Wykł.1
Prawo rolne- całokształt norm prawnych regulujących stosunki społeczne związane z całokształtem ustroju rolnego, produkcji rolnej, rynku rolnego. Elementami prawa rolnego są więc:
+produkcja rolna
+rynek rolny
+ustrój rolny
Ustrój rolny- układ stosunków własnościowych form organizacji produkcji w rolnictwie oraz form organizacji rynku rolnego.
Cechy produkcji rolnej
1 związek z siłami przyrody (wiąże się z tym duże ryzyko produkcyjne oraz cykliczność produkcji)
2 ryzyko produkcyjne
3 obniżona możliwość planowania gospodarczego
4 związek produkcji rolnej z ziemią (co za tym idzie- regulacje prawne związane z ziemią)
Gospodarstwo rolne
W okresie powojennym rolnictwo podlegało silnym ingerencjom prawnym, które powodowały duże zmiany. Miało to wpływ na dzisiejsze gospodarstwo rolne.
Cechy charakterystyczne:
+ 1445-1948 - gospodarka autarkiczna- rolnictwo musiało odbudowywać się samo. Rozwój gospodarczy był przyhamowany.
+ Powstał dekret o reformie rolnej- rozdział ziemi obszarniczej dla producentów, art1 tego dekretu- otrzymanie silnego, dużego gospodarstwa rolnego opartego na gospodarce rynkowej.
+Bitwa o handel- odebranie organizacjom rolniczym ich własnych organizacji spółdzielczych, które miały wspomagać funkcjonowanie gospodarstwa rolnego. Przejmowano władze spółdzielcze po to aby spółdzielnie rolnicze podlegały centralnemu planowaniu.
+1948-1956- wygranie bitwy spowodowało, że pojawiły się organizacje, które reprezentowały interesy państwa na szczeblu centralnym. Umożliwiło to realizację transferów............... na rzecz innych dziedzin gospodarczych.
+kouhozyzacja (uspółdzielczenie na siłę)
+walka z kułactwem (kułacze- producenci, którzy pracowali efektywnie i jednocześnie utrzymywali rodzinę)
+silny odpływ ludności ze wsi- w pierwszym okresie był to odpływ zdrowy potem nastąpiło wyssanie aktywniejszych osób do przemysłu, skutkiem jest zmniejszenie średniej gospodarstwa rolnego oraz odejście od przemysłu ludzi młodych i aktywnych
+1956-1970- wspólne gospodarowanie sprzętem rolniczym, instytucja kółek rolniczych, to umożliwiło gospodarstwom rolnym korzystanie z innych gałęzi produkcji (działalności przemysłowej)
+tworzenie PGR-ów- wprowadzono chemizację rolnictwa, budowano fabryki nawozów mineralnych. Wprowadzono ustawę o obowiązku stosowania nawozów mineralnych. Państwo uważało, ze maszyna rolnicza jest narzędziem politycznym. Rolnik nie mógł posiadać np. ciągnika. Warstwa ideologiczna wpływa więc na warstwę gospodarczą. Był to okres stagnacji polegający na wprowadzaniu ograniczających obrót ziemią. Po raz pierwszy wprowadzono instrumenty, które miały na celu udrożnienie kolektywu gospodarowania
+aktywność państwa w przejmowaniu ziemi rolniczej. Przyznawanie rolnikom w wieku emerytalnym rent rolniczych.
W latach 80-tych te wszystkie instytucje zostały rozbite. Państwo przyjęło zasadę równorzędności sektorów (wszystkie sektory miały równe prawa). Podtrzymany był stan ustroju z lat 70- tych.
Lata 90- te-
-rolnictwo ma być prywatne, kapitalistyczne
likwidacja PGR-ów
Problemem w gospodarce rolnej jest relatywny nadmiar produktów (ograniczony export na wschód). Pojawiły się problemy ze zmniejszeniem ryzyka handlowego.
W wyniku tych wszystkich zmian 60% wszystkich gospodarstw rolnych jest demograficznie stara (brak restrukturyzacji, nowych technik gospodarowania). Słaba podatność na innowacyjność. Powoduje to, że stosowanie bodźców w postaci instrumentów prawnych jest często mało skuteczna.
Struktura użytkowania ziemi zmieniła się w niewielkim stopniu.
7 hektarów- średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego.
Obraz statystycznego rolnika jest z punktu widzenia ustawodawcy, który chciał restrukturyzować jest mało korzystny. Nie wyzbyliśmy się sytuacji, w której produkcją rolną zajmują się rolnicy, ale chłopi. Chłop jest niepodatny na bodźce typu prawnego.
Wykł.2
Czynniki produkcji rolnej (wszelkie instrumentacje, oddziaływania prawne kierowane są na gospodarstwo rolne) dotyczą poszczególnych czynników funkcjonujących w gospodarstwie:
1 ziemia
2 kapitał
3 praca
4 organizacja
Musi być zharmonizowanie między tymi elementami.
Ziemia: pełni szczególny charakter bo jest aktywnym środkiem produkcji.
Granicą oddziaływania na poszczególny czynnik w gospodarstwie jest pozostawienie podejmowania decyzji producentowi.
Konkretne rozwiązania prawne dotyczące czynników produkcji:
Ziemia:
nieruchomość-część powierzchni ziemi stanowiąca odrębny przedmiot własności. Oznaczona na gruncie fizycznie i na gruncie prawnym część ziemi co do której możemy wskazać konkretnego, odmiennego właściciela.
Nieruchomości rolne- (grunt rolny)- są lub mogą być wykorzystywane do produkcji działalności wytwórczej w rolnictwie (szeroko rozumiana produkcja rolna).
Własność w rolnictwie ma szczególny charakter bo prawo własności podlega pewnym ograniczeniom (nie jest obojętne dla ustawodawcy co rolnik robi ze swoją ziemią).
Gospodarstwo rolne- wg KC art. 553-grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami, urządzeniami i inwentarzem jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem tego gospodarstwa. W skład gospodarstwa rolnego wchodzi więc:
1 nieruchomość rolna
2 kryterium połączenia tych nieruchomości jest połączenie w jedno gospodarstwo rolne (zorganizowana całość gospodarstwa rolnego)
3 prawa i obowiązki związane z prowadzeniem tego gospodarstwa
OGRANICZENIA W OBROCIE NIERUCHOMOŚCIAMI ROLNYMI
Po wojnie ograniczenia były podmiotowe (określone kategorie osób spełniających warunki) i przedmiotowe. Ta sytuacja istniała do 1990r.
Obecne ograniczenia:
1 znoszenie współwłasności
2 dziedziczenie gospodarstw
W Europie regulacje ograniczające są dalej idące niż w Polsce.
Są dwa stanowiska co do ograniczeń:
1 po tych latach ograniczeń potrzebny jest okres w którym by struktura się wyprostowała
2 nie można doprowadzić do całkowitego zlikwidowania ograniczeń, aparat administracji powinien zmierzać do powiększenia gospodarstw
Znoszenie współwłasności
Określa jako stan niestabilny, bo każdy może wypowiedzieć współwłasność. Nie można jedynie znieść współwłasności łącznej np. spółka cywilna, wspólność majątkowa małżonków.
Są 3 sposoby znoszenia współwłasności:
1 podział rzeczy wspólnej
2 sprzedaż rzeczy wspólnej i przyznanie gotówki stosownie do udziałów
3 przyznanie części jednemu wspólnikowi i spłacenie pozostałym wspólnikom
Podział rzeczy jest niemożliwy:
1 kiedy przepis prawa nie dopuszcza do tego
2 kiedy rzecz straciłaby znacznie na wartości
3 kiedy podział jest sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy
Forma zniesienia współwłasności:
1 umowna
2 sporna (sądowa)
Ograniczenia formy sądowej:
1 konieczność stwierdzenia przez sąd czy jest możliwy podział gospodarstwa art. 213KC
2 przyznanie jednemu ze wspólników gospodarstwa w naturze, a drugiego się spłaca
3 sąd przyznaje gospodarstwo temu kto prowadzi to gospodarstwo lub pracował w tym gospodarstwie
Miarkowanie spłat- sąd porównuje stan majątkowy wspólników i możliwości spłat obciążonego gospodarstwa. Wyjątek- kiedy gospodarstwo było współwłasnością małżonków.
Wykł.3.
DZIEDZICZENIE
Art922 KC
1 spadek otwiera się z chwilą spadkodawcy
2 z chwilą otwarcia następuje dziedziczenie
Można spadek przyjąć:
1 wprost, czyli aktywa i pasywa
2 odrzucenie spadku
3 przyjęcie tylko inwentarza
Dziedziczenie:
1 ustawowe
czyli spadkobiercami są:
+zstępni
+małżonek I krąg dziedziczenia
+rodzice
+rodzeństwo II krąg dziedziczenia
2 wynikające z testamentu
Zachowek- przyznanie tym, którzy by dziedziczyli, gdyby był testament.
Współmałżonek nie może otrzymać mniej niż 1/4 majątku, a resztę 3/4 dzieli się między np. 5 dzieci.
Reguły szczegółowe dotyczące dziedziczenia gospodarstw rolnych:
1 ograniczenie nie dotyczy dziedziczenia testamentowego
2 mamy stosować zasady ogólne a dodatkowo art.1059 KC i dalej.
Ograniczenia:
1 wybór spośród osób, kto będzie dziedziczył. Wymagania:
a stale pracują przy produkcji rolnej
b mają mieć przygotowanie zawodowe do produkcji rolnej
c mają być małoletni lub uczęszczać do szkół, gdzie przygotowują się do zawodu (oprócz studentów)
d mają to być osoby trwale niezdolne do pracy:
-osoby w wieku emerytalnym, które nie mają stałej pracy
-osoby, które mają stwierdzone inwalidztwo
Dziedziczenie tytułem szczególnego zastępstwa- poszukuje się tych, którzy prowadzili gospodarstwo jak najlepiej, jak były gospodarz. Są 2 przesłanki:
1 bliższy krewny nie może dziedziczyć ponieważ nie spełnił warunków (a-d)
2 dalszy krewny spadkodawcy spełnia warunek a. lub b.
Dziedziczenie tytułem szczególnego zastępstwa dotyczy 3 kategorii osób:
1 dalsi zstępni (np. wnuki)
2 rodzeństwo
3 zstępni rodzeństwa
art.1063 KC
DZIERŻAWA
Wydzierżawiający zobowiązuje się oddać rzecz do używania i pobierania pożytków, a dzierżawca zobowiązuje się do płacenia czynszu.
Są 2 przesłanki umacniające pozycję dzierżawcy:
1 prawo pierwokupu- kiedy umowa dzierżawy została zawarta na 3 lata lub, gdy wydzierżawia faktycznie 10 lat to ma prawo pierwokupu, gdy grunt jest sprzedawany.
2 ochrona umów długoterminowych- jeżeli umowa trwa ponad 30 lat po upływie tego okresu stają się automatycznie umowami bezterminowymi.
Ograniczenia dzierżawcy:
1 nie może zmienić przeznaczenia gruntu
2 nie może poddzierżawiać bez zgody właściciela gruntu.
Wykł.4
OBRÓT GRUNTAMI SKARBU PAŃSTWA
Problem gruntu Skarbu Państwa pojawił się w latach 80-tych, a nabrzmiewał począwszy od lat 60-tych. W latach 90-tych okazało się że potrzebne są ogromne dotacje ponieważ cała gospodarka weszła w ustrój wolnorynkowy oparty o realny pieniądz.
Agencja własności rolnej Skarbu Państwa
Powstała w końcu 1991r, pomysłem na jej organizację było to, żeby stworzyć niezależne od rządu ciało, które będzie realizatorem polityki gruntowej oddzielonej od podmiotów Skarbu Państwa. Agencja otrzymała osobowość prawną z mocy ustawy o jej utworzeniu. Jest organizacją scentralizowaną, jej głównym organem jest Prezes agencji (organ wykonawczy), organem nadzorczym jest rada nadzorcza, która nadzoruje regulację wykonania. Prezesa powołuje Minister Skarbu Państwa. Jest odpowiedzialny za realizację polityki rolnej w stosunku do gruntów Skarbu Państwa. Agencja ma się sama wyżywić, czyli zadania, które realizuje mają jej przynieść środki na utrzymanie. Agencja miała obowiązek przejąć wszystkie grunty Skarbu Państwa, które były w użytkowaniu PGR-ów, które wchodziły w skład Państwowego Funduszu Ziemi. Skarb Państwa powierzył agencji wykonywanie własności Skarbu Państwa. Likwidacja PGR-ów powodowała to, że wszystkie grunty rolne pozostawały w zarządzie agencji własności rolnej. Były tzw. zorganizowane przedsiębiorstwa rolne i te zostały przejęte przez agencję na samym początku.
Cechą charakterystyczną rolnictwa jest między innymi rozproszenie.
Gdy chodzi o stan zaawansowania działalności merytorycznej agencji własności Skarbu Państwa
+wg ustawodawcy celem organizacyjnym agencji jest doprowadzenie do sytuacji, w której agencja nie będzie potrzebna
+agencja podejmuje działania, które podtrzymywałyby potrzebę jej działalności
Restrukturyzacja i prywatyzacja Skarbu Państwa (funkcjonowanie agencji w tym względzie)
Sposoby rozdysponowania gruntów skarbowych:
1 sprzedaż gruntów skarbowych
+upublicznienie faktów sprzedaży
+sprzedaż prowadzona w formie licytacji lub przetargu ofert
+cena gruntu skarbowego(cena wywoławcza: jeśli jest na danym terenie rynek nieruchomości to podstawą do określenia tej ceny jest rynek; są też określone stawki szacunkowe za 1 ha które odnosi się do kwintala żyta), oferty są pisemne, rozstrzyga je komisja przetargowa
2 dzierżawa gruntów skarbowych (pomocniczy element rozdysponowania gruntów Skarbu Państwa występuje wtedy gdy nie ma nabywcy lub gdy jest on wyczekujący). Musi być upubliczniona, odbywa się w formie licytacji i przetargu ofert. Agencja preferuje określone terminy dzierżawy
3 wnoszenie nieruchomości do spółki
4 administrowanie gruntami- przez administrację przekazywane są formy takie jak: sprzedaż, dzierżawa, wniesienie nieruchomości do spółki
5 przekazanie w zarząd gruntów Skarbu Państwa-organizacje, które są jednostkami państwowymi i nie posiadają osobowości prawnej np. ośrodki doradztwa rolnego, szkoły rolnicze, Państwowa Akademia Nauk itd.
Gospodarka mieszkaniowa i socjalna- prywatyzacja budynków mieszkalnych. Budynki zostały pobudowane w latach 70-tych. Ustawodawca zachęca do przejęcia mieszkań na własność, za bardzo niską cenę, po to by mieszkańcy sami odpowiadali i ponosili pełne koszty użytkowania budynków.
Wykł.5.
UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE
Są 2 aspekty regulacji prawnych:
1 ochrona na wypadek inwalidztwa, wypadku przy pracy
2 system ubezpieczeń społecznych oddziaływuje na zmianę pokoleń
3 aspekt demograficzny (wiek)
Ubezpieczenia społeczne (rolne) w Polsce zaczęły kształtować się późno. W 1978r po raz pierwszy pojawił się system ubezpieczeń rolnych
+chorobowe
+wypadkowe
+rentowe
1982r- 1990r
Istniał ogranicznik co do wolności ubezpieczenia się. W latach 90-tych poluzowano system. Ważny jest tylko dla ustawodawcy fakt prowadzenia działalności rolniczej. Jest to system powszechny, czyli ubezpieczenia obowiązują wszystkich obowiązkowo.
Są 2 kategorie ubezpieczeń:
1 ubezpieczenia ustawowe
2 ubezpieczenia na wniosek
Ubezpieczeniu podlegają:
1 rolnik
2 jego współmałżonek
3 domownicy
Domownik musi spełniać 3 warunki:
+ma pracować wspólnie w gospodarstwie domowym i zamieszkiwać w gospodarstwie lub w sąsiedztwie
+nie być związanym z rolnikiem stosunkiem pracy
+musi mieć ukończone 16 lat
Wyjątki od obowiązku ubezpieczenia:
1 ci wszyscy nie muszą być ubezpieczeni jeżeli są na podstawie innego ubezpieczenia, innych przepisów
2 jeśli rolnik prowadzi małe gospodarstwo rolne (użytki rolne muszą być mniejsze niż 1 ha przeliczeniowy) wówczas nie ma obowiązku ubezpieczania się.
Rolnik może się ubezpieczyć w tym przypadku na wniosek. Dotyczy to rolników posiadających i prowadzących gospodarstwo rolne lub dział specjalny.
System ubezpieczeń:
1 wypadkowo-chorobowo- macierzyński
2 zabezpieczenie emerytalno- rentowe
Wypadkowo-chorobowo- macierzyński:
Obejmuje te same ryzyka co ubezpieczenia pracownicze. Różnica jest taka, ze inna jest dostępność do świadczeń (dla rolnika jest to trudniejsze).
Są dwie odrębności systemu wypadkowo-chorobowo- macierzyńskiego:
1 zasiłek chorobowy jest zasiłkiem czasowym. W rolnictwie trzeba co najmniej 30 dni nieprzerwanej zdolności do pracy wówczas otrzyma zasiłek
2 wypadki przy pracy są to wszystkie czynności prowadzone w gospodarstwie oraz w drodze do gospodarstwa w celu organizowania pracy
System wypadkowo-chorobowo- macierzyński jest systemem samo finansującym się, wysokość składki ogłaszana jest w Monitorze Polskim.
Emerytalno- rentowy:
Ustalana ustawowo 30% podstawowej emerytury. 25% tej składki finansowany jest przez państwo.
Warunki przyznania emerytury:
1 wiek emerytalny 65 mężczyźni, 60 kobiety
2 podleganie ubezpieczeniu rolnemu przez ok. 100 kwartałów (25 lat)
Ustawodawca zachęca do wcześniejszej emerytury, ale:
1 musi przekazać gospodarstwo rolne następcy, wydzierżawić bądź zdać do państwa
2 musi być w wieku przedemerytalnym 60 lat mężczyzna, 55 lat kobieta
3 podlegać ubezpieczeniu 30 lat
Emerytura składa się z:
1 część składkowa 1% emerytury podstawowej za każdy rok ubezpieczenia
2 część uzupełniająca 95% emerytury podstawowej jeśli jego ubezpieczenia trwało 20 lat
Są 4 formy wyzbycia się gospodarstwa:
1 przekazanie następcy
2 sprzedaż
3 wydzierżawienie gospodarstwa na podstawie umowy notarialnej co najmniej na lat 10
4 można przekazać gospodarstwo państwu za zapłata.
Rolnik otrzymuje emeryturę w części, gdy:
1 współmałżonek nie osiągną wieku emerytalnego
2 gdy ma niepełnoletniego następcę
Przekazywanie gospodarstwa rolnego następcy:
Umowa miedzy rolnikiem a jego następcą zobowiązująca do przekazania gospodarstwa rolnego rolnika następcy.
· wiek przekazującego musi być 15 lat starszy od osoby, której przekazuje gospodarstwo rolne
· przez ten czas następca musi pracować z rolnikiem
Kiedy rolnik uzyska prawo do emerytury rolnik ma prawo przeniesienia gospodarstwa rolnego.
Wykł.6.
FINANSE W ROLNICTWIE
System finansowy musi spełniać dwie przesłanki:
1 spójność systemu- opiera się na tym, ze ustawodawca wzmacnia niektóre rozwiązania innymi rozwiązaniami
2 postulat komplementarności- są wykorzystywane wszystkie instrumenty prawne dla prowadzenia polityki interwencyjnej
Te dwa postulaty muszą być spełniane łącznie.
System finansowy działa na dwóch biegunach:
1 obciążenia finansowe gospodarstw rolnych
a). redystrybucję środków finansowych
b). system finansowy ma rolę interwencyjną
Instrumenty skuteczności systemu podatkowego:
+może być skuteczny jeżeli obciążenia są dostatecznie wysokie
+maksymalne opodatkowanie nie może prowadzić do likwidacji działalności gospodarczej
Wszystko co się dzieje w granicach max i min może być przedmiotem polityki ustawowej
Podatek rolny- jest podstawową kategorią obciążenia gospodarstw rolnych.
Opodatkowanie może być trojakie:@
podatek podatek progresywny
podatek liniowy
podatek degresywny
działalność gospodarcza
Skutek wyboru systemu opodatkowania:
1 podatek progresywny
2 podatek degresywny (gospodarstwa większe będą obciążone kwotą mniejszą)
3 system liniowy (będzie w zasadzie systemem obojętnym bądź też będzie zachęcał do rozwoju gospodarstw rolnych)
Są 3 elementy, które wpływają na wielkość obciążenia konkretnego gospodarstwa rolnego:
1 rodzaj użytków rolnych
+grunty orne
+użytki zielone
2 klasa gleby
3 okręg podatkowy w jakim grunty są położone
Cały kraj podzielony na 4 okręgi. Ten okręg uwidacznia mniej wymierne warunki ekonomiczne oraz klimatyczne.
Podatek rolny obciąża:
1 każdego, kto zajmuje się działalnością rolną, z dwoma wyjątkami:
a). Skarb Państwa
b). Gminy
Różnica definicji kodeksowej od podatkowej:
Podatek uiszczają:
1 powierzchnia łączna więcej niż 1 ha
2 1 ha przeliczeniowy
2. Abstrahowanie od tytułu własności
Są 3 kategorie osób płacących podatek:
1 osoby fizyczne
2 osoby prawne
3 jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej
Jeżeli posiadaczami są właściciele gruntu- obowiązek podatkowy spoczywa na nich. Jeśli mamy do czynienia z posiadaczem zależnym (dzierżawca) podatku nie płacą, a właściciel płaci, wyjątkiem są osoby posiadające w dzierżawie grunty Skarbu Państwa.
Zwolnienia podatkowe i ulgi:
1 zwolnienia dotyczą gruntów marginalnych. Grunty klasy V i VI w pasie drogi przygranicznej, pomelioracyjne w 1 roku po melioracji
2 zwolnienia dotyczące koncentracji, grunty nowo nabyte są zwolnione przez 5 lat, w 6 roku- 75%, a w 7 roku- 50%. Ma to zachęcić do powiększenia gospodarstw rolnych
3 podatek rolny jest podatkiem gminnym i może wprowadzać zwolnienia. Dotyczą one gruntów na których zaprzestano produkcji jednak nie więcej niż 20% powierzchni gospodarstwa i nie więcej niż na 3 lata
4 RG może wprowadzić inne ulgi i zwolnienia niż określone
Ulgi:
1 ulga inwestycyjna z tytułu budowy i remontu budynków, która wynosi 25% udokumentowanych wydatków, nie może ona trwać więcej niż 15 lat
2 ulgi z tytułu klęsk żywiołowych i zabrania syna do wojska
3 ulgi dla gospodarstw górskich i podgórskich, dla których podatek obniża się do 30%, gospodarstwo w 50% musi leżeć na wysokości 350 metrów.
Wykł.7.
OBCIĄŻANIA PODATKIEM DOCHODOWYM (od działów specjalnych), rolników
Przesłanki działów specjalnych rolnictwa
1 rodzaj działalności (przeprowadzona produkcja w określonym rozmiarze)
...
stary_hipis