Politykę można wiązać z działalnością państwa, państwo zawsze wpływa także na gospodarkę, chociażby dlatego, iż chcąc funkcjonować, musi pobierać na to pewne środki, które później musi jakoś wydatkować. Państwo wpływa na rozwój gospodarczy, rozwój bezrobocia, stabilizację pieniądza. Przez sam fakt istnienia państwo wywołuje skutki ekonomiczne. Nie każde działanie państwa na gospodarkę jest polityką gospodarczą.
Polityka gospodarcza – gdy państwo stawia sobie określone cele gospodarcze a następnie używa pewnych środków, aby te cele osiągnąć. Cel o charakterze ekonomicznym – musi być założony przez państwo, aby można było mówić o polityce gospodarczej.
Termin pg jest używany w dwóch znaczeniach:
1) dla określenia pewnej działalności praktycznej (którą zajmują się politycy),
2) dla określenia pewnej dziedziny wiedzy (teorii gospodarczej).
Polityka państwa jest jedna, natomiast wszelkiego rodzaju podziały (ekonomiczne, społeczne) są do pewnego stopnia sztuczne. Polityka jest pewną całością i powinna być wewnętrznie spójna.
Geneza polityki gospodarczej
· pogląd obiegowy – pg rozwinęła się w XX w. Na jej rozwój i powstanie wpłynęły dwa historyczne wydarzenia:
- przyjęcie w ZSRR w połowie lat 20-tych nakazowo-rozdzielczego systemu kierowania gospodarką narodową,
- wielki kryzys gospodarczy w państwach o gospodarce rynkowej od 20 do połowy lat 30-tych – efektem tego kryzysu była zmiana poglądów na temat roli państwa w gospodarce -> państwo stopniowo zaczęło coraz bardziej oddziaływać na gospodarkę.
· Wiek XIX i początek XX to okres gdy w ekonomii zarówno w teorii jak i praktyce zdecydowanie dominowały liberalne poglądy. Rola państwa została sprowadzona do minimum. Zgodnie z tymi poglądami państwo powinno przyjąć porządek prawny regulujący życie gospodarcze, ewentualnie powinno pomóc stworzyć niezbędne instytucje (np. giełda) natomiast samo nie powinno zajmować się działalnością gospodarczą ani na nią wpływać. O przebiegu polityki gospodarczej powinien decydować mechanizm rynkowy. Państwo powinno pełnić jedynie funkcję stróża prawa.
· Zmiany w ZSRR spowodowały, że cała gospodarka taktowana była jako jedno przedsiębiorstwo (zmiany rewolucyjne). W państwach zachodnich nastąpiły zmiany ewolucyjne. Kryzys uzmysłowił, że brak ingerencji państwa w politykę gospodarczą jest negatywny. W związku z tym przyjęto koncepcję keynesowską, że państwo powinno zmniejszyć amplitudę wahań koniunkturalnych w gospodarce. Wobec tego celem państwa powinno być niedopuszczenie do tych wahań. W okresie wzrostu państwo powinno hamować wzrost gospodarczy. Jeśli gospodarka znajduje się w fazie kryzysu, rząd powinien prowadzić działania pobudzające gospodarkę. Państwo powinno prowadzić politykę przeciwną do koniunktury. Do 1939 państwa nie stawiały sobie celu o charakterze pozytywnym, dopiero po II wojnie światowej – wzrost gospodarczy, zmniejszenie bezrobocia itp. W XX w. niewątpliwie obserwujemy tendencję do wzrostu znaczenia państwa dla polityki gospodarczej (albo –komunizm – gospodarka nakazów, albo za pomocą instrumentów pośrednich – polityka rynkowa).
Dwa generalne wnioski:
1. państwo na gospodarkę oddziałuje zawsze
2. o polityce gospodarczej możemy mówić tylko wtedy, gdy państwo świadomie oddziałuje na gospodarkę.
Elity rządzące zawsze były zainteresowane wzrostem gospodarczym, ponieważ było to w ich interesie. Tak długo, jak długo istnieje państwo jako instytucja, tak długo oddziaływało w mniejszym bądź większym stopniu na gospodarkę. Polityka gospodarcza była więc zawsze tylko nie była w ten sposób określana. Wydaje się więc nieprawdopodobne, że teoria polityki gospodarczej powstała dopiero w XX w. Prof. Taylor: „jedno z dzieł Arystotelesa – „Polityka” wskazuje, jak państwo powinno działać w sferze ekonomicznej”. Tak wiec początków można szukać w starożytnej Grecji.
kryteria podziału nauk:
1. kryterium skali – dot. skali mikro- i makro- ekonomicznej
2. kryterium nauki – podział na nauki (wg charakteru nauk): podstawowe i stosowane.
Między nimi występują następujące różnice:
podstawowe – celem jest poznanie praw rządzących rzeczywistością (praw fizycznych, ekonomicznych)
stosowane – celem jest sformułowanie reguł, zasad, wg których można, należy postępować aby przekształcać rzeczywistość.
Znajomość praw to warunek konieczny ale niewystarczający.
Makro + nauki podstawowe -> makroekonomia
Mikro + nauki podstawowe -> mikroekonomia
Makro + nauki stosowane -> polityka gospodarcza
Mikro + nauki stosowane -> nauki dotyczące podmiotów ekonomicznych.
Powiązanie nauk podstawowych ze stosowanymi najlepiej oddał Oskar Lange: „polityka gospodarcza polega na wykorzystaniu praw ekonomicznych do osiągnięcia określonego celu”.
Wnioski:
Tak długo jak długo istnieje państwo jako instytucja, funkcjonowała polityka gospodarcza, tylko nie była nazwana. Pojęcie polityki gospodarczej zostało wprowadzone w połowie XIX w. Twórcą nazwy i dyscypliny był niemiecki profesor prawa państwowego RAU.
Wyodrębniła się na styku dwóch innych dyscyplin:
1. teorii ekonomii, a szczególnie dominującej wtedy klasycznej ekonomii angielskiej
2. teorii prawa, a w szczególności prawa państwowego.
Należy zwrócić uwagę na następujące fakty:
1. w państwie praworządnym wszelkie działanie gospodarcze musi mieć podstawy prawne.
2. podstawowe narzędzia oddziałujące na gospodarkę to normy prawne. Od ich jakości zależy to, czy osiągniemy cele. Jeśli normy będą źle sformułowane, to podmioty nie wiedzą jak postępować, albo układy gospodarcze zachowują się zupełnie inaczej niż zostało to założone. Jakość prawa decyduje o efektywności i jakości polityki gospodarczej. Dlatego nieprzypadkowy jest związek między polityką gospodarczą i teorią prawa.
W ZSRR i państwach socjalistycznych nie istniał termin polityka gospodarcza (był on uznawany jako pojęcie burżuazyjne). Był on nazywany jako „planowanie gospodarki narodowej”. W Polsce Ludowej został on wprowadzony w latach 40, tylko do połowy lat 50, kiedy to została zmieniona na „planowanie i polityka ekonomiczna”.
Polityka gospodarza (Niemcy) = polityka ekonomiczna (UK)
W PL w 66 planowano reformę w planowaniu gospodarką. Planowano podzielić gospodarkę na dwa sektory: jeden kontrolowany przez państwo w sposób bezpośredni (sektor strategiczny) i sektor drugi – konsumpcyjny – gdzie miał być system rynkowy. Ze względów politycznych reforma nie została wprowadzona, natomiast nazwa przedmiotu pozostała. Na początku lat 90 wprowadzono tylko politykę ekonomiczną (gospodarczą).
(II) 28-10-2000
polityka – termin używany od około 2500 lat, od czasów starożytnej Grecji; był i jest używany zarówno w mowie potocznej jak i w nauce. W znaczeniu najogólniejszym, potocznie przez politykę rozumie się każdą celową, świadomie i konsekwentnie zmierzającą do celu działalność. Jest to najszerszy rodzaj tego terminu; wtedy też podmiotem może być każdy z nas. W nauce zakres tego terminu ulega ograniczeniu, można wyróżnić dwa podejścia do definiowania tego pojęcia:
1. 1 - tutaj pojęciem kluczowym jest pojęcie władzy, wtedy przez politykę będziemy rozumieć tę część stosunków międzyludzkich, których treścią jest panowanie, rządzenie, władza, narzucanie decyzji jednego człowieka lup grupy ludzi innym. Można wtedy powiedzieć, że polityka polega na sprawowaniu władzy i walce o władzę. Wtedy ograniczeniu ulegnie nam liczba podmiotów – za podmiot polityki można uznać tutaj podmioty władzy – władzy państwowej, ewentualnie władzy publicznej. Podmiotem polityki będą także partie polityczne, mogą być organizacje społeczne, związki zawodowe (zawsze są podmiotami polityki). Podmiotem polityki mogą być związki wyznaniowe – jeżeli wypowiadają się w sprawach publicznych, stają się podmiotami publicznymi, jeżeli nie, to nie są takimi podmiotami. Mogą być także jednostki, ale nie wszystkie, tylko takie, które jednocześnie spełniają dwa warunki: - wypowiadają się w sprawach publicznych; - wypowiedzi tych osób są rozpowszechniane przez środki masowego przekazu i wywołują wpływ na świadomość społeczną, są także brane pod uwagę przez ośrodki władzy. Takimi jednostkami są na ogół takie jednostki, które posiadają duży autorytet o charakterze politycznym, moralnym, naukowym czy tez artystycznym. Przykładem może być wywiad polityka. W tym znaczeniu należy zwrócić uwagę na wyróżnienie dwóch typów polityki: - polityka ex-ante – znajduje wyraz w programach działania czy to podmiotów władzy czy innych podmiotów; - polityka ex-post – znajduje wyraz w faktycznie podjętych działaniach. W nauce jest to ujęte w ten sposób, że podmiotami polityki są podmioty władzy politycznej. Podmiot władzy politycznej – podmiot, który ma prawo decydować o ludzkim życiu, podmiot wyposażony w aparat przymusu. W państwach praworządnych takimi podmiotami są wyłącznie podmioty władzy państwowej, ewentualnie władzy samorządowej, terytorialnej. Ale tego rodzaju pogląd jest uzasadniony wyłącznie dla państw o charakterze praworządnym. W państwach totalitarnych w aparat przymusu były wyposażone np. partie polityczne (np. hitlerowska NSDAP).
2. pojęciem kluczowym jest pojęcie dobra wspólnego. Wtedy pod pojęciem polityki rozumiemy zespół działań mających na celu dobro wspólne członków wspólnoty. Należy podkreślić, że te dwa podejścia do definicji polityki nie do końca się wzajemnie wykluczają, w pewnym sensie mogą się uzupełniać. W II podejściu akcentuje się fakt, że najważniejsze jest powodzenie polityki i że polityka polega tez na walce o władzę. W podejściu I mówi się o tym, czym jest mechanizm polityki, natomiast w II akcentuje się cel sprawowania władzy – celem powinno być dobro wspólne (całej społeczności politycznej, wszystkich członków społeczeństwa). W II podejściu na politykę patrzy się jako na swego rodzaju służbę społeczną, sprawowanie władzy nie jest celem samym w sobie. Z tego wynika również wniosek o służebnej roli państwa w stosunku do obywatela (państwo jest dla obywatela a nie odwrotnie, to państwo powinno realizować to wspólne dobro).
Państwo jako podmiot polityki powinno realizować pewne cele a jednocześnie powinno respektować pewne zasady. Dwa podstawowe cele państwa: * dobrobyt obywateli – nie oznacza to oczywiście, że państwo powinno go bezpośrednio zapewnić; obowiązkiem jest stworzenie warunków – ten cel wiąże się bezpośrednio z polityką gospodarczą. * państwo powinno pomaga osobom, chronić osoby które nie z własnej winy nie są w stanie zaspokoić swoich potrzeb – w tym wypadku mówimy o opiekuńczej roli państwa (wiąże się z polityką społeczną).
Zasady: państwo nie powinno naruszać należytej wolności swoich obywateli i słusznej swobody ich działalności. To stwierdzenie nawiązuje do wolności „od” = wolności od ograniczeń i wolności „do” = wolności do realizacji własnych celów, zamierzeń. Jednym z najważniejszych elementów wolności jest wolność w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej. Każdy obywatel w państwie wolnorynkowym ma do niej prawo. Ale ta działalność jest ograniczana przez normy prawne, np. wprowadza się listę działalności gdzie wymagana jest koncesja; podmiot spełnia określone cechy – wykształcenie, egzamin państwowy itp. – cały szereg ograniczeń w prowadzeniu działalności gospodarczej. Zasada mówi o tym, że ograniczeń powinno być tylko tyle, ile jest niezbędne. Państwo może również ograniczyć działalność gospodarczą przez zorganizowanie przedsiębiorstw państwowych. Państwo powinno ograniczyć swoją działalność tylko do tych sfer, które są niezbędne, w pewnych sferach podmioty prywatne nie chcą się angażować, bądź nie można ich sprywatyzować. Państwo powinno przestrzegać ustanowiony przez siebie porządek prawny. Państwo stanowi prawo. Jeżeli zostają ustalone normy prawne, od tego momentu obowiązują one obywatela, ale też i państwo. Dotyczy to państw demokratycznych, w szczególności tych, gdzie następuje rozdzielenie władzy ustawodawczej od wykonawczej. Tylko wtedy ta zasada może być realizowana, jeżeli sąd jest niezależny od władzy publicznej. Postulat oddzielenia władzy sądowniczej wywodzi się od Monteskiusza.
Polityka gospodarcza – nie ma jednej powszechnie przyjętej definicji. Poniżej – 4 definicje, w każdej z nich zwraca się uwagę na inny aspekt tego pojęcia.
1. dość często polityka definiowana jest przy użyciu terminu kierowanie. Polityka gospodarcza polega na bezpośrednim kierowaniu gospodarką narodową przez państwo i pośrednim oddziaływaniu na funkcjonowanie tej gospodarki. W tej definicji należy zwrócić uwagę na następujące elementy: 1) utożsamia się tutaj politykę gospodarczą z kierowaniem gospodarką narodową; 2) wskazuje się na podmiot tej polityki – jest nim państwo. Warto zauważyć, że autor nie precyzuje szczebla władzy państwowej. Tak więc podmiotem polityki może być każdy szczebel władzy państwowej; 3) patrzy się na politykę gospodarczą od strony metod jej prowadzenia, metod kierowania. Wyróżnia się dwie metody: 1) bezpośrednie kierowanie gospodarką 2) pośrednie oddziaływanie na funkcjonowanie tej gospodarki. Metoda bezpośrednia polega na użyciu narzędzi i instrumentów o charakterze nakazowym – nakazy, zakazy, limity. Pośrednie oddziaływanie na funkcjonowanie gospodarki polega na użyciu różnego rodzaju instrumentów pośredniego oddziaływania parametrów ekonomicznych i instrumentów informacyjnych, w tym także perswazję. Ten sam cel można osiągnąć albo przy użyciu jednych albo drugich instrumentów. Przy użyciu parametrów pośrednich i instrumentów nakazowych zachodzą zasadnicze różnice, przy czym nie sprowadzają się one tylko i wyłącznie do użytych narzędzi. Zasadnicza różnica jest o wiele głębsza, aniżeli tylko w stosowanych narzędziach. U podstaw tkwią założenia o charakterze filozoficznym. Jeżeli przyjmuje się, że podstawowym mechanizmem są instrumenty o charakterze nakazowym, przyjmuje się, że o tym, co jest najlepsze dla społeczeństwa wie władza państwowa. Podstawowym motywem działania jednostki jest dobro wspólne. Państwo ustala cele i przekazuje je do wykonania poszczególnym podmiotom. Każdy układ ma do wykonania fragment celu sformułowanego przez państwo. Jednostki nie mają własnych celów, tylko wykonują pewne polecenia; nie są podmiotem. Podmiotem decyzyjnym jest tylko władza centralna. Zupełnie inne założenia tkwią u podstaw gospodarki rynkowej – każdy układ gospodarczy, każda jednostka dąży w pierwszym rzędzie do realizacji własnych celów. Swoje własne cele ma również władza państwowa. Można kierować tylko metodami pośrednimi, polega to na tym, że podmiot władzy stara się stworzyć jednostkom taki zespół warunków działania o charakterze prawnym i ekonomicznym, w którym to zespole poszczególne jednostki dążąc do realizacji własnych celów będą równocześnie realizowały cele polityki państwa. Przy pomocy instrumentów nakazowych można nakazać, zmusić kogoś do czegoś, natomiast nigdy nie udało się wymusić efektywnego działania. Przyczyny tej niskiej efektywności systemu nakazowo-rozdzielczego: koszt tego systemu jest nieporównywalnie wyższy od kosztów funkcjonowania gospodarki rynkowej – m.in. wymaga rozbudowania wieloszczeblowego systemu zarządzania i kontroli; Teza I – w warunkach systemu nakazowo-rozdzielczego układy gospodarcze nie są w stanie racjonalnie gospodarować nawet gdyby chciały. II – w systemie nakazowo-rozdzielczym układy nie są zainteresowane racjonalnym gospodarowaniem. Uzasadnienie tezy I: należałoby wyjść od zasady racjonalnego gospodarowania (należy albo maksymalizować efekty przy założonych nakładach albo minimalizować nakłady przy założonych efektach). Maksymalizację efektów osiągamy poprzez koncentrację zasobów. Wiadomo, że w miarę powiększania wielkości produkcji do pewnego momentu maleje koszt jednostkowy z jednostki zasobu osiągamy coraz większy efekt. Tylko taki układ może racjonalnie gospodarować, który ma możliwość podejmowania decyzji o koncentracji zasobów, skali wytwarzania. Nakłady minimalizujemy poprzez substytucję czynników produkcji. Produkt końcowy możemy osiągnąć rozpoczynając od różnych surowców, możemy w procesie angażować różne czynniki produkcji w różnych proporcjach (np. pracę i kapitał). Należy tak zestawić czynniki produkcji, przy których koszt jednostkowy będzie najmniejszy. Tylko taki układ może racjonalnie gospodarować, który może podejmować decyzje o proporcjach, w jakich angażowane są w procesie produkcji zasoby. W systemie gospodarki nakazowo-rozdzielczej przedsiębiorstwa nie miały możliwości decyzji dotyczącej zasobów, produkcji itp, układ gospodarczy nie był w stanie racjonalnie gospodarować; w tym systemie możliwość racjonalnego gospodarowania miała władza centralna. System ten cechował się tym, że istniała w nim możliwość racjonalnego gospodarowania w skali makroekonomicznej; brak było natomiast możliwości racjonalnego gospodarowania w skali mikroekonomicznej. Wyniki funkcjonowania tego systemu wskazują na to, że same możliwości w skali makro są niewystarczające. Teoretycznie można sobie wyobrazić sytuację, że władza centralna decyduje i w skali mikro i makro, gdyby posiadała wystarczająco dużo informacji, aczkolwiek jest to niemożliwe. Gospodarka rynkowa – w klasycznej gospodarce wolnorynkowej XIX w. Cechą było to, że układy gospodarcze miały pełna możliwość racjonalnego gospodarowania w skali mikro. Natomiast władza państwowa nie miała żadnych narzędzi wpływających na gospodarkę w skali makro. Gospodarka wolnorynkowa to było swoiste lustrzane odbicie systemu nakazowo-rozdzielczego. Ten system również nie był systemem doskonałym (kryzysy ekonomiczne). W gospodarce istnieje konieczność stworzenia możliwości racjonalnego gospodarowania zarówno w skali mikro jak i w skali makro. Gospodarka rynkowa wyprowadziła stąd właściwy wniosek – rozpoczął się okres ewolucyjnych zmian w gospodarce rynkowej, które polegały na tym, że stworzono możliwości racjonalnego gospodarowania w skali makro. Nastąpiło przejście od klasycznej gospodarki rynkowej do funkcjonującej współcześnie kierowanej gospodarki rynkowej, zahamowanie wahania koniunkturalnego w gospodarce. Większość reform w gospodarce nakazowo-rozdzielczej była fikcyjna, pierwszą autentyczną reformą stworzenia możliwości gospodarowania w skali mikro była polska reforma z 1956 – z przyczyn politycznych ta reforma została zatrzymana. Trzy modele państw: demokratyczne, faszystowskie i komunistyczne. Cechą wyróżniającą była ilość monopoli w państwie. W państwie demokratycznym państwo ma tylko 1 monopol (aparat przymusu), w państwie faszystowskim – 2 monopole (aparat przymusu i środki masowego przekazu), w państwie komunistycznym – 3 monopole (aparat przymusu, środki masowego przekazu i środki produkcji). Przeprowadzenie reform w państwach komunistycznych było niemożliwe, ponieważ zmieniłoby to charakter państwa. Gospodarka rynkowa jest systemem naturalnym, a więc zgodnym z naturą. Natomiast system nakazowo-rozdzielczy jest systemem sztucznym. System naturalny wykazuje olbrzymią zdolność adaptowania się do zmieniających się warunków. Cechą systemu sztucznego jest minimalna zdolność adaptowania się. Jeżeli posłużymy się instrumentami nakazowymi, układ kierowany będzie reprezentował postawę wykonywania nakazów w sposób wygodny dla siebie, często sprzecznie z wolą nakazującego. Dla każdego systemu gospodarki charakterystyczny jest inny sposób oceny systemu gospodarczego. W gospodarce rynkowej jest to wynik finansowy – jest miernikiem syntetycznym (różnica między przychodami a kosztami). W systemie nakazowo-rozdzielczym układ gospodarczy nie ma możliwości racjonalnego gospodarowania, a zatem nie ma również wpływu na wynik finansowy, który był wartością statystyczną. Układ w systemie nakazowo-rozdzielczym kierowany jest przez występowanie nakazów, oceniany jest więc od stopnia wykonania nakazu. Czyli podstawową wielkością była wielkość produkcji. Ceny produktów w gospodarce rynkowej ustalane są na rynku w wyniku przetargu rynkowego między producentem a nabywcą. W systemie nakazowo-rozdzielczym cena formalnie ustalana jest przez państwo.
C (cena produktu) = Kj (koszt jednostkowy) + %Z (planowana marża zysku)
przykłady:
I/ Kj x 100 + 10% = (cena)110
II/ Kj 120 +10% =132;
założenie: nakaz 100000 produkcji.
I/ 100000 : 110 = 909;
II/ 100000 : 132 = 757 sztuk produkcji ->> zysk jest wprost proporcjonalny do kosztów.
W gospodarce nakazowo-rozdzielczej zawsze popyt był większy od sprzedaży. Tak więc sprzedano całość z przedsiębiorstwa I i II. W ten sposób w socjalizmie problem bezrobocia. Ten sam produkt wytwarzany w kraju socjalistycznym był wielokrotnie cięższy od tego wytworzonego w krajach zachodnich.
2. definicja polityki gospodarczej – jej autorem jest prof. Paweł Sulmicki: polityka gospodarcza jest to czynność kierownicza władzy centralnej polegająca na planowaniu i zarządzaniu, przy czym przez zarządzanie rozumiemy tutaj organizowanie, sterowanie i zasilanie (gospodarki narodowej). Zasilanie – w szczególności zasilanie w pieniądz: emisja pieniądza, kreacja pieniądza bankowego.
Element wspólny pomiędzy I i II definicją: autor stawia znak równości między polityką gospodarczą = kierowaniem gospodarka narodową. Różnica – dotyczy podmiotu: I-podmiotem było państwo, II – podmiotem pg jest TYLKO władza centralna. W I nacisk położony na metody kierowania, w II – na czynności składające się na politykę.
Niektóre z tych czynności to:
planowanie – jest częścią pg – dwa znaczenia:
– planowanie polega na przewidywaniu przyszłego układu warunków i środków działania oraz na ustalaniu uwzględniających te warunki i środki celów.
- planowanie jest to czynność aparatu planistycznego, polegająca na zbieraniu i przetwarzaniu informacji, formułowaniu alternatywnych rozwiązań (planów) oraz polegająca na obserwacji realizacji, skutków wdrożonego planu. Nie ma w tej definicji elementu decyzyjnego. Planowanie jest tutaj czynnością, której celem jest przygotowanie przesłanek do podjęcia decyzji przez kogoś innego. Jeżeli rozumiemy planowanie w znaczeniu I, to planowanie jest elementem pg, jeżeli w II znaczeniu, to należy mówić: planowanie i polityka gospodarcza. W obydwu definicjach stawia się znak równości pomiędzy pg a kierowaniem gospodarką narodową, natomiast w nauce nie ma pod tym względem jednomyślności, niektóre definicje mówią, że nadrzędna jest pg, kieruje się gospodarką na podstawie przyjętej polityki.
3. Polityka gospodarcza polega na wyborze celów i środków ich realizacji. Jest to definicja najprostsza. Każda polityka polega na wyborze celów i środków. Definicja podkreśla to, że polityka polega na dokonywaniu wyborów. 1) tylko wtedy możemy mówić o polityce, gdy podmiot ma możliwość wyboru. 2) przedmiotem tego wyboru są cele i środki. Środki - generalnie można przyjąć że są dane, ale możemy osiągnąć określone cele za pomocą określonych, wybranych środków. Podmiot polityki wybiera pewien zestaw środków. Z jednej strony środki są dane, ale podlegają wyborowi. Podmiot polityki wybiera cele, ale musi uwzględniać warunki i środki. Warunki nie podlegają wyborowi, środki i cele – ograniczona swoboda wyboru. Warunki, środki, cele – trzy podstawowe elementy logiczne polityki gospodarczej.
Cele polityki gospodarczej: - można wyróżnić dwie podstawowe grupy celów w pg:
I – cele, które odnoszą się do systemu gospodarczego (cele o charakterze systemowym). Taki cel ogólnie można sformułować następująco: celem pg jest utrzymanie lub zmiana istniejącego systemu i porządku gospodarczego. Tak ogólnie sformułowany cel można oczywiście zdekomponować; np. celem polityki systemowej jest utrzymanie lub zmiana istniejącego systemu konkurencji. Zupełnie inny charakter mają cele pg o charakterze procesowym, odnoszące się do procesów gospodarczych.
5 podstawowych celów o charakterze procesowym:
- wzrost gospodarczy
- pełne zatrudnienie
- stabilizacja wartości pieniądza
- zewnętrzna równowaga gospodarcza
- sprawiedliwy podział dochodów i majątku
środki polityki gospodarczej – pojęcie nadrzędne. Wyróżniamy 3 rodzaje tych środków:
- instrumenty polityki gospodarczej
- przedsięwzięcia władza publicznych
- umowy zawierane przez władze publiczne.
Kryterium podziału – mechanizm osiągania celów pg. Inny jest przy pomocy każdego z tych trzech rodzajów środków.
Na czym polega dany środek:
Instrument – jeżeli podmiot posługuje się instrumentem, jest podmiotem władzy. Mamy cel. Chcąc go osiągnąć, stasujemy instrument, który oddziałuje na jakieś układy.
C (podmiot stawia cel) ->> I (stosuje instrument) ->> U (układ (S)) ->> Z (modyfikują swoje zachowanie, które powoduje osiąganie celu)
Przedsięwzięcie – o charakterze organizacyjnym (zmiana ilości podmiotów pg, zmiana ich kompetencji, zmiana podziału administracyjnego kraju); inwestycyjnym (roboty publiczne).
Podmiot polityki ustala sobie cel i własnymi środkami ten cel realizuje.
C (cel polityki, np. pełne zatrudnienie) ->> P (przedsięwzięcie – roboty publiczne).
Umowa – może być zawierana z innymi państwami (np. umowy o współpracy gospodarczej, umowy zapobiegające podwójnemu opodatkowaniu), z instytucjami międzynarodowymi (Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy – umowy kredytów inwestycyjnych, stabilizacyjnych), czasami rząd podpisuje umowy z dużymi koncernami międzynarodowymi (ten przypadek raczej dotyczy systemu nakazowo-rozdzielczego), podmiotami gospodarczymi, najczęściej z różnymi grupami nacisku (grupa instytucji, które reprezentują interesy danego regionu).
C (cel)->> U (umowa)->> P (podmiot/partner) ->> Z (który zobowiązuje się do określonego zachowania, które pozwala osiągnąć cel).
Jeśli podmiot polityki podpisuje umowę, występuje z pozycji partnerskiej (obustronne zobowiązania).
W rzeczywistości spotkać się można z sytuacją, że niektóre środki występują w podwójnym charakterze, np. przedsięwzięcia występują w charakterze przedsięwzięć instrumentów; podobnie umowy – jako umowy i w charakterze instrumentów. Polega to na tym, że jeśli rząd podpisuje umowę z Bankiem Światowym, który cieszy się dużym poważaniem, podpisanie umowy jest postrzegane przez prywatnych inwestorów w rankingach oceniających pewność inwestowania w danym kraju. W związku z tym efektem będzie napływ prywatnych inwestycji, więc realizowane są cele pg.
C->>P (cel-pełne zatrudnienie -> roboty publiczne) – stopień realizacji jest na ogół przestrzennie silnie zróżnicowany. Należy dążyć do wyrównywania przestrzennych dyspozycji pod względem wartości życia, pozycji stopy życiowej, rozwoju gospodarczego – nie rozprzestrzeniamy robót publicznych równomiernie na terenie całego kraju.
...
stary_hipis