOPOLISTYCZNE, rodzaj grupowej praktyki monopolistycznej, której celem jest eliminowanie lub ograniczanie konkurencji. Porozumienia monopolistyczne dochodzą do skutku wówczas, gdy konkurenci bądź partnerzy nie mają możliwości swoimi jednostronnymi zachowaniami narzucić cen lub zasad współpracy.

Czynnikiem wpływającym na powstawanie karteli jest istnienie rynku oligopolowego, na którym istnieje niewielka liczba podmiotów gospodarczych. Następuje wówczas łatwa możliwość komunikowania się konkurentów i minimalizowanie ryzyka nieprzewidzianych zachowań klienta, odmiennie niż jest to w warunkach naturalnej rywalizacji.

W konsekwencji zawierania karteli obniża się zainteresowanie podnoszeniem efektywności gospodarowania. Negatywne cechy karteli można ująć następująco:

1)   nie sprzyjają obniżaniu cen

2)   ograniczają konkurencję

3)   ograniczają samodzielność uczestników rynku

4)   wprowadzają restrykcje w stosunku do podmiotów nie będących partnerami porozumień monopolistycznych

5)   stanowią zagrożenie interesu publicznego.

Wśród podziałów porozumień antymonopolowych najbardziej ogólny rozróżnia dwa rodzaje porozumień ograniczających konkurencję:

1) porozumienia poziome (kartele horyzontalne) - charakteryzują się tym, że są zawierane pomiędzy konkurentami, a więc podmiotami funkcjonującymi na tym samym stopniu produkcji lub obrotu. Jako przykłady takich porozumień można wskazać uzgodnienia między konkurentami cen, zasad ich ustalania w stosunkach z osobami trzecimi, podział rynku wg kryteriów terytorialnych, asortymentowych, podmiotowych, a także ustalanie lub ograniczanie wielkości produkcji, sprzedaży lub skupu towarów.

2) porozumienia pionowe (kartele wertykalne) - do tych porozumień należą porozumienia polegające na ustalaniu cen odsprzedaży, porozumienia dyskryminujące niektóre kategorie podmiotów, porozumienia służące wymuszaniu transakcji wiązanych.

Do typowych karteli zaliczyć należy: kartele cenowe, kartele podziałowe (dzielące rynek zbytu lub zaopatrzenia), kartele kontyngentowe, kartele ograniczające dostęp do rynku lub zmierzające do eliminacji konkurentów.

17.TRUST, forma monopolistycznego związku przedsiębiorstw w ramach oligopolu, powstająca na drodze łączenia się samodzielnych dotąd przedsiębiorstw tej samej branży, w celu uzyskania większego wpływu (dominacji) na rynku określonego towaru i zwiększenia zysków.

Przedsiębiorstwa tworzące trust nieodwracalnie tracą swą dotychczasową samodzielność ekonomiczną i prawną, podlegają wspólnemu zarządowi, a ich aktywastają się udziałami w truście. Ich wartość stanowi podstawę podziału zysków.

18.HOLDING, grupa spółek, z których jedna (spółka dominująca) posiada udziały w innych spółkach (spółkach zależnych), samodzielnych pod względem organizacyjno-prawnym, ale finansowo uzależnionych od spółki dominującej, która zapewnia sobie tę dominację poprzez posiadanie odpowiednich udziałów w spółkach zależnych, pozwalających kontrolować skład organów zarządzających i działalność tych spółek.

Zgodnie z tą definicją grupa spółek uznawana za formę związku przedsiębiorstw typu holdingowego wyróżnia się następującymi cechami: powiązania kapitałowe między spółkami polegające na posiadaniu przez jedne spółki udziałów (akcji) innych spółek, relacja zależności polegająca na dominacji jednej spólki wobec spółek pozostałych, podmiotowość prawna polegająca na zachowaniu przez każdą ze spółek pełnej niezależności prawnej (każda spółka jest odrębnym, z punktu widzenia prawa, podmiotem gospodarczym).

W zależności od celu funkcjonowania, zakresu i rodzaju działalności, stopnia centralizacji zarządzania oraz siły uzależnienia spółek zależnych od spółki dominującej wyróżnia się następujące typy holdingów: finansowe i zarządzające, te ostatnie dzieli się na strategiczne i operacyjne.

19.KONCERN, grupa przedsiębiorstw należących do tego samego właściciela, mających jednak odrębną osobowość prawną. Koncern posiada wspólny zarząd, jego struktura polega na istnieniu przedsiębiorstwa dominującego oraz grupy przedsiębiorstw zależnych, poddanych jednolitemu kierownictwu, jeśli idzie o rozstrzyganie najważniejszych kwestii, niezależnych jednak często w swej bieżącej, operatywnej działalności oraz nie tracących swej odrębności organizacyjnej i prawnej.

Do jego utworzenia dochodzi przez fuzję lub przez wykup kontrolnego pakietu udziałów, ale również przez zgodę na korzystanie przez przedsiębiorstwo dominujące z patentów, licencji itp. innych członków koncernu. Najczęściej jest to związek spółek.

Koncern może mieć charakter struktury pionowej, obejmującej przedsiębiorstwa działające w kolejnych fazach jednego, dużego procesu technologicznego, bądź poziomej, obejmującej jednostki wykorzystujące te same technologie, wspólną bazę surowcową itp. Może mieć również strukturę bardziej luźną, zbliżoną do konglomeratu. Jako uczestnik koncernu występuje często bank, który obsługuje w pierwszym rzędzie przedsiębiorstwa koncernu.

Głównym celem koncernu jest zlikwidowanie konkurencji między przedsiębiorstwami oraz utworzenie wspólnoty kapitałowej wzmacniającej podstawy funkcjonowania, co daje możliwości rozszerzenia zakresu działalności gospodarczej, opanowania rynków zbytu oraz poprawy efektywności gospodarowania.

20.CŁO, forma podatku, nakładanego przez państwo na towary przywożone z zagranicy (cło importowe), wywożone za granicę (cło eksportowe) lub (do 1921, kiedy zostało zabronione przez Konwencję Brukselską) przewożone przez terytorium danego kraju (cło przewozowe).

Stosowane już w starożytności, było początkowo wyłącznie elementem polityki fiskalnej państwa (zwiększenie dochodów skarbowych). Od XVII w. zaczyna wzrastać jego rola jako instrumentu gospodarczego, pozwalającego poprzez ograniczenie wymiany z zagranicą realizować określone cele gospodarcze.

W zależności od celów polityki handlowej wyróżnia się cła:

1) prohibicyjne - zahamowanie importu określonych towarów,

2) protekcyjne - ochrona interesów rodzimych producentów,

3) reglamentacyjne - regulujące kierunki i strukturę handlu zagranicznego.

Wykaz grup towarowych objętych cłem i wysokość stawek celnych zawiera taryfa celna. Integracja gospodarcza i polityczna państw zrzeszonych w różnych organizacjach międzynarodowych sprzyja obniżaniu, a nawet całkowitej eliminacji ceł (Unia celna, Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu GATT, Światowa Organizacja Handlu).

21.OBLIGACJA, papier wartościowy, najczęściej na okaziciela, będący dowodem udzielenia pożyczki przez nabywcę obligacji jej emitentowi. Emitentami obligacji mogą być: skarb państwa (obligacje skarbowe), związki samorządowe (obligacje gminne, municypalne, komunalne) lub duże przedsiębiorstwa (obligacje przedsiębiorstw).

Obligacja ma wartość nominalną, równą zazwyczaj kwocie pożyczki, oraz realną (kurs), jeśli jest przedmiotem obrotu giełdowego lub pozagiełdowego w okresie pomiędzy datą emisji a datą wykupu. Ta druga uzależniona jest od stopy oprocentowania oraz aktualnego popytu i podaży.

Posiadaczowi obligacji przysługuje z tytułu udzielonej pożyczki wynagrodzenie w postaci oprocentowania. W zależności od sposobu jego ustalania wyróżnia się:

1) obligacje o stałej stopie oprocentowania, emitowane najczęściej w warunkach braku inflacji, przy niskim i ustabilizowanym jej poziomie lub spadkowej tendencji,

2) obligacje o zmiennej stopie oprocentowania, emitowane w warunkach wzrostu stopy inflacji lub nieregularnych jej wahań,

3) obligacje o kuponie zerowym (odmiana obligacji o stałej stopie oprocentowania), emitowane po cenie niższej niż nominalna, a wykupywane po cenie nominalnej,

4) oraz obligacje zamienne, emitowane przez spółki akcyjne, które zamiast lub równolegle z oprocentowaniem dają posiadaczowi prawo do zamiany ich na akcje tej spółki wraz z upływem terminu wykupu (w Polsce obligacje tego typu emitowane były przez państwo z prawem zamiany na akcje prywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych).

Oprocentowanie może być wypłacane posiadaczowi obligacji jednorazowo w momencie ich wykupu lub sukcesywnie, np. co kwartał lub co pół roku (w przypadku obligacji wieloletnich lub bezterminowych).

22.AKCJE, w ekonomii - papiery wartościowe stanowiące dowód udziału jego właściciela w kapitale spółki akcyjnej, upoważniające do otrzymywania części zysku spółki (dywidenda) oraz do głosowania na zebranich akcjonariuszy.

23.UNIFIKACJA PRAWA, ujednolicenie obowiązującego prawa przez wprowadzenie jednakowych przepisów na terenie danego państwa lub kilku państw (np. dotyczących ceł). Unifikacja prawa nastąpiła w Polsce po 1918 (na terenach byłych zaborów obowiązywały prawa państw zaborczych). Unifikacja prawa cywilnego została przeprowadzona dopiero w latach 1945-1950.

24.POPYT, ilość towaru, którą nabywcy są skłonni kupić w określonym czasie przy ustalonej cenie. Przy niezmienności innych warunków rynkowych wzrost ceny powoduje zmniejszenie wielkości popytu, a obniżka ceny wywołuje wzrost wielkości popytu.

Dla danego towaru rozróżnia się popyt indywidualny (ze strony określonego nabywcy) i popyt rynkowy (ze strony wszystkich jego nabywców). Popyt wszystkich nabywców na wszystkie towary to popyt globalny (zagregowany).

Poziom i zmiany popytu na dany towar wyznaczane są przez czynniki rynkowe - zmiany poziomu dochodów nabywców, cen innych towarów oraz oczekiwania nabywców co do zmian cen w przyszłości, a także czynniki pozarynkowe: demograficzne (takie jak liczba ludności, przyrost naturalny, struktura ludności pod względem wieku, płci, poziomu wykształcenia, rodzaju wykonywanej pracy, miejsca zamieszkania itp.), naturalne (klimatyczno-atmosferyczne, środowiskowe), preferencje nabywców (gusty, upodobania, zwyczaje, tradycje, moda), polityczne (zagrożenie wewnętrzne i zewnętrzne, wojny).

ELASTYCZNOŚĆ POPYTU

Stopień reakcji wielkości popytu na zmiany ceny towaru określa wskaźnik cenowej elastyczności popytu (E), będący relacją procentowej zmiany wielkości popytu do procentowej zmiany ceny. W zależności od jego poziomu wyróżnia się popyty: sztywny (E = 0), mało elastyczny (0 < E < 1), proporcjonalny (E = 1), elastyczny (E > 1) oraz doskonale elastyczny (E ® ¥).

Wielkość wpływu zmian popytu, wynikającego z oddziaływania czynników pozacenowych, na zmianę ceny określa wskaźnik fleksybilności (giętkości) cen. Wzrost popytu - przy innych warunkach rynkowych niezmiennych - powoduje podwyżkę ceny, zmniejszenie popytu jest przyczyną obniżki ceny. Wpływ zmian dochodów na popyt mierzy się wskaźnikiem dochodowej elastyczności popytu, będącym relacją procentowej zmiany popytu do procentowej zmiany dochodów.

25.DUMPING, sprzedaż towarów eksportowanych za granicę po cenach niższych niż w kraju. Przesłankami jego stosowania może być: dążenie do opanowania nowych rynków lub utrzymania pozycji na dotychczasowych poprzez wyeliminowanie lub ograniczenie konkurencji, zdobycie dodatkowych dewiz, zmniejszenie lub likwidacja nadwyżki podaży na rynku krajowym.

Dumping może być stosowany przez monopole, ewentualnie oligopole czasowo lub stale. Sprzyja mu protekcyjna polityka handlowa państwa. Wywołuje niekorzystne skutki: w kraju eksportera - konsumenci płacą wyższe ceny, pokrywając straty związane z niskimi cenami w eksporcie, w kraju importera - ograniczenie produkcji własnej wobec konkurencji tanich towarów importowanych. Po opanowaniu rynku eksporter podnosi ceny często do poziomu wyższego niż poprzednio.

Istnieje także dumping walutowy, polegający na świadomym zaniżaniu przez państwo kursu waluty krajowej w stosunku do walut obcych w celu zwiększenia konkurencyjności towarów własnych na rynkach międzynarodowych (ich ceny wyrażone w walutach obcych obniżają się) i zmniejszenia konkurencyjności towarów importowanych na własnym rynku (ich ceny wyrażone w walucie krajowej są wyższe). Prowadzi to do zwiększenia eksportu i ograniczenia importu, a zatem poprawy salda bilansu handlowego.

26.EMBARGO, narzędzie polityki handlu zagranicznego i represji ekonomicznej, a pośrednio i politycznej, mogące polegać na całkowitym lub częściowym zakazie eksportu towarów do określonego kraju (ich grupy) lub importu towarów z tego obszaru, zakazie wyjazdów obywateli, odpływania statków lub lotów samolotów w określonym kierunku, zatrzymaniu statków obcego państwa wraz z ładunkiem, a w czasie wojny - zatrzymaniu statków państwa neutralnego (może być za odszkodowaniem) w celu wykorzystania ich dla potrzeb wojennych.

Embargo może dotyczyć także przepływu informacji (np. w trakcie negocjacji międzynarodowych) lub nowoczesnej techniki i technologii (zwłaszcza wojskowej) do określonych państw. Jest ono niezgodne z prawem międzynarodowym, jeśli nie wynika z konieczności ochrony przed skutkami postępowania obcego państwa.

27.EKSPORT, EKSPORTER, EKSPANSJA EKSPORTOWA, zorganizowana działalność polegająca na wywozie za granicę danego kraju towarów, usług oraz kapitałów. Trudni się nią zwykle zorganizowany specjalnie w tym celu podmiot gospodarczy - eksporter albo jako bezpośredni wytwórca albo jako podmiot pośredniczący w obrocie z zagranicą.

Ekspansja eksportowa na rynki zagraniczne posiada podstawowe znaczenie dla gospodarki z tytułu pozyskania dewiz, poprawy bilansu płatniczego oraz stanowi o miejscu i udziale danego kraju w międzynarodowym podziale pracy.

28.IMPORT, kupno towarów lub usług z zagranicy. Jest wynikiem międzynarodowego podziału pracy. Zaopatruje gospodarkę w towary (usługi), których wytworzenie w kraju uważa się w danych warunkach za niemożliwe lub mniej korzystne niż wykorzystanie dóbr realizowanych za granicą.

29.NACJONALIZACJA, przejmowanie na własność państwa prywatnych przedsiębiorstw lub ziemi - przeciwieństwo prywatyzacji.

W gospodarce planowej, w okresie jej powstawania, nacjonalizacja jest podstawowym instrumentem tworzenia społecznej (państwowej) formy własności, stanowiącej podstawę istnienia tej gospodarki. Przyjmuje postać aktu prawnego, z mocy którego dokonuje się wywłaszczenia bez odszkodowania (rzadziej za odszkodowaniem - z reguły symbolicznym) określonych przedsiębiorstw lub całych dziedzin wytwarzania (w skrajnych przypadkach - wszystkich).

W gospodarce rynkowej odbywa się ona drogą wykupu lub wywłaszczenia za odszkodowaniem (gdy negocjacje z dotychczasowym właścicielem, dotyczące wykupu, nie przynoszą rezultatu).

Przyczynami nacjonalizacji mogą być:

1) przeciwdziałanie niekorzystnym skutkom monopolizacji (monopol).

...