I. ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE
1. Uwagi wstępne
Prawo handlowe jest dziedziną wiedzy obszerną i zróżnicowaną. Wykład niniejszy, obejmujący podstawowe zagadnienia tej dziedziny, zakłada jednak jego wielostronność problemową i poznawczą. Zawężenie ram opracowania do zarysu problematyki przedmiotu ma uzasadnienie dydaktyczne.
Opracowanie ma na celu prezentację głównych założeń tematycznych. Poznanie całej problematyki wymaga oparcia się na dodatkowej analizie źródeł prawa, których wskazania i zestawienie zbiorcze uzupełniają tok niniejszego
wykładu.
2. Obrót handlowy
Obrotem handlowym najogólniej jest wymiana dóbr i usług oraz towarzyszące tej wymianie i powstające w jej procesie stosunki prawne zachodzące między podmiotami. Obrót handlowy charakteryzuje się tym, że co najmniej jeden z jego uczestników prowadzi działalność gospodarczą w sposób profesjonalny i trwały, a rezultatem jego działalności są świadczone przezeń usługi i wykonywane dobra. Dla obrotu handlowego szczególne znaczenie ma zasada jego pewności prawnej, obwarowana
10 , 11
zresztą rozlicznymi gwarancjami materialnoprawnymi i procesowymi.
Obrót handlowy (gospodarczy) odbywa się na pod-stawie zróżnicowanych stosunków zobowiązaniowych, których źródłem jest przede wszystkim umowa. Umowa właściwie rodzi zobowiązanie, a więc stosunek prawny polegający na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie to spełnić. Mogą to być także inne zdarzenia, jak jednostronne czynności prawne albo decyzje upoważnionych organów państwowych.
Wpływ zmiany stosunków na zaciągnięte zobowiązanie może być uwzględniony w tych przypadkach, w których ustawa wyraźnie taką możliwość przewiduje (np. umowa dzierżawy, umowa pożyczki). Stosuje się tutaj te ogólne przepisy prawa cywilnego, które dopuszczają możliwość zmiany lub rozwiązania umowy, jej wypowiedzenia lub odstąpienia od niej.
3. Pojęcie i przedmiot prawa handlowego
W literaturze przedmiotu spotykamy różne definicje prawa handlowego. Dla potrzeb niniejszego wykładu przyjęto, że prawo handlowe to dziedzina prawna, której przedmiotem jest cywilne prawo obrotu handlowego. Reguluje ono organizację podmiotów gospodarczych, ich prerogatywy oraz stosunki zobowiązaniowe między tymi podmiotami, a także wszystko to, co obejmuje ich zachowania w obrocie handlowym. Prawo handlowe zajmuje się też ochroną dóbr intelektualnych oraz obrotem papierami wartościowymi, a także obejmuje z natury rzeczy postępowanie upadłościowe i postępowanie układowe. A zatem zakres tej dziedziny jest stosunkowo szeroki.
4. Definicja prawa handlowego
Przez pojęcie prawo handlowe należy rozumieć zespół norm z natury rzeczy należących przede wszystkim do dziedziny prawa cywilnego, które regulują organizację (ustrój) podmiotów gospodarczych oraz czynności handlowe powstające między tymi podmiotami, a także między tymi podmiotami a innymi osobami w obrocie handlowym zarówno wewnętrznym (krajowym), jak i międzynarodowym (w handlu zagranicznym). Normy - o których mowa - regulują również ochronę dóbr intelektualnych, obrót papierami wartościowymi, a także postępowanie upadłościowe i postępowanie układowe.
5. Prawo obrotu gospodarczego a prawo handlowe
Prawo gospodarcze jako gałąź prawa oraz dyscyplina naukowa jest uporządkowanym zbiorem norm prawnych, które jest zaliczane do takich działów prawa jak: prawo cywilne, prawo administracyjne, prawo pracy. Obejmuje ono nie tylko wymianę dóbr i usług, ale przede wszystkim towarzyszące tej wymianie i powstające w jej procesie stosunki prawne między jej podmiotami.
Przez obrót gospodarczy należy rozumieć nie tylko wymianę dóbr i usług, ale przede wszystkim towarzyszące tej wymianie i powstające w jej procesie stosunki prawne między jej podmiotami. Obrót ten może się odbywać albo między podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą, albo między tymi podmiotami a innymi osobami. Powszechnie przyjętym sposobem służącym wymianie dóbr i usług w obrocie gospodarczym jest umowa.
12 / 13
Całokształt zagadnień związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz wymianą dóbr i usług podlega reglamentacji prawnej. Prawo obrotu gospodarczego traktuje się jako odrębną od prawa cywilnego gałąź prawa pod nazwą prawo handlowe czasami nazywane prawem kupieckim. Istnieją także takie systemy prawne, które obrót gospodarczy (handlowy) i cywilny regulują łącznie.
6. Prawo handlowe a prawo gospodarcze
Nauczanie prawa gospodarczego ma na celu przygotowanie o prawnych mechanizmach gospodarczych oddziaływania państwa na gospodarkę. Przedmiotem prawa gospodarczego są funkcje państwa w sferze gospodarczej oraz konsekwencje prawne ich sprawowania. Prawo to obejmuje sferę stosunków prawnych między organami państwa a podmiotami gospodarczymi. Jest ona regulowana w trybie administracyjnym. Obejmuje nie tylko zadania i kompetencje organów państwowych oraz mechanizm podejmowania przez te organy decyzji, ale przede wszystkim prawa i obowiązki podmiotów gospodarczych, ich gwarancje, warunki realizacji oraz formy ich prawnej ochrony.
Administracja publiczna staje się w coraz większym zakresie administracją tworzącą i organizującą również w sferze stosunków gospodarczych. Nie jest bowiem możliwe wyeliminowanie oddziaływań władczych, ponieważ jest to podyktowane potrzebą gwarantowania praw indywidualnych oraz koniecznością zabezpieczenia interesów powszechnych i ładu gospodarczego. Prawo-gospodarcze stanowi istotny element dopuszczalnej ingerencji państwa w gospodarce.
Prawo gospodarcze określa więc, kto w imieniu państwa realizuje jego funkcje w gospodarce (prawo o ustroju administracji gospodarczej i jej partnerów) oraz w jaki sposób wykonuje te zadania (prawo planowania gospodarczego); obejmuje również prawo podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej, prawo ochrony rynku, jego mechanizmów oraz uczestników, jak również uwzględnia prawo kontroli i nadzoru nad działalnością gospodarczą.
7. Źródła prawa handlowego
Załączony do opracowania Aneks z wykazem źródeł prawa odzwierciedla ogólnie stan normatywny przedmiotu. Podstawa prawna prezentowanej dziedziny prawa jest szeroka. Na czoło wysuwają się dwa kodeksy: kodeks cywilny oraz kodeks handlowy. Ponadto podstawa normatywna prawa handlowego obejmuje źródła odnoszące się do poszczególnych podmiotów gospodarczych, a także obrót papierami wartościowymi czy ustawy dotyczące postępowania układowego i upadłościowego.
I4 / 15
II. PODMIOTY OBROTU
HANDLOWEGO
1. Pojęcie i rodzaje podmiotów gospodarczych
Podmiot gospodarczy to podmiot, którego działalność obejmuje czynności gospodarcze składające się na działalność wytwórczą, budowlaną, handlową i usługową.
Niniejszy zarys problematyki zasadza się na przyjęciu, że podmiotami gospodarczymi są: indywidualny podmiot gospodarczy, spółki (cywilne i handlowe), przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie i banki. Zaliczyć tutaj trzeba również różnego rodzaju nietypowe podmioty gospodarcze, jak: fundacje, stowarzyszenia, związki zawodowe, partie polityczne, a także inne niegospodarcze podmioty gospodarcze, jak: państwowe jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, ale wyposażone w zdolność zaciągania zobowiązań, jednostki samorządu terytorialnego, państwowe osoby prawne nie będące przedsiębiorstwami państwowymi (np. wyższe uczelnie).
Wskazane podmioty gospodarcze (czasami nazywane niegospodarczymi) są nietypowe w tym sensie, że celem ich działalności nie są przedsięwzięcia gospodarcze, ale różnego rodzaju działania statutowe. Natomiast działalność gospodarcza jest dopuszczalna dla tych podmiotów tylko w takim zakresie, w jakim zapewnia prowadzenie działalności statutowej.
Szersza prezentacja poszczególnych podmiotów będzie przedmiotem dalszej części pracy.
2. Klasyfikacja rodzajowa podmiotów gospodarczych
Rodzajowe zróżnicowanie podmiotów gospodarczych można przeprowadzić na podstawie różnych kryteriów. Według kryterium kodeksowego można wydzielić podmioty działające na podstawie kodeksu cywilnego oraz podmioty działające zgodnie z kodeksem handlowym.
W rozumieniu ustawy o działalności gospodarczej pod-miotem prowadzącym działalność gospodarczą może być: osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, utworzona zgodnie z przepisami prawa, jeżeli jej przedmiot działania obejmuje prowadzenie działalności gospodarczej.
Zauważyć należy, że osoba fizyczna (art. 8 - 32 k. c. ) prowadzi działalność gospodarczą w celach zarobkowych i na własny rachunek. Może ona dokonywać czynności oraz działań, które nie są przez prawo zabronione, osoba prawna zaś art. 33 -43 k.c.) to każda jednostka organizacyjna, której przymiot osobowości prawnej został przyznany przez przepisy obowiązującego prawa. Natomiast jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej obejmuje: spółki prawa cywilnego, tzw. ułomne osoby prawne (spółki jawne i komandytowe), za-kłady przedsiębiorstwa wielozakładowego będące na pełnym rozrachunku gospodarczym, państwowe jednostki budżetowe.
Ze względu na formę organizacyjnoprawną wyróżniamy: podmioty gospodarcze typu korporacyjnego, a więc działające jako przedsiębiorstwa w formie spółek (cywilnych, handlowych i in.), spółdzielni, zrzeszeń; przedsiębiorstwa państwowe, fundacje oraz inne podmioty (z reguły typu fundacyjnego), jak: Skarb Państwa, gminy, przedsiębiorstwa komunalne itp.
Inny podział podmiotów gospodarczych to podział na podmioty gospodarcze prawa publicznego (Skarb Państwa, gmina) oraz prywatnego (spółki, spółdzielnie).
16 ~ 1'7
Istnieje jeszcze podział podmiotów grup opierający się na kryteriach uwzględniających różnice w elementach strukturalnych i ustrojowych jednostek oraz na odmienności praw i obowiązków w stosunkach prawnych z ich udziałem. W związku z tym można wyróżnić: przedsiębiorstwa, zakłady, gospodarstwa powiernicze, zakłady budżetowe.
3. Systemy ewidencyjne podmiotów gospodarczych
Istnieje wiele systemów ewidencyjnych dla podmiotów gospodarczych, z których trzy są najważniejsze:
· Ogólny system identyfikacji i klasyfikacji jednostek gospodarczych (zwany systemem "Regon"). Ustawa o statystyce pub-licznej z 25 czerwca 1995 r. (Dz. U. nr 88, poz. 439 z późn. zm.) przewiduje wprowadzenie rejestru podmiotów gospodarki na-rodowej (art. 41 - 46). System ten jest prowadzony przez Główny Urząd Statystyczny i obejmuje wszystkie jednostki gospodarcze. Jednostka gospodarcza objęta tym systemem otrzymuje stały, cyfrowy identyfikator, będący kolejnym numerem jednostki w rejestrze. Identyfikator i cechy klasyfikacyjne danej jednostki (jej przynależność organizacyjna, branżowa itp.) stanowią łącznie jej numer statystyczny, nadawany przez GUS.
· System ewidencji podmiotów gospodarczych. Postępowanie ewidencyjne opiera się na przepisach art. 13 - 19 usta-wy o działalności gospodarczej z 23 grudnia 1988 r. (Dz. U. nr 41, poz. 324 z późn. zm.), które przeprowadza właściwy organ gminy lub miasta. Zgłoszenie do ewidencji działalnoś-ci gospodarczej powinno zawierać: oznaczenie podmiotu gospodarczego i jego siedzibę, określenie przedmiotu działalności gospodarczej, wskazanie miejsca wykonywania działalności gospodarczej oraz wskazanie daty rozpoczęcia takiej działalności.
· System rejestracji podatkowej, który funkcjonuje na podstawie ustawy z 13 października 1995r. O zasadach ewidencji i identyfikacji podatników (Dz.U. nr 142, poz. 702 z późn. zm. ) .
Wskazać należy, że istnieje też wewnętrzny system ewidencyjno informacyjny przedsiębiorstw państwowych i innych jednostek gospodarczych. Chodzi o to, że stosownie do art. 30 ustawy z 26 czerwca 1995r. o statystyce publicznej (Dz.U. nr 88, poz. 439 z późn. zm.) przedsiębiorstwa państwowe i inne jednostki gospodarcze są obowiązane organizować i prowadzić wewnętrzny system ewidencyjno-informacyjny, w tym także rachunkowość, zapewniający wykonywanie obowiązków sprawozdawczych nałożonych przez ustawę o statystyce pub-licznej (tzn. ustanowić podstawowe kategorie, klasyfikacje, nomenklatury i kody ustalone lub zatwierdzone przez GUS, uwzględniając ujednolicone dokumenty i systemy ewidencji podstawowej oraz zalecone do stosowania typowe i informatyczne systemy ewidencyjno-informacyjne).
Trzeba też zaznaczyć, że istnieją rejestry sądowe i inne. Znaczenie podstawowe z punktu widzenia pewności i bezpieczeństwa obrotu gospodarczego mają rejestry sądowe, w szczególności rejestr handlowy przedsiębiorstw państwowych, fundacji itp. Obowiązujące przepisy mogą nakładać na dany podmiot obowiązek prawny (z sankcją wymuszenia) wpisu do rejestru (wpis obligatoryjny), mogą jednakże przewidywać tylko możliwość takiego wpisu (wpis fakultatywny) .
Wpisy do rejestru są dokonywane w sądowym postępowaniu rejestrowym.
18 ~ 19
4. Kwalifikowane struktury organizacyjne
Można wyróżnić następujące wysoko zorganizowane formy prowadzenia działalności gospodarczej: koncern, trust, kartel, syndykat, konsorcjum, holding.
Koncern jest to związek samodzielnych prawnie jednostek gospodarczych podporządkowanych wspólnemu zarządzaniu. Funkcjonują koncerny, w których dominuje jedno przedsiębiorstwo, przedsiębiorstwa zaś zachowują pozycję równorzędną względem siebie. Kierownictwo koncernu jest powoływane na podstawie umowy między przedsiębiorstwami.
Trust jest najwyżej rozwiniętą formą koncernu. Niekiedy zgrupowane w ramach trustu przedsiębiorstwa są pozbawione samodzielności w niektórych sferach działalnoś-ci wytwórczej lub handlowej.
Kartel jest porozumieniem samodzielnych przedsiębiorstw, zmierzającym do harmonizowania działań rynkowych (minimalny poziom cen albo limity produkcji). Niekiedy przedsiębiorstwa tworzą syndykat, polegający na wspólnej organizacji zaopatrzenia lub sprzedaży.
Konsorcjum jest porozumieniem podmiotów gospodarczych dla realizacji określonego celu gospodarczego i zadania technicznego lub ekonomicznego. Dotyczy ono przedsięwzięć ryzykownych. Wyróżnić można ponadto joint venture jako wspólne przedsięwzięcie głównie z udziałem podmiotów zagranicznych.
Konglomerat jest to luźny związek kapitałowy przedsiębiorstw, który umożliwia specjalizację gospodarczą oraz minimalizację ryzyka wpływu zmian koniunktury. Trzeba też uwzględnić, że holdingi są to samodzielne spółki kapitałowe, a dominuje spółka handlowa dysponująca kontrolnym pakietem akcji względnie możliwością powołania więcej niż połowy
członków zarządu spółek filialnych. Następuje w nich centralna alokacja środków finansowych. Występują trzy rodzaje holdingów: holding strategiczny, holding zarządzania operacyjnego oraz holding finansowo - kapitałowy.
20 · 21
III.INDYWIDUALNY PODMIOT
D OŚCI GOSPODARCZEJ
1. Podstawa normatywna
Źródłem prawa określającym formę organizacyjną pod-miotów gospodarczych są dla osoby fizycznej i spółek cywilnych przede wszystkim kodeks cywilny, a dla spółek handlowych również kodeks handlowy. W odniesieniu do przedsiębiorstw państwowych jest to ustawa z 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych. Jeżeli natomiast chodzi o spółdzielnie, źródłem prawa określającym ich formę organizacyjną jest ustawa z 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze, a w odniesieniu do rzemiosła ustawa z 22 marca 1989 r. o rzemiośle. Natomiast dla indywidualnego podmiotu działalności gospodarczej podstawę prawną stanowią przede wszystkim przypisy ustawy z 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. nr 41, poz. 342 z późn. zm.).
Prezentacja tych rozwiązań zostanie przedstawiona odrębnie.
2. Charakterystyka rozwiązań ustawy
z 23 grudnia 1988r. o działalności gospodarczej
Ustawa o działalności gospodarczej (Dz. U. nr 41, poz. 342 z późn. zm.) reguluje m. in. warunki prowadzenia działalności gospodarczej, w tym: zakres przedmiotowy, zatrudnianie osób, prawo zrzeszania się, zgłoszenie do ewidencji, zwolnienia i wyłączenia z obowiązku zgłoszenia do ewidencji, a także określa działalność koncesjonowaną.
Według tej ustawy podmiotem gospodarczym może być: osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, utworzona zgodnie z przepisami prawa. Zalicza się tutaj m.in. osobę fizyczną prowadzącą działalność handlową na własny rachunek, rzemieślnika, spółkę cywilną, spółkę ż ograniczoną odpowiedzialnością, przedsiębiorstwo państwowe oraz bank.
Przedmiotem działalności gospodarczej nie wymagającej rejestracji uprawianej przez podmiot gospodarczy może być: 1 ) wytwarzanie przedmiotów użytku osobistego, domowego i gospodarskiego oraz rękodzieła ludowego i artystycznego;
2) naprawy i konserwacje przedmiotów użytku osobistego, domowego i gospodarskiego oraz mieszkań, a także wykonywanie innych usług z użyciem materiałów i narzędzi własnych lub powierzonych;
3) czynność handlowa polegająca na sprzedaży nie przetworzonych produktów rolnych, ogrodniczych, sadowniczych, hodowlanych, w tym mięsa z uboju gospodarczego, runa leśnego, posiłków domowych, a także przedmiotów określonych w pkt. 1.
3. Podejmowanie i prowadzenie indywidualnej działalności gospodarczej
Podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej jest wolne i dozwolone dla każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa art. 1 ) .
Podmiot gospodarczy jest obowiązany spełniać prze-widziane prawem warunki prowadzenia działalności gospodarczej dotyczące ochrony przed zagrożeniem życia i zdrowia ludzkiego, a także inne warunki określone w przepisach budowlanych, sanitarnych, przeciwpożarowych i przepisach dotyczących ochrony środowiska art. 3 ust. 2).
Podmiot gospodarczy, który zgodnie z odrębnymi przepisami jest obowiązany do prowadzenia ksiąg rachunkowych bądź podatkowej księgi przychodów i rozchodów, jest obowiązany do posiadania rachunku bankowego i gromadzenia oraz wydatkowania środków pieniężnych za pośrednictwem tego rachunku w każdym przypadku, gdy stroną transakcji jest inny podmiot gospodarczy, i jednorazowa wartość należności lub zobowiązań przekracza równowartość 3 000 ECU albo równowartość 1 000 ECU, gdy suma wartości tych należności i zobowiązań powstałych w miesiącu poprzednim przekracza 10 000 ECU, przeliczone na złote wg kursu kupna walut obcych ogłaszanego przez NBP z ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym są dokonywane transakcje finansowe (art. 3 ust. 3 pkt. 1).
Podmioty gospodarcze mogą w ramach prowadzonej działalności gospodarczej dokonywać czynności oraz działań, które nie są przez prawo zabronione art. 4 ust. l ) .
Podmiot gospodarczy jest obowiązany zgłaszać organowi ewidencyjnemu w ciągu 14 dni zmiany stanu faktycznego i prawnego, odnoszące się do podmiotu gospodarczego i działalności gospodarczej, powstałe po wpisie do ewidencji, objęte danymi zawartymi w zgłoszeniu art. 18).
4. Zasady prowadzenia działalności gospodarczej
Działalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy jest działalność wytwórcza, usługowa, handlowa i budowlana prowadzona w celach zarobkowych i na własny rachunek podmiotu prowadzącego taką działalność art. 2).
Podmioty gospodarcze mogą w ramach prowadzonej działalności gospodarczej dokonywać czynności oraz działań, które nie są przez prawo zabronione art. 4).
Podjęcie -działalności gospodarczej przez osoby fizyczne i jednostki nie mające osobowości prawnej wymaga zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej art. 8).
Zgłoszeniu do ewidencji nie podlega: podjęcie działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, ogrodnictwa oraz sadownictwa; podjęcie działalności gospodarczej przez osoby prawne; podjęcie działalności gospodarczej, która w myśl ustawy wymaga koncesji.
Organem ewidencyjnym jest terenowy organ administracji państwowej o właściwości szczególnej w sprawach ewidencji działalności gospodarczej stopnia podstawowego art. 14) .
5. Reglamentacja indywidualnej działalności gospodarczej
Podejmowanie, a zwłaszcza prowadzenie działalności gospodarczej jest osadzone także w sferze prawa administracyjnego czy podatkowego oraz w uwarunkowaniach prawa pracy. Istotne jest zatem postanowienie ustawy (art. 7), iż pod-mioty gospodarcze niezależnie od typu i formy własności podlegają na jednolitych zasadach obciążeniom publicznoprawnym oraz korzystają z kredytów bankowych i zaopatrzenia w środki produkcji. Podmiot gospodarczy może zatrudniać nieograniczoną liczbę pracowników i to bez pośrednictwa organów zatrudnienia (art. 5).
Reglamentacja działalności podmiotów gospodarczych (zgodnie z art. 11 ust. 1 ) zakłada m.in. koncesjonowanie.
24 ~ 25
Odnosi się to do: poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin oraz surowców mineralnych, znajdujących się w odpadach powstałych po robotach górniczych oraz po procesach wzbogacania kopalin; bezzbiornikowego magazynowania substancji w górotworze oraz składowania odpadów w podziemnych wyrobiskach górniczych; przetwórstwa i obrotu metalami szlachetnymi i kamieniami szlachetnymi; wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją; wytwarzania środków farmaceutycznych i materiałów medycznych; wyrobu, rozlewu, oczyszczania, skażania i odwadniania spirytusu z innego wytworu, a także wyrobu i rozlewu wódek; wytwarzania wyrobów tytoniowych; transportu morskiego, lot-niczego oraz wykonywania innych usług lotniczych; prowadzenia aptek; obrotu z zagranicą towarami i usługami, określonymi w drodze rozporządzenia ministra współpracy gospodarczej z zagranicą; obrotu dobrami kultury powstałymi przed dniem 9 maja 1945r.; usług, a mianowicie: ochrony osób i mienia, detektywistycznych oraz w sprawach paszportowych, usług kurierskich, a także usług pocztowych o charakterze powszechnym polegających na przewozie i doręczaniu w obrocie krajowym i zagranicznym przesyłek listowych o masie powyżej 2 OOO g oraz listów wartościowych o masie powyżej 2 OOO g; dokonywania przenoszenia zapisu dźwięku lub dźwięku i obrazu na taśmy, płyty, kasety, wideokasety; usług telekomunikacyjnych, obrotu w kraju i z zagranicą zwierzyną żywą oraz tuszami zwierzyny i ich częściami oraz sprzedaży usług turystycznych obejmujących polowania w kraju dla cudzoziemców i polowania za granicą.
IV. SPÓŁ.KI
ZAGADNIENIA OGÓLNE
1. Pojęcie spółki
Spółka jest prawną formą współdziałania dwóch lub więcej osób dla osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Prawo dopuszcza również możliwość tworzenia i istnienia niektórych spółek z udziałem jednego wspólnika (spółki jednoosobowe) .
2. Rodzaje spółek
Na gruncie większości ustawodawstw europejskich spółki dzieli się na dwa podstawowe rodzaje:
spółki cywilne (spółki prawa cywilnego), spółki handlowe (spółki prawa handlowego). Spółki handlowe są częściej wykorzystywane jako
prawne formy prowadzenia profesjonalnej działalności gospodarczej. Dzielą się one na:
spółki osobowe, do których należą spółka jawna i komandytowa, oraz
spółki kapitałowe, do których należą spółka z o.o. i spółka akcyjna.
Spółka cywilna należy do spółek osobowych.
Prawną podstawę działalności spółek stanowią przepisy kodeksu cywilnego i kodeksu handlowego. W szczególności mają zastosowanie następujące przepisy obu wskazanych kodeksów:
z6
1) spółka cywilna art. 860 - 875 k.c.); 2) spółka jawna (art. '75 - 142 k.h.);
3) spółka komandytowa art. 143 - 157 k.h.); 4) spółka z o.o. art. 158 - 306 k.h.);
5) spółka akcyjna (art. 30'7 - 49'7 k.h.).
3. Klasyfikacja rodzajowa spółek
Klasyfikację i charakterystykę rodzajową spółek można przeprowadzić według różnych kryteriów.
Według kryterium osobowości prawnej można podzielić je na:
spółki kapitałowe, które są wyposażone w osobowość prawną (są osobami prawnymi);
spółki osobowe nie mające osobowości prawnej. Niektóre spółki osobowe mają jednak pewne cechy osób prawnych, np. mają zdolność zaciągania zobowiązali (art. 8I k.h.).
,Jeśli chodzi o kryterium struktury organizacyjnej, to wydzielić można:
strukturę organizacyjną spółki kapitałowej, która jest w pewnym stopniu określona przepisami kodeksu handlowego, ale przy której swoboda wspólników w jej kształtowaniu jest ograniczona. W szczególności spółka kapitałowa musi posiadać przynajmniej niektóre organy przewidziane w przepisach (zgromadzenie wspólników, zarząd);
. strukturę organizacyjną spółki osobowej, która jest dowolnie określona przez samych wspólników w umowie spółki.
Z punktu widzenia kryterium majątku można wyróżnić: spółki kapitałowe, w których majątek stanowi własność spółki;
spółki osobowe, w których majątek spółki stanowi współwłasność wspólników. Jest to majątek wydzielony, a więc
28
odrębny od majątku wspólników , służący tylko spółce, przeznaczony na jej cele, ale nie będący jej własnością.
W spółce kapitałowej jest konieczne zgromadzenie przez wspólników i wniesienie do spółki kapitału w oznaczonej wysokości (np. w spółce akcyjnej co najmniej 100 000 zł.).
W spółkach osobowych wysokość kapitału jest dowolna. Ponadto trzeba uwzględnić, że wkład wspólnika może mieć postać, np. obowiązku świadczenia pracy.
Biorąc pod uwagę kryterium zarządzania i reprezentacji, należy zwrócić uwagę, iż:
w spółce kapitałowej prowadzenie praw spółki oraz reprezentowanie spółki w stosunkach z innymi podmiotami prawa, szczególnie zaś zawieranie umów należy do organów spółki (przede wszystkim zarządu); wspólnicy nie mają na nie bezpośrednio wpływu,
w spółkach osobowych prowadzenie spraw spółki oraz reprezentacja należy bezpośrednio do wspólników.
Z punktu widzenia kryterium składu osobowego należy stwierdzić, że:
w spółkach kapitałowych skład osobowy ma drugorzędne znaczenie, a do istotnych cech tych spółek należy jego płynność, co umożliwia zasada, że akcje (udziały) w spółce kapitałowej są zbywalne;
w spółkach osobowych skład wspólników odgrywa istotną rolę i jest w zasadzie trwały.
Z punktu widzenia kryterium odpowiedzialności, czyli ponoszenia konsekwencji, trzeba uwzględnić, że:
w spółkach kapitałowych za zobowiązania spółki odpowiedzialność ponosi jedynie spółka,
w spółkach osobowych za zobowiązania spółki odpowiadają wspólnicy, z wyjątkiem komandytariusza w spółce komandytowej.
29
Z punktu widzenia kryterium podmiotu w obowiązującym w Polsce porządku prawnym można wyróżnić szczególne unormowania ze względu na podmiot lub podmioty bodące wspólnikami spółki handlowej oraz ze względu na specyficzny charakter danej dziedziny działalności gospodarczej.
Do pierwszej grupy należą: spółki z udziałem podmiotów zagranicznych (tzw. joint ventures). Tworzenie i działalność tych spółek reguluje ustawa z 14 czerwca 1991r. o spółkach z udziałem zagranicznym (Dz.U. nr 60, poz.253 z późn. zm.), a w sprawach w tej ustawie nie unormowanych - właściwe przepisy kodeksu handlowego oraz spółki Skarbu Państwa powstałe w wyniku prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, a także spółki gmin i związków gmin powstałe w wyniku prywatyzacji przedsiębiorstwa komunalnego. Należą tu jednoosobowe spółki Skarbu Państwa i gmin.
Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych i komunalnych następuje na podstawie ustawy z 30 sierpnia 1996r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. nr 118, poz. 561 z późn. zm.). Również do spółek tworzonych w wyniku prywatyzacji tych przedsiębiorstw stosuje się w pierwszej kolejności przepisy tej ustawy, a w sprawach nie uregulowanych - właściwe przepisy kodeksu handlowego.
Do drugiej grupy spółek, charakteryzujących się szczególnym unormowaniem ze względów przedmiotowych, w szczególności należą spółki bankowe, spółki ubezpieczeniowe, przedsiębiorstwa mieszane.
4. Wspólne konstrukcje instytucji prawa spółek
Konstrukcja prawna spółki zasadza się na pewnych elementach wspólnych. W działalności spółek handlowych mają zastosowanie przepisy kodeksu handlowego o trzech
szczególnych instytucjach prawnych obrotu gospodarczego, a mianowicie: rejestrze handlowym, firmie i prokurze. Instytucje te wymagają bliższej prezentacji, ponieważ są istotne dla formuły spółek.
· Rejestr handlowy art.l3 - 25 k.h.)
Rejestr handlowy jest prowadzony przez sądy rejonowe w większych miastach. Rejestruje się w nim określone dane dotyczące spółki handlowej.
Do rejestru handlowego wpisuje się każdą spółkę handlową. Wpis do rejestru spółek z o.o., akcyjnych i komandytowych oznacza, że spółki te rozpoczynają swój byt prawny. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna uzyskują wtedy osobowość prawną. W rejestrze ujawnia się informacje wymagane przez przepisy kodeksu handlowego dla danego rodzaju spółki, np. firmę, siedzibę i przedmiot działalności gospodarczej spółki, sposób reprezentowania spółki.
Rejestr handlowy jest jawny. Każdy ma prawo rejestr przeglądać, żądać odpisów i wyciągów z rejestru, a także zaświadczeń o braku wpisu. Jawne są także dokumenty złożone do rejestru (np. statut spółki, roczny bilans). Jedynie odpis bilansów spółek jawnych i komandytowych jest dostępny tylko dla spółki, która bilans złożyła, jej przedstawicieli oraz osób, które mogą przeglądać te dokumenty z mocy szczególnego przepisu prawa. Osoba zamierzająca wejść w stosunki gospodarcze z daną spółką może dowiedzieć się w rejestrze o wielkości jej kapitału zakładowego (akcyjnego) oraz o wynikach działalności gospodarczej na podstawie składanych do akt rejestrowych rocznych sprawozdań finansowych.
W świetle przepisów kodeksu handlowego sądy rejestrowe gromadzą podstawowe dane o spółkach wpisywane do rejestru handlowego oraz wynikające z dokumentów składanych do akt rejestrowych.
30 ~ 31
Do rejestru wpisuje się również: udzielenie i wygaśnięcie prokury, wszelkie zmiany danych dotyczących poszczególnych rodzajów spółek, utworzenie oddziału, tj. wyodrębnionej z przedsiębiorstwa spółki, jednostki organizacyjnej, upoważnionej do dokonywania czynności prawnych, otwarcie likwidacji, wykreślenie spółki handlowej w związku z jej likwidacją.
Sądy rejestrowe gromadzą również dane nie wpisane do rejestru, lecz składane do akt rejestrowych. Należą do nich: coroczne sprawozdania finansowe spółek kapitałowych, na które składa się bilans, rachunek zysków i strat, sprawozdanie zarządu z działalności spółki oraz odpis uchwały zgromadzenia wspólników ...
stary_hipis