POLSKA
NARODOWY PLAN ROZWOJU
2004-2006
Dokument przyjęty przez Radę Ministrów
w dniu 14 stycznia 2003 r.
Warszawa, styczeń 2003 r.
Spis treści:
Wstęp 4
I. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej i przestrzennej 5
1. Informacje ogólne 5
2. Dynamika i struktura gospodarki 6
3. Finanse 10
4. Przemysł 13
5. Rolnictwo i rybołówstwo 14
6. Sektor usług 16
7. Główne czynniki prorozwojowe 16
8. Podstawowe problemy społeczne 22
9. Instytucjonalne wspieranie rozwoju gospodarki 25
10. Infrastruktura transportu 26
11. Sieć osadnicza 27
12. Środowisko przyrodnicze 28
13. Zróżnicowania regionalne poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego 31
14. Podsumowanie - identyfikacja głównych problemów rozwoju Polski 33
15. Prognoza rozwoju polskiej gospodarki do 2006 r. 36
II. Ocena Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004-2006 42
1. Ocena przed realizacją NPR (ocena ex-ante). 42
2. Ocena skutków makroekonomicznych 46
III. Kierunki i efekty polityki strukturalnej w Polsce w latach 1990-2002 54
1. Zarys tendencji w latach 1990-1999 54
2. Kierunki i efekty pomocy strukturalnej w latach 2000-2003 57
IV. Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego kraju 60
1. Konkurencyjność gospodarki polskiej u progu wdrażania Narodowego Planu Rozwoju 60
2. Cel Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 63
3. Strategia przezwyciężania słabych stron i wykorzystania szans 66
4. Osie rozwoju Narodowego Planu Rozwoju 67
V. Spójność z polityką wspólnoty oraz z dokumentami programowymi Polski i regionów 76
1. Spójność z politykami Wspólnoty 76
2. Spójność z politykami krajowymi i regionalnymi 85
VI. Zarys programów operacyjnych i realizowanych w ich ramach działań 91
VII. Kierunki interwencji Funduszu Spójności 125
1. Środowisko 125
2. Transport 128
VIII. Finansowanie 135
1. Plan finansowy 135
2. Weryfikacja zasady dodatkowości ex-ante 137
IX. System wdrażania 145
1. Uwagi ogólne 145
2. Zarządzanie 145
3. Zarządzanie finansowe oraz kontrola 150
4. Monitorowanie 156
5. Ocena (ewaluacja) 160
6. Partnerstwo 161
7. Raporty i promocja 162
8. Plan działań w zakresie informacji i promocji Podstaw Wsparcia Wspólnoty (CSF Communication Action Plan) 164
Aneksy 170
I. Wskaźniki dla Narodowego Planu Rozwoju 170
II. Konsultacje społeczne Narodowego Planu Rozwoju 173
III. Ocena efektu środowiskowego 177
IV. Słownik terminologiczny 182
Ultimate recipient 187
V. Mapy 193
Spis tabel i wykresów 194
Narodowy Plan Rozwoju jest kompleksowym dokumentem określającym strategię społeczno-gospodarczą Polski w pierwszych latach członkostwa w Unii Europejskiej.
Dokument został przygotowany na podstawie wytycznych zawartych w Rozporządzeniu Rady Nr 1260 z 21 czerwca 1999 r. (1260/99/WE) wprowadzającym ogólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych.
Narodowy Plan Rozwoju przedstawia sytuację społeczno-ekonomiczną Polski i jej regionów u progu przystąpienia naszego kraju do UE, formułuje cele i zawiera opis strategii zmierzającej do osiągnięcia spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej z krajami i regionami Wspólnoty, szacuje spodziewane efekty planowanych interwencji i wpływ na przebieg procesów rozwojowych, wskazuje kierunki i wielkość planowanego zaangażowania środków funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i środków krajowych oraz określa sposób koordynacji i wdrażania pomocy strukturalnej w okresie realizacji NPR.
Przygotowanie aktualnej redakcji Narodowego Planu Rozwoju poprzedził szeroki proces konsultacji społecznych na poziomie krajowym i regionalnym z udziałem samorządów, partnerów społecznych i gospodarczych, w tym organizacji pozarządowych, stowarzyszeń i ugrupowań przedsiębiorców, instytucji otoczenia biznesowego, środowisk profesjonalno-akademickich. Projekt dokumentu był również przedmiotem dyskusji Komisji Sejmowych i Senackich RP. W toku prac wykonano ocenę oddziaływania na środowisko oraz ocenę przed realizacją programu (ewaluacja ex-ante), w tym ocenę efektów makroekonomicznych jego realizacji.
Narodowy Plan Rozwoju 2004-2006 będzie służył jako punkt odniesienia dla działań o charakterze rozwojowym podejmowanych wyłącznie z zasobów środków krajowych, jak również będzie służył jako podstawa przygotowania Podstaw Wsparcia Wspólnoty (Community Support Framework) dla Polski czyli dokumentu określającego kierunki i wysokości wsparcia ze strony funduszy strukturalnych na realizację zamierzeń rozwojowych. Narodowy Plan Rozwoju pozwoli określić wysokość interwencji z Funduszu Spójności i Inicjatyw Wspólnotowych: EQUAL i INTERREG.
Ze względu na krótki okres programowania, lata 2004-2006, zaproponowany system wdrażania, w szczególności w zakresie działań przewidzianych do realizacji w ramach programu rozwoju regionalnego ma charakter przejściowy. Zdobyte doświadczenia przez wszystkie podmioty uczestniczące w realizacji polityki spójności społeczno-gospodarczej pozwolą na poszerzenie po roku 2006 zakresu proponowanych do współfinansowania ze strony instrumentów strukturalnych UE działań oraz zwiększenia stopnia decentralizacji zarządzania programami, w szczególności poprzez realizację przygotowywanych przez samorządy województw 16 odrębnych programów rozwoju regionalnego.
Polska jest położona w geograficznym centrum kontynentu europejskiego, na wschód od głównych centrów Unii Europejskiej. Graniczy z dziewięcioma państwami, w tym z dwoma (Dania, Szwecja) tylko na morzu. Długość granicy państwowej wynosi 3495 km, w tym lądowej 3055 km (z krajami członkowskimi i stowarzyszonymi UE tj. Niemcami, Czechami, Słowacją i Litwą - 1901 km, a z pozostałymi krajami tj. Rosją, Białorusią i Ukrainą - 1155 km). Wysoki udział długości granic Polski będących w przyszłości zewnętrznymi granicami lądowymi UE stwarza szczególne wyzwania o charakterze politycznym i gospodarczym dla Polski i dla całej Wspólnoty.
Powierzchnia kraju wynosi 312 685 km2, a ogólna liczba ludności ponad 38,6 mln. Polska jest więc największym krajem spośród państw przystępujących w roku 2004 do Unii Europejskiej, a w poszerzonej Wspólnocie będzie szóstym krajem pod względem liczby mieszkańców - po Niemczech, Wielkiej Brytanii, Francji, Włoszech i Hiszpanii. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 124 osoby na km2.
Polska jest krajem w większości równinnym, położonym w otwartej na wschód i na zachód przestrzeni Niżu Europejskiego. Obszar kraju jest zamknięty od południa łańcuchami górskimi (Karpaty, Sudety), a od północy Morzem Bałtyckim. W strukturze użytkowania gruntów niski jest udział lasów (29% ogólnej powierzchni), szczególnie w środkowej i środkowo-wschodniej części kraju. Zasoby wód powierzchniowych w przeliczeniu na mieszkańca należą do najniższych w Europie, a możliwość ich wykorzystania ogranicza niski stopień retencji oraz braki w zabudowie hydrotechnicznej rzek. Jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej jest relatywnie niska, choć występują także enklawy gleb bardzo dobrych i dobrych.
W wielu rejonach kraju występują unikatowe w skali europejskiej walory przyrodnicze, coraz skuteczniej chronione przed antropopochodną dewastacją. Łącznie 32,5% powierzchni Polski jest prawnie chronione (w zróżnicowanych formach), w tym – najbardziej rygorystycznie w parkach narodowych, zajmujących 1% powierzchni kraju.
Centralne usytuowanie Polski w przestrzeni Europy Środkowej i Wschodniej (w relacjach Wschód - Zachód, Północ- Południe) sprawia, że przez obszar kraju przebiegają korytarze infrastruktury transportowej o znaczeniu kontynentalnym, zidentyfikowane w Europejskiej Perspektywie Planowania Przestrzennego (ESDP)[1] oraz w Koncepcji Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (KPPZK)[2]. Stan techniczny tych korytarzy i jakość oferowanych usług transportowych nie są jednak zadowalające, co stanowi istotną barierę nie tylko dla osiągania spójności społeczno-gospodarczej i przestrzennej Polski z obecnymi krajami UE, ale także dla dalszych procesów integracyjnych na kontynencie europejskim.
Strukturę osadniczą Polski cechuje umiarkowana, policentryczna koncentracja. W porównaniu ze strukturami krajów członkowskich UE i krajów stowarzyszonych wyróżnia się ona:
· relatywnie niską stopą urbanizacji, która w okresie transformacji ustabilizowała się na poziomie 62%,
· policentrycznym układem miejskiej sieci osadniczej, w której dominującą rolę odgrywa kilkanaście miast o kilkusettysięcznej liczbie mieszkańców,
· brakiem ośrodków metropolitalnych o randze europejskiej. Miasta polskie klasyfikowane są z reguły w piątej, bądź szóstej grupie w rankingach sporządzanych przez różne ośrodki naukowe. Stołeczna Warszawa z ludnością 1,6 mln mieszkańców (co stanowi 4,2% ludności kraju) ma największe szanse awansu w tych rankingach, wykazując w latach transformacji najwyższą dynamikę wzrostu produktu krajowego brutto (PKB),
· dużą liczebnością ludności wiejskiej, rozproszoną w prawie 60 tys. miejscowościach. Nadmierne rozproszenie wiejskiej sieci osadniczej skutkuje m.in. utrudnionym dostępem do wielu usług (oświata, ochrona zdrowia) oraz wysokimi kosztami uzbrojenia technicznego (drogi dojazdowe, wodociągi, kanalizacja i oczyszczanie ścieków, energetyka).
Od 1 stycznia 1999 roku funkcjonuje w Polsce trójszczeblowy model władzy publicznej, z niezależną, wybieralną władzą stanowiącą i wykonawczą na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym. Wprowadzona nowa organizacja terytorialna państwa łączy cechy państwa unitarnego z modelem zdecentralizowanego systemu władzy publicznej. Na tę nową organizację składa się:
· 16 dużych województw (odpowiadające regionom NUTS II[3]), z których największe pod względem obszaru i liczby ludności jest woj. mazowieckie (odpowiednio 11,4% powierzchni kraju i 13,2% ludności), a najmniejsze woj. opolskie (prawie 4-krotnie mniejsze od mazowieckiego),
· 315 (wg stanu na 19.04.2002 r.) powiatów oraz 65 miast na prawach powiatu (jednostki odpowiadające NUTS IV),
· 2489 gmin (podstawowe jednostki samorządu terytorialnego (jednostki odpowiadające NUTS V).
Dla celów realizacji polityki rozwoju regionalnego wyodrębniono również poziom statystyczny odpowiadający poziomowi NUTS III, wyróżniając 45 podregionów, obejmujących po kilka powiatów.
Na początku lat dziewięćdziesiątych poziom PKB w Polsce w przeliczeniu na mieszkańca, szacowany według parytetu siły nabywczej pieniądza (ppp), wynosił ok. 4,5 tys. USD, co stanowiło zaledwie 30% średniej UE. Po krótkotrwałym załamaniu tempa wzrostu PKB na początku lat 90-tych wskaźnik ten wzrastał w tempie przekraczającym średnią europejską. Od 1998 r. następowało jednak w Polsce stopniowe osłabianie tempa wzrostu PKB, aż do 1,0 % w 2001 r., a więc po raz pierwszy od wielu lat – do poziomu poniżej średniej UE, a także poniżej wielu krajów Europy Środkowej i Wschodniej.
Wykres 1. Dynamika PKB w krajach UE i niektórych krajach kandydackich w latach 1995–2002
Źródło:...
stary_hipis