Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

Forfaiting

HISTORIA FORFAITINGU

Termin forfaiting wywodzony jest od francuskiego słowa ,,a for-fait" oznaczającego po prostu zrzeczenie się (poddanie) lub zanie­chanie praw do czegoś. Ojczyzną forfaitingu są Stany Zjednoczone, gdzie na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych rozwinął się on jako jedna
z moż­liwych form skupu weksli, z czasem rozszerzając swój zasięg na skup wierzytelności handlowych. Prawdziwy boom i popularność forfai­tingu wiąże się jednak ściśle z kontynentem europejskim i zachodzą­cymi na nim przemianami polityczno-gospodarczymi. Pierwszym centrum, stolicą forfaitingu była Szwajcaria. Szwajcarscy finansiści rozwinęli rynek usług forfaitingowych niedługo po II wojnie świato­wej, w latach 50-tych, jako instrument wspierania sprzedaży dóbr inwestycyjnych i środków produkcji z Niemiec Zachodnich, do krajów Europy Wschodniej. Na początku lat dziewięćdziesiątych forfaiting zaczął być wyko­rzystywany do finansowania sprzedaży na rozwijające się rynki w Afryce, Azji, a zwłaszcza Ameryce Łacińskiej.

POJĘCIE FORFAITINGU

Definicje forfaitingu.

Przy założeniu, iż punktem odniesienia jest przedmiot forfaitingu czyli rodzaj wierzytelności, której on dotyczy, możemy wyodrębnić trzy kategorie:

·         forfaiting wierzytelności handlowych - jest to nabycie przez insty­tucję forfaitingową średnio  lub długoterminowej pieniężnej wie­rzytelności handlowej przed terminem jej płatności
z pobraniem na rzecz instytucji forfaitingowej odsetek dyskontowych i z przejęciem ryzyka wypłacalności dłużnika,

·         forfaiting wierzytelności wekslowych - jest to zakup średnio- i długoterminowego weksla przed terminem płatności, z po­braniem z góry odsetek dyskontowych bez prawa regresu do pod­miotu przenoszącego prawa z weksla,

·         forfaiting wierzytelności leasingowych - jest to nabycie przez forfaitera średnio- lub długoterminowej wierzytelności leasingowej przed terminem jej płatności, z potrąceniem opłaty na rzecz forfaitera, z przejęciem ryzyka wypłacalności leasingobiorcy.

Funkcje forfaitingu

Niezależnie od typu forfaiting spełnia zasadniczo dwie funkcje:

·         finansowania - forfetysta otrzymuje raty leasingowe lub sumę wekslową przed terminem ich płatności, co pozwala mu na zachowanie większej płynności finansowej. Przy forfaitingu wierzytelności handlowych przejęcie zobowiązania powoduje w efekcie wsparcie działalności forfetysty, jako że forfaiter w istocie finansuje cykl rozliczeniowy transakcji.

·         gwarancyjną - w wyniku transakcji forfaitingu forfaiter zawsze przejmuje na siebie ryzyko wypłacalności dłużnika forfaitingowego.

UMOWA FORFAITINGU W PRAWIE POLSKIM

Prawna klasyfikacja umowy.

Umowa forfaitingu należy do kategorii umów nienazwanych. Jej zasadnicza treść nie odpowiada zatem w pełni żadnej z umów regulowanych przepisami kodeksu cywilnego, co wszakże nie oznacza, iż nie wykazuje ona podobieństw do niektórych z nich. Treścią omawianego stosunku jest przeniesienie praw wynikających z wierzytelności (handlowej, wekslowej, leasingowej)
z forfetysty na forfaitera przed terminem jej płatności, z jednoczesnym pobraniem na rzecz nabywcy odsetek dys­kontowych i z przejęciem przez niego ryzyka wypłacalności dłużnika.

Dokonując analizy tak sformułowanej definicji forfaitingu, moż­na w jej ramach wyodrębnić elementy kilku innych stosunków prawnych m.in. umowy sprzedaży i cesji wierzytelności. Biorąc pod uwagę zakres przedmiotowy umowa forfaitingu wskazuje także na analogie do umowy pożyczki bankowej i kredytu.

Sprzedaż jest umową konsensualną, odpłatną i wzajemną, która stwarza zobowiązanie do przeniesienia przez nabywcę własności rzeczy lub innego prawa majątkowego bądź własność tę lub prawo przenosi. Zgodnie z wykładnią przedmiotem sprzedaży mogą być także rzeczy przyszłe.

W ramach umowy forfaitingu następuje przeniesienie wierzytel­ności ze zbywcy (forfetysty) na instytucje finansową (forfaitera) w zamian za stosowną zapłatę. Możemy zatem mówić
o występowa­niu kilku atrybutów aktu sprzedaży. Po pierwsze istnieją dwa podmioty, z których jeden występuje w roli sprzedawcy, a drugi kupującego. Przedmiotem sprzedaży jest tu istniejąca lub przyszła wierzytelność. Następstwem transakcji jest wydanie rzeczy w postaci dokumentu zabezpieczającego wierzytel­ność np. weksla. Sprzedający (forfetysta) otrzymuje od kupującego (forfaitera) zapłatę za przekazaną wierzytelność. Istotną różnicą między umową sprzedaży,
a umową forfaitingu jest sposób zapłaty należności. Forfaiter płaci za przekazaną mu wierzytelność, ale zapłata ta nie stanowi równowartości nabywanego zobowiązania. Od wypłacanej sprzedającemu kwoty forfaiter od razu potrąca odsetki dyskontowe i opłatę manipulacyjną, jako należne mu wynagrodzenie. Oznacza to, że sprzedający otrzymuje kwotę faktury pomniejszoną o te właśnie elementy. Uprawnienie forfaitera do pobrania wynagrodzenia w postaci dyskonta należy do zasad­niczych elementów specyfikujących umowę forfaitingu.

Równie istotne jest także wskazanie w umowie całkowitych kosztów forfaitingu, które ponosi zbywca wierzytelności. Składają się na nie, nie tylko odsetki dyskontowe, ale także tzw. prowizja przygotowawcza, wypłacana za przyjęcie wniosku forfaitingowego i zbadanie poprawności przedkładanych wraz z nim dokumentów, a także za samo podpisanie umowy przez forfaitera oraz, ewentual­nie prowizja za zawarcie umowy o linię skupu wierzytelności.

Ważnym aspektem umowy forfaitingu, wybiegającym poza kode­ksowe ramy sprzedaży, jest określenie prawnego zabezpieczenia wie­rzytelności. Z uwagi na fakt, iż nabywca wierzytelności przejmuje na siebie pełne ryzyko wypłacalności dłużnika, jednym z ważniejszych postanowień zawartych w treści umowy forfaitingu są właśnie klau­zule wskazujące formę zabezpieczenia nabywanej wierzytelności (naj­częściej jest to poręczenie lub aval). Wskazane powyżej różnice wynikają przede wszystkim ze specyfiki „przedmiotu sprzedaży".

Umowa forfaitingu bywa także porównywana do cesji (przelewu) wierzytelności. Zgodnie
z Art. 509 § l k.c. wierzyciel może bez zgody dłużnika dokonać cesji wie­rzytelności na osobę trzecią chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Paragraf 2 cytowanego przepisu stanowi, że wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności rosz­czenie o zaległe odsetki. Należy jednak pamiętać, że w przypadku zobowiązań wynikających z umów wzajemnych sama cesja wierzytel­ności dokonana przez jedną ze stron rodzi tylko taki skutek, iż nabywca uzyskuje prawa przysługujące cedentowi, bez przejęcia długu, który ciąży na zbywcy wierzytelności. Dla całkowitej zmiany podmiotu zobowiązania konieczne jest dokonanie przelewu wierzytel­ności z jednoczesnym przejęciem długu cedenta.

Treścią umowy forfaitingu jest zobowiązanie forfetysty do prze­niesienia wierzytelności na forfaitera. Można zatem powiedzieć, że cesja wierzytelności w rozumieniu art. 509 § l k.c. jest zasadniczym elementem umowy forfaitingu. Rodzi też, podobne jak przelew, skutki prawne. Skutkiem umowy forfaitingu jest bowiem wstąpienie przez forfaitera we wszystkie prawa przysługujące wcześniej zbywcy wierzytelności.

Analiza zakresów pojęciowych umowy forfaitingu i umowy cesji wierzytelności prowadzi jednak nieuchronnie do wniosku, że pierw­sza z nich jest znacznie bogatsza w swej treści. Jeśli te dwa stosunki prawne przedstawić w formie graficznej, jako zbiory różnych ele­mentów, to cesja wierzytelności stanowiłaby podzbiór zbioru „umo­wa forfaitingu".

W każdej umowie forfaitingu powinno się znaleźć co najmniej sześć charakterystycznych punktów:

·         określenie stron umowy,

·         oznaczenie wierzytelności przelewanej przez forfetystę na for­faitera,

·         wskazanie kwoty, jaką forfaiter przekazuje forfetyście,

·         określenie kosztów forfaitingu,

·         ustalenie, czy dłużnik forfaitingowy jest powiadamiany o zmianie wierzyciela,

·         określenie prawnego zabezpieczenia wierzytelności.

Powyższe zestawienie wyraźnie wskazuje, że umowa forfaitingu posiada cechy dyskonta, prowizji, oraz kredytu. Cesja wierzytelności jest tylko jednym z jej elementów składowych.

Z uwagi na rolę jaką w obrocie gospodarczym spełnia forfaiting bywa on porównywany do pożyczki bankowej lub kredytu. Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że źródłem poszukiwania analogii jest tu nie tyle sama treść tych stosunków prawnych, ale ściśle ekonomiczny punkt widzenia.

Zawierając umowę forfaitingową bank, jako potencjalny forfaiter nie ma możliwości żądania od forfetysty określenia celu, na jaki przeznaczy on otrzymane pienią­dze. Gospodarowanie środkami pieniężnymi uzyskanymi w drodze realizacji umowy forfaitingu należy do wyłącznej kompetencji for­fetysty, jako niezależnego podmiotu gospodarczego. Forfaiterowi nie przysługują zatem także uprawnienia kontrolne w tym zakresie. Zawarcie umowy forfaitingu nie jest także,
w przeciwieństwie do kredytu, uzależnione od kondycji finansowej forfetysty. Podejmując decyzję
o zaakceptowaniu wniosku forfaitingowego, bank kieruje się zupełnie innymi przesłankami. Należą do nich m.in. wielkość transak­cji, której dotyczyć będzie przejmowana wierzytelność, rodzaj jej zabezpieczenia (weksel, akredytywa), stopień ryzyka z nią związany, udzielenie lub nie poręczenia przez bank dłużnika forfaitingowego itd. Z punktu widzenia litery prawa, rozbieżności między umową forfaitingu a umową kredytu są bardzo duże. W praktyce gospodarczej często podkreśla się, że dla forfetysty jest to jednak pewien szczególny rodzaj kredytu.

W przypadku umowy forfaitingu elementy podobieństwa umowy pożyczki ograniczają się
w zasadzie do faktu przeniesienia na własność określonej sumy pieniędzy (chodzi tu o sumę wypłacaną przez forfaitera forfetyście) i odpłatnością z tego tytułu, na zasadach odsetek dyskontowych. Jednakże już sam sposób pobrania należności jest zupełnie odmienny. Następuje on w formie jednorazowej potrącenia z przekazywanej kwoty. Faktycznym dłużnikiem w tym układzie nie jest także ten, który otrzymał środki pieniężne forfetysty, ale jego dłużnik (tu dłużnik forfaitingowy).

Charakteryzując umowę forfaitingu nie można pominąć kwestii umiejscowienia w hierarchii umów cywilnoprawnych na gruncie teorii prawa cywilnego. Nie ulega wątpliwości, że umowa forfaitingu, która wykształciła się w ramach różnorodnych form współpracy finansowej podmiotów gospodarczych, należy do umów typu kooperacyjnego. Jest to także umowa dwustronnie zobowiązująca, która rodzi dla każdej ze stron prawa i obowiązki. Ma charakter umowy wzajemnej, gdzie prawa i obowiązki stron kształtują się na zasadzie ekwiwalentności świadczeń. Przeprowadzona wyżej analiza umowy forfaitingu wskazuje na jej przynależność do umów
o charakterze odpłatnym. Możliwość zawarcia umowy forfaitingowej wynika z wyrażonej wprost
w kodeksie cywilnym zasady swobody zawierania umów. Konstrukcja powoływanego tu zapisu pozwala na pewną niezależność, czy też autonomiczność stron w kształtowaniu wzajemnych relacji. Jednak dla skuteczności funkcjonowania umowy forfaitingu konieczne jest uprzednie istnienie stosunku prawnego, który by dawał tytuł do jej zawarcia. Jeśli powrócimy do rozważanych wcześniej zagadnień definicyjnych łatwo odkryjemy, iż niezależnie od typu forfaitingu u jego źródeł leży zawsze inny stosunek prawny.

Przedmiotem forfaitingu wierzytelności handlowych są wierzytelności wynikające z umów sprzedaży, dostawy lub świadczenia usług, których stronami są potencjalny forfetysta i dłużnik forfaitingowy. Przy forfaitingu wekslowym przedmiotem umowy są wystawiane przez forfetystę lub dłużnika forfaitingowego weksle. Z kolei dla forfaitingu wierzytelności leasingowych tytułem uprzednim jest istnienie umowy leasingu operacyjnego lub finansowego. W wyniku przeniesienia wierzytelności dotychczasowy leasingodawca staje się forfetystą, a leasingobiorca - dłużnikiem forfaitingowym. Można, zatem powiedzieć, że aby doszło do zawarcia umowy forfaitingu musi istnieć jej przedmiot, a ten wynika bezpośrednio ze stosunku prawnego łączącego podmioty przyszłej umowy. Jeśli nie ma żadnych dowodów na istnienie takiego stosunku nie ma także przesłanek ukonstytuowania umowy forfaitingu. Zależność powyższą widać bardzo wyraźnie na przykładzie umów forfaitingu dotyczących nabycia wierzytelności przyszłych. Przed­miotem umowy są tu wierzytelności jeszcze nie istniejące, ale posia­dające tytuł do ich skonsumowania
w przyszłości, w postaci stosun­ku zobowiązaniowego łączącego forfetystę i dłużnika forfaitingowego, a wynikającego z podpisanych przez nich umów handlowych. Warunkiem zawarcia umowy forfaitingu będą zatem dokumenty potwierdzające istnienie takiego stosunku.

Podobna konstrukcja należy do rzadkości. Występuje na przy­kład przy umowie faktoringu. Większość umów, także należących do kategorii umów nazwanych (sprzedaż, najem, umowa
o dzieło itp.), jak i nienazwanych (np. franchising, leasing) kształtuje się w drodze zgodnego oświadczenia woli stron, wyrażonego w formie ustnej lub pisemnej. Przy umowie forfaitingu wola stron decyduje o kształcie porozumienia, sama przez się nie powołując jej jednak do życia gdyż, aby mogła zostać wyrażona musi mieć tytuł wykonawczy.

ŹRÓDŁO:

1.      A. Tokaj-Krzewska: Forfaiting, Wydawnictwo Difin, Warszawa 1999

2.      I. Heropolitańska: Skup i sprzedaż wierzytelności przez banki, Twigger S.A., Warszawa 1998

3.      J. Winiarz: Kodeks Cywilny z komentarzem, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1989