PIOTR SZOMPKA-„Socjologia” notatki
Społeczeństwo- aktywność ludzi, nie ma społeczeństwa bez ludzi działających.
Zachowanie- aktywność zaobserwowana z zewnątrz. Behawioryzm- kierunek postulujący badanie elementarnych zachowań ludzkich jako reakcji na bodźce płynące z otoczenia lub od innych ludzi oraz traktowanie wszelkich złożonych przejawów życia społecznego jako kombinacji zachowań.
„Uczyć się instrumentalnie”- to znaczy na efektach swoich zachowań.
DZIAŁANIE: zachowanie wyposażone w sens, znaczenie. Znaczenie kulturowe: wspólny dla całej zbiorowości, podzielany przez jej członków, sens wiązany z określonymi działaniami. Znaczenie motywacyjne, psychologiczne: indywidualne zamiary, intencje, motywacje, jakie jednostka wiąże ze swoim działaniem.
Kultura dostarcza gotowych scenariuszy, wzorów zachowań, które realizujemy chcąc osiągnąć te czy inne cele.
CZYNNOŚCI SPOŁECZNE- działania, które skierowane są ku innym ludzią.
DZIAŁANIE SPOŁECZNE- działania kierowane ku innym ludzią, w których uwzględnia się aktualne lub potęcjalne reakcje innych i według tego kształtuje się przebieg własnego działania.à Działania racjonalne: działania, które poprzedzone są pewną rozwagą, podejmowane po przemyśleniu(rachunek kosztów i zysków)- racjonalność subiektywna, racjonalność instrumentalna(uzyskanie jak najwięcej najmniejszym kosztem). Działania tradycjonalne albo rutynowe: działamy tak, bo tak się zawsze działało, albo dlatego, że tak wszyscy czynią w naszej zbiorowości. Działania afektywne lub emocjonalne: podejmowane nie po to aby uzyskać jakiś cel, ani nie dlatego, że inni tak postępują; jednostka zmierza do celu tak dla niej wartościowego, że nie liczy się z najwyższymi nawet kosztami (empatia- wczucie się w stan partnera, próba zrozumienia emocji partnera).
Odczarowywanie świata-zmniejszanie roli działań tradycjonalnych i afektywnych na rzecz działań racjonalnych opartych na zimnej kalkulacji.
ROZDZIAŁ 3 Od działań społecznych do interakcji.
Kontakt społeczny- pare działań społecznych wzajemnie zorientowanych ku sobie, o charakterze jednorazowym, przelotnym.
INTERAKCJA- dynamiczna, zmienna sekwencja wzajemnie zorientowanych działań partnerów, którzy modyfikują swoje działania w zależności od tego, co robi (lub mówi) ten drugi.
Interakcja bezpośrednia: współobecność przestrzenna i równoczesność czasowa. Dystans interakcyjny: w zależności od treści interakcji kształtuje się typowa odległość między partnerami; 1.)dystans intymny: 1-1,5 stopy (np. między rodzicami i dziećmi, narzeczonymi itp.) 2.)dystans osobisty: 1,5-4 stóp(np. między przyjaciółmi, dobrymi znajomymi itp.) 3.)dystans socjalny: 4-12 stóp (np. między dyrektorem a pracownikiem „na dywaniku”) 4.)dystans publiczny: powyżej 12 stóp (np. mówca na trybunie, ksiądz na ambonie, aktor w teatrze)
CZTERY TEORIE INTERAKCJI:
1) Teoria behawioralna- interakcja to wzajemnie powiązane zachowania jednostek, sekwencja bodźców i reakcji.
2) Teoria wymiany- teoria racjonalnego wyboru- traktuje interakcje jako wzajemną wymianę pewnych dóbr czy wartości między partnerami (modelem myślowym jest tu akt kupna i sprzedaży).
Zasada wzajemności- powszechnie spotykana reguła kulturowa nakazująca rewanżować się za doznane korzyści czy uzyskane dobra.
3)Symboliczny interakcjonizm- mówi, że w interakcji wymiana i wzajemność dotyczą nie tyle obiektów materialnych, co idei, symboli, znaczeń. Istota interakcji jest, więc komunikacja.
4) Teoria dramaturgiczna- (analogia życia społecznego do teatru) ludzie kierują się w swoich działaniach przede wszystkim do zrobienia na swoich partnerach czy audytoriach dobrego wrażenia.
Efekt jaźni odzwierciedlonej (Charles H. Cooley)- uważał, że ludzie kształtują swoją jaźń, czyli wizję samego siebie i samoocenę w oparciu o reakcje, jakie napotykają ze strony partnerów interakcji. Inni ludzie dostarczają zwierciadła, w którym mogą się przejrzeć. Kiedy inni traktują nas pozytywnie- mamy prawo sądzić, że jesteśmy wiele warci, kiedy jednak negatywnie- nasz samoocena się obniża. Raz ukształtowana jaźń odzwierciedlona uruchamia ciekawy mechanizm samorealizującej się prognozy.
DZIAŁANIA ŁĄCZNE- sieć interakcji między kilkoma osobami znajdującymi się we wspólnej sytuacji.
ISTOTNI INNI- ci partnerzy naszych interakcji lub te audytorium, przed którymi się prezentujemy, na których najbardziej nam zależy i których oczekiwania usilnie staramy się spełnić.
KONTAKT WZROKOWY- elementarna wymiana spojrzeń, która wskazuje, że potencjalni partnerzy interakcji dostrzegli się nawzajem.
ROZDZIAŁ 4 Od interakcji di stosunków społecznych.
INTERAKCJE:
1) powtarzalne- zdarza się nieregularnie, co jakiś czas, czasem spotykamy się co dzień przez kilka dni, a potem do następnego spotkania mija tydzień. Interakcja zachodzi tu między tymi samymi osobami, ma za każdym razem podobną treść, jest spontaniczna- wynika tylko z chęci pogadania na luźny, dowolny
2) regularna- występuje wtedy gdy pojedyncze interakcje układają się w jakiś czasowy rytm, powtarzają w pewnych określonych momentach, dzielą je stałe interwały(przerwy); Stwarzają one przyzwyczajenia, oczekiwania ze strony partnerów.
3) regulowana- interakcje, które nie są dowolne, spontaniczne, wynikające tylko z mojej dobrej woli i chęci, ale z nimi wiążą się zobowiązania wobec innych. Zaniechanie może spowodować nie tylko zdziwienie, ale także mocniejsze negatywne reakcje ze strony partnerów lub obserwatorów sytuacji.
STOSUNEK SPOŁECZNY- normatywnie określony schemat oczekiwanych interakcji między partnerami zajmującymi pewne pozycje społeczne i pełniących związane z nimi role (to wielość interakcji między tymi samymi partnerami, które są nie tylko powtarzalne czy regularne, ale także regulowane); np. mąż-żona, ojciec-dziecko, przyjaciel-przyjaciel itd.
POZYCJA SPOŁECZNA (status)- wyróżnione i nazwane w danej kulturze typowe miejsce w społeczeństwie, które zajmować może wiele różnych osób (np. zawód)
ROLA SPOŁECZNA- wiąże się z zajmowaną pozycją społeczną, -swoista pula praw i obowiązków, oczekiwań, reguł właściwego dla danej pozycji postępowania. Znając pozycję społeczną możemy ze znacznym prawdopodobieństwem przewidywać jak ktoś się zachowa, możemy bowiem liczyć, że będzie stosował się do reguł swojej roli (może to być zawodne, ludzie mogą pozorować pozycje społeczne)
Stosunek społeczny okazuje się szczególną, społecznie narzuconą idealną ramą, albo inaczej- wyznaczonym torem, po którym poruszają się, realizując swoje role, różne osoby zajmujące określone pozycje społeczne. Nie działają spontanicznie, raczej społeczeństwo narzuca im właściwe scenariusze działania. Realizują je mniej lub bardziej udatniej, przybliżając się lub oddalając od normatywnego ideału.
TYPY STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH:
1) Jak obejmuje się pozycję społeczną:
a) przypisane: nabywamy je niezależnie od naszej woli, bez możliwości wyboru, przez sam fakt urodzenia się, z biologicznej konieczności lub przez odebranie nam prawa o decydowaniu o sobie np. kobieta, Polka, dziecko, więzień.
b) osiągane: nabywamy je przez własne decyzje i starania (dotyczy pozycji zawodowej itp.)
èSą tu także kategorie pośrednie(np. możemy się przeprowadzić, albo wyjechać). Wraz z rozwojem społecznym zmienia się proporcja pozycji przypisanych i osiąganych (np. można zmienić płeć)
èWśród pozycji osiąganych rozróżniamy:
· kryteria uniwersalistyczne- dające równe szanse każdemu potencjalnemu kandydatowi, o ile spełni warunki bezpośrednio związane z wykonywaniem tej pozycji, czyli realizowania związanej z nią roli.
· Kryteria partykularystyczne- dające z góry większe szanse, albo przeciwnie eliminujące niektórych potencjalnych kandydatów, ze względu jakieś okoliczności bezpośrednio związane z pozycją i rolą, do której aspirują;(nepotyzm, korupcja, frakcyjność, dyskryminacja)
àMerytokratyczna sprawiedliwość- nierówny dostęp do szans życiowych czy przywilejów, wynikający jednak ze szczególnego wysiłku i osobistych zasług.
2) Po co nawiązujemy stosunki społeczne?
a) instrumentalne- uczestnictwo traktowane jako sposób uzyskania jakichś korzyści czy dóbr, a samo w sobie nie posiada dla partnerów wartości (kupno-sprzedaż)
b) autoteliczne- mają cel sam w sobie, nawiązujemy je dla samej satysfakcji ich realizowania, nie myśląc o korzyściach.
3) Stosunki:
a) formalne- musza przestrzegać odpowiedniej formy.
b) nieformalne- o różnym kształcie i przebiegu, w znacznym stopniu spontaniczne.
4) Zakres działań i interakcji mieszczących się w ramach stosunku społecznego:
a) rozproszone (pojemne)- obejmują wiele różnorodnych treściowo interakcji.
b) zogniskowane- takie, które mają charakter wyspecjalizowany, jednotematyczny, obejmują jeden tylko rodzaj interakcji.
5) Strukturalnie wbudowany czasokres- przypisany z góry, normatywnie określony i egzekwowany czas trwania stosunku społecznego.
a) ciągłe- o strukturalnie wbudowanym długim okresie trwania.
b) terminowe- zakładające wyraźne ramy czasowe.
6) Porównanie na skali nierówności społecznej:
a) egalitarne- równość lub podobieństwo miejsca partnerów w hierarchiach bogactwa, władzy, prestiżu, wykształcenia.
b) nieegalitarne- z samego swojego charakteru stawiają partnerów w nierównej pozycji.
7) Stosunki:
a) homogamiczne- podobieństwo partnerów pod względem cech istotnych dla przebiegu interakcji: wieku, płci, narodowości, rasy itp.
b) heterogamiczne- odmienność partnerów pod względem cech istotnych dla przebiegu interakcji: wieku, płci, narodowości, rasy itp.
8) Ze względu na miejsce motywacji i ekspresji emocjonalnej:
a) intymne; „gorące”- wyrażanie uczuć nie tylko dopuszczalne, ale i oczekiwane.
b) oficjalne; „zimne”- zdradzanie się z emocjami jest niewskazane i niewłaściwe.
PIERWOTNE stosunki społeczne- nieformalne, spontaniczne, bezpośrednie, rozproszone, autoteliczne, „gorące” emocjonalnie, intymne.
WTÓRNE stosunki społeczne- sformalizowane, zogniskowane, instrumentalne, „zimne” emocjonalnie, oficjalne.
ROZDZIAŁ 5 Od stosunków społecznych do organizacji.
ŚRODOWISKO SPOŁECZNE- jednorodny zbiór takich samych lub przynajmniej podobnych pozycji i ról.
· Solidarność mechaniczna(E. Durkheim)- forma integracji zbiorowości, jest to poczucie wspólnoty oparte na podobieństwie ról, funkcji, sytuacji życiowej.
· Mentalność środowiskowa- ideologie środowiskowe, w tym sensie, że ludzie zajmujący takie same pozycje, są jakby nosicielami i realizatorami podobnych koncepcji, ideologii, światopoglądu.
· Zaufanie a priori- darzymy kogoś zaufaniem, tylko dlatego, że są podobni do nas swoim statusem społecznym.
· Endogamia środowiskowa- tendencja do zawierania małżeństw z partnerami o podobnej pozycji społecznej.
KRĄG SPOŁECZNY- zestaw typowych innych pozycji, z którymi dana pozycja jest powiązana, wyznaczający typowe kierunki interakcji i selekcjonujący typowych partnerów, z którymi nawiązuje kontakt każdy, kto pozycję tę zajmuje.
Każdą pozycję społeczną otacza krąg innych pozycji powiązanych z nią typowymi dla niej stosunkami społecznymi.
· Pozycja perymetryczna- każda pozycja w obrębie kręgu społecznego.
Często się zdarza, że oczekiwania rozmaitych partnerów zajmujących pozycje perymetryczne są odmienne, a nawet sprzeczne.
Konflikt w ramach pozycji społecznej albo- konflikt pomiędzy segmentami roli- niezgodność oczekiwań ze strony rozmaitych partnerów.
Pomocny może być porządek lub wprowadzenie reguł, własnej hierarchii ważniejszych i mniej ważniejszych rzeczy.
àKonglomerat pozycji- wokół jednej osoby skupione jest wiele pełnionych przez nią pozycji i ról społecznych.
àPozycja cząstkowa- każda z pozycji składniowych konglomeratu pozycji
*O tym które pozycje są ważniejsze decydować mogą dwa rodzaje kryteriów:
1) Kulturowe- tego co jest ważniejsze a co mniej, może wymagać od nas kultura w obrębie, której żyjemy.
a) pozycja naczelna: taka pozycja społeczna, którą dana kultura desygnuje na najwyższą
b) pozycje podrzędne: te o mniejszej wadze kulturowej
2) Subiektywne- każdy ma własną hierarchię preferencji.
a) pozycja centralna: taka, którą jednostka wskazuje sobie jako najważniejszą, z którą się najbardziej identyfikuje, obojętne czy jest to zgodne czy rozbieżne z preferencjami kulturowymi
b) pozycje peryferyczne: inne o mniejszym subiektywnym znaczeniu
àJeżeli subiektywne kryteria nie pokrywają się z kulturowymi powoduje to napięcie, a nawet może wyzwalać presję społeczną (wyrażaną w różnych sankcjach)
· Konflikt między pozycjami(konflikt pozycji) albo inaczej konflikt między rolami(konflikt ról) – pozycja dyktuje pewne powinności i uprawnienia temu kto ją zajmuje. Ponieważ każda jednostka zajmuje kilka pozycji, może się zdarzyć, że to czego wymaga od niej jedna z nich utrudnia lub uniemożliwia wywiązanie się z obowiązków nakładanych przez drugą.
· Dysonans pomiędzy poglądami i przekonaniami narzucanymi przez każdą z nich np. nauka i wiara.
· Konflikt interesów np. gdy sędzia jest kuzynką oskarżonego.
SEKWENCJE POZYCJI- zbiór pozycji zajmowanych kolejno, typowo następujących po sobie (np. w karierze zawodowej- szczeble kariery);
a) Pozycja widoczna- pozycja zaktywizowana w danym kontekście społecznym najważniejsza dla działań i interakcji podejmowanych. To przez nią inni identyfikują jednostką.
b) Pozycje utajone- wszelkie pozycje danej osoby nieaktywne w danym momencie.
èpozycje zewnętrzne i wewnętrzne; pozycje predestynujące(zwiększają szanse zajęcia pozycji) i dyskryminujące(utrudniają)
ORGANIZACJA SPOŁECZNA- zintegrowany zbiór pozycji społecznych i stosunków społecznych, realizujący wspólnie jakieś istotne społeczne funkcje, tworzący swoistą całość odróżnialną od innych podobnych całości.
Organizacje swą działalność podporządkowują na podstawie –instrumentalnej efektywności-dążeniu do uzyskania jak największych rezultatów w możliwie najmniej kosztowny sposób.
BIUROKRACJA-szczególnie dziś rozpowszechniona forma organizacji, mająca realizować najpełniej postulaty instrumentalnej racjonalności, efektywności, bezosobowości- przenikające kulturę nowoczesną.
Biurokracja „typ idealny”:
1) „drabina biurokratyczna”- typowa dla organizacji b. Wieloszczeblowa hierarchia pozycji(urzędów, stanowisk,) ułożona według zakresu posiadanej wiedzy
2) podział funkcji; każdy urząd ma określony zakres kompetencji
3) depersonalizacja stosunków pomiędzy pracownikami (stosunki powinny być pozbawione wszelkich elementów osobistych)
4) rekrutacja na pozycje urzędnicze według kryteriów uniwersalistycznych
5) regularne, z góry ustalone kryteria i procedury awansowe
6) wynagrodzenie z góry ustalone, jego wysokość związana z rodzajem urzędu jaki pełnią
7) pisemna forma wszelkich czynności, w tym zwłaszcza podejmowanych decyzji
Ważne jest to aby wszystko co dzieje się między urzędnikami było zarejestrowane- to jest niezbędne do kontroli.
Odchylenia od tych wymagań tworzą ów „typ realny” jaki często spotykamy.
Oligarchizacja- opanowanie kontroli nad organizacją przez niewielki, często nieformalne grono, kierujące się coraz bardziej własnymi, egoistycznymi interesami grupowymi czy frakcyjnymi.
Reifikacja (uprzedmiotowienie)- traktowanie podwładnych czy obywateli jak bezwolne, bierne przedmioty, niezdolne do własnego wyboru i podjęcia decyzji (inaczej: odmowa ludzią ich podmiotowości)
ROZDZIAŁ 6 Od organizacji do struktury społecznej.
STRYKTURA SPOŁECZNA- czysta konfiguracja stosunków społecznych niezależnie od tego między kim występują i czego dotyczą; znikają jednostki, pozycje społeczne czy role, a pozostaje jedynie czysta sieć relacji między nimi, sam kształt czy forma organizacji, a nie organizacja w jej pełnej treści.
G. Simmel- rozróżnianie formy od treści „geometria społeczna”.
MIKROSTRUKTURY- sieć powiązań między elementarnymi składnikami życia społecznego czyli takimi, które z punktu widzenia socjologii są traktowane jako ostateczne i dalej nierozkładalne.
MAKROSTRUKTURY- to jakby struktura drugiego rzędu, sieć powiązań między złożonymi obiektami społecznymi a więc takimi, które same są wyposażone w strukturę.
STRUKTURY:
Determinacja strukturalna- sama struktura, niezależnie od wszelkich innych czynników istotnych dla funkcjonowania organizacji społecznych, w bardzo dużym stopniu decyduje o tym co się w organizacji dzieje, jak funkcjonuje, jak realizuje swoje cele.
CZTERY ASPEKTY STRUKTURY:
1) Struktura normatywna- to sieć relacji między występującymi w obrębie organizacji regułami działania różnych osób zajmujących różne pozycje; zakazuje pewnych działań lub stara się do nich zniechęcić, ale także nakazuje określone działania lub skłania do ich podejmowania
2) Struktura idealna- to sieć relacji między występującymi w obrębie organizacji przekonaniami i poglądami osób zajmujących różne pozycje; sugeruje odrzucenie pewnych przekonań, ale zarazem wymaga uznawania innych.
3) Struktura interesów- (szans dostępu do społecznie cenionych dóbr, a więc przywilejów lub upośledzenia); „imperatywnie skoordynowane zbiorowości”- organizacje gdzie występują sprzeczności interesów; ogranicza środki niezbędne do pewnych działań, ale może również sprzyjać określonym działaniom, dostarczając niezbędnych środków.
4) Struktury interakcyjne- czyli typowe formy komunikacji między osobami zajmującymi różne pozycje w organizacji, mogą charakteryzować się otwartością, a więc łatwością nawiązywania i kontynuowania kontaktów, albo przeciwnie, przeszkodami i ograniczeniami w tym zakresie; zmyka ona pewne kanały komunikacyjne, uniemożliwiając kontakt między niektórymi osobami lub pozycjami społecznymi, otwiera natomiast inne kanały, stymulując lub ułatwiając interakcje.
Struktury wyznaczają pole, na którym ludzie podejmują działania i interakcje. Stanowią utrwalone ramy aktywności ludzkiej.
Figuracja (Norbert Elias)- jako struktura w nieustannym procesie krystalizowania się i rozpadu; struktura widziana dynamicznie w jej nieustannej, płynnej zmienności.
Strukturacja (A. Giddens)- immanentna dynamiczność wszelkich społecznych form; proces wytwarzania się, reprodukowania i wykorzystywania struktur w działaniach członków społeczeństwa.
ROZDZIAŁ 7 Od działań masowych do ruchów społecznych.
MASOWOŚĆ- fakt, że przeważnie działamy w otoczeniu wielkiej liczby innych ludzi, w ogromnych zbiorowościach. Masowość jest typową cechą społeczeństwa nowoczesnego.
W społeczeństwie Masowym aktywność zbiorowa staje się powszechną formą życia społecznego.
Trzy rodzaje aktywności zbiorowej (różnią się stopniem rzeczywistej wspólnoty działań):
1) Działania masowe- ludzie działają jeszcze pojedynczo, każdy dla jakichś swoich własnych prywatnych celów, kierując się indywidualnymi motywami, racjami, intencjami àjednak te jednostki nie zdają sobie sprawy z tego, że w tym samym momencie miliony ludzi robi podobnie. Więc w przypadku działań masowych jedyna różnica do działań indywidualnych to ich wielość i równoczesność. Kiedy wielu ludzi w podobnym czasie podejmuje podobne działania, pojawiają się ich skutki zagregowane i skumulowane, wykraczające poza zakres prywatny i jednostkowy, a uzyskujące znaczenie ogólnospołeczne.
2) Zachowanie zbiorowe- działający ludzie zgromadzeni w jednej przestrzeni, a także doświadczać tej samej sytuacji. Ciągle jeszcze działają jednak w pojedynkę, na własną rękę: w bliskości przestrzennej, w tych samych warunkach sytuacyjnych, ale niejako obok siebie, a nie wspólnie. Klasyczna, wzorcowa odmiana zachowań zbiorowych występuje w tłumie.
a) TŁUM- to zgromadzenie znacznej liczby zachowujących się podobnie, podejmujących działania w swojej współobecności „równolegle” do siebie. W tłumie jednostki działają bardziej emocjonalnie, bezkrytycznie, bezrefleksyjnie, spontanicznie, zawieszając wszelkie kalkulacje i myślenie racjonalne. Ich działanie ma charakter ekspresyjny, a nie celowy. Ludzie zawieszają normalne reguły moralne i obyczajowe; łatwo ulegają sugestiom i naciskom demagogów; naśladują zachowania innych.
b) Odmienne charakter ma działanie ludzi zebranych razem, aby brać udział w przedstawieniu teatralnym, koncercie, seansie filmowym- mówimy tu o a u d y t o r i u m czy w i d o w n i; każdy przybył osobno, każdy miał nieco inne motywacje- ale są teraz na jednej sali, skupieni na jednym wydarzeniu. Obserwują je jednocześnie, ale niezależnie od siebie, równolegle, ale nie wspólnie.
c) Publiczność- podobieństwo działań i sytuacji, w której działania są podejmowane, a także świadomość po stronie każdego działającego, że wielu innych działa podobnie. Brak tu natomiast bliskości działań w przestrzeni, a nawet w pewnych przypadkach równoczesności działania(np. widzowie tego samego serialu); inaczej jest z czytelnikami jednej książki, fanami jednej płyty- brakuje równoczesności działania- każdy czyta książkę w innym momencie.
d) Pokolenie- pokolenie to zbiorowość ludzi, którzy doświadczyli takich samych, ważnych wydarzeń historycznych, przeżyli te same sytuacje, reagowali na te same wyzwania. Ale doświadczali tego wszystkiego osobno, każdy nieco inaczej. Np. przeżyli wojnę...
meskalina88