Postawy wobec starości.
Czym jest starość? Jaki stosunek ma do niej społeczeństwo? Co myślą i jak sobie ją wyobrażają dzieci, młodzież, dorośli? Oto pytania, na które warto odpowiedzieć, albowiem stereotyp starości, jaki funkcjonuje w społeczeństwie, jest odzwierciedleniem sytuacji ludzi starych, którzy w tym społeczeństwie żyją. Stereotyp ten może być pozytywny, gdy podkreśla doświadczenie życiowe i mądrość starych ludzi, potrzebę szacunku dla nich i odpowiedniej opieki. Może być tez negatywny, jeśli główny nacisk kładzie się na produkcje, oceniając człowieka według tego, czy w niej uczestniczy.
Wtedy to patrzy się na człowieka starego jak na kogoś, kto jest nieużyteczny, a o jego doświadczeniach mówi się, że są przestarzałe i nieprzydatne.
Według gerontologów stereotyp starości przedstawia się następująco:- emeryci zachowują się biernie, ponieważ długo w swoim życiu pracowali, teraz chcą odpoczywać, a panujące normy społeczne pozwalają im tylko na ograniczoną aktywność- są zależni od pomocy i rady innych- liczba osób starszych potrzebujących pomocy, zależnych od instytucji i zaludniających szpitale, jest większa niż ich odsetek w społeczeństwie- przerywanie pracy zawodowej oznacza wycofanie się z kontaktów społecznych i wiąże się u człowieka starego z poczuciem,że został wyizolowany i wyłączony ze społeczeństwa- właściwe przygotowanie do starości nie jest potrzebne, ponieważ stary człowiek musi odpoczywać, czytać, słuchać radia i patrzeć w telewizor- starzy robotnicy nie nadają się do nowych technologii, maja więcej wypadków i są mniej produktywni- to typ człowieka słabego- zapominający, powolny, nieaktywny seksualnie, z drżącymi rękami- typ człowieka bezbronnego- biedny, lękliwy, skromnie żyjąca ofiara wyłudzeń, oszust i przestępstw- typ człowieka osamotnionego- nieufny, żyjący przeszłością, konserwatywny, zacofany- typ człowieka niezaangażowanego społecznie- chory, wymagający opieki i pomocy, wdzięczny za nią, powolny i słaby- typ nieznośnego sąsiada- skąpy, chciwy, plotkarz, oschły, snob- typ zniechęconego- budzący współczucie, nieszczęśnik, w smutku oczekujący śmierci, przewrażliwiony hipochondryk, mało aktywny- typ żebraka i włóczęgi- brudny, pozbawiony uczuć, będącym zbędnym ciężarem dla społeczeństwa- typ złośnika i sknery- zgorzkniały, bez poczucia humoru, zawistny w stosunku do młodych, egotyk, egoista
Wprawdzie takie stereotypy funkcjonują we współczesnym społeczeństwie, ale stanowi równocześnie źródło poczucia winy dla młodszej generacji. To poczucie winy wynika z kilku powodów. Ludzie dorośli jako dzieci, czują się odpowiedzialni za sytuację swoich rodziców, wobec tego najchętniej redukują swoje poczucie winy poprzez pomoc finansową. Ponadto każdy w większym, bądź mniejszym stopniu zdaje sobie sprawę z faktu, że sam kiedyś również będzie starym, więc to, co robi dla ludzi starych, robi w jakimś sensie dla siebie.A jakie są postawy osób starszych do starości? S. Richard wyróżnia pięć najczęściej występujących postaw ludzi starych:- postawa konstruktywna, jedną z pozytywną wśród wyróżnionych, skierowaną nad aktywność na rzecz najbliższych osób potrzebujących pomocy czy tez wsparcia- zależności, postawa naganna: choć osoba jest sprawna psychicznie i fizycznie, żąda opieki, stale absorbuje uwagę bliskich lub opiekunów- obronną ("opancerzonych"), nie może wykonać danej czynności, ale mimo to broni się przed pomocą innych, równocześnie zamykając się w sobie, izolując, jest osobowością bierną, która mogłaby pomóc innym, ale nie chce.- wrogości skierowanej na innych osoba uważa, ze inni przychodzą do niej, ponieważ chcą czegoś w zamian (np. emeryturę lub rentę)- autodestrukcji, wrogości skierowanej na siebie; osoba taka nie umie pogodzić się z własną starością, oczekuje śmierci, jednocześnie lękając się jej.
Warto dodać, że połowa ludzi w wieku 65-69 lat uważa, że należy do wieku średniego. Dopiero wiek 70 lat skłania do uznania się za człowieka starego. Mężczyźni uważają się za ogół za starych od chwili przejścia na emeryturę, co wiąże się ze znaczeniem, jakie przypisują roli zawodowej. Kobiety później uznają się za stare, ale wcześniej stają się świadome negatywnej postawy społeczeństwa wobec siebie. Im więcej negatywnych przeżyć, tym wcześniej zjawia się poczucie własnej starości. Czyli najpierw trzeba poczuć się starym, żeby być nim rzeczywiście
Starzenie się społeczeństwa.
Starzeniem się społeczeństwa nazywamy wzrost w nim odsetka osób starych. Wzrost ten zależy nie tylko od wydłużenia życia, ale również może nawet w większej mierze- od spadku rozrodczości, przez co maleje odsetek dzieci i młodzieży. Nasuwa się pytanie, czy starzenie się społeczeństwa jest zjawiskiem czy przeciwnie? Sprawa ma różne aspekty. Niewątpliwie bardzo pozytywną sprawa jest postęp medycyny i wydłużenie życia pod warunkiem, że starość będzie zdrowa i sprawna. Każdy bowiem chce żyć długo, ale każdy boi się starczej niewydolności, chorób i niedołęstwa. To jeden aspekt zagadnienia. Z drugiej strony duży wzrost odsetka ludzi starych prowadzi do zachwiania równowagi liczbowej między warstwą ludności pracującej i produkującej a tymi warstwami, które żyją na koszt ludności pracującej (dzieci, młodzież ucząca się, emeryci). W obecnym stuleciu obserwuje się stały wzrost osób powyżej 60 roku życia, z jednoczesnym zaznaczeniem przewagi kobiet w tej grupie wiekowej. Sytuacja ta stanowi poważnie wyzwanie dla polityki socjalnej państw, bowiem dotychczas tego typu zjawisko nie występowało, nie trzeba wiec było budować specjalnych programów gwarantujących dostęp do specjalistycznych usług socjalnych i zdrowotnych, sprzyjających zdrowemu starzeniu się, oraz społecznie i ekonomicznie użytecznemu życiu ludzi starych. Ponadto w świadomości społecznej nie ma jeszcze wizji starzejącego się świata i wyobrażenia, iż niebawem coraz więcej ludzi wymagać będzie opieki, a jednocześnie mniej będzie tych, którzy te opiekę sprawowali. Wobec tego świadomość taką należy pobudzić, stwarzając tym samym szanse zarówno jednostkom, jak i grupom zapobiegania tym wszystkim trudnością, które hamują niezależność i siłę do osiągania możliwie najwyższej jakości życia przez starzejące się pokolenie. �iat gwałtownie się starzeje. Demografowie biją na alarm, dosadnie określając to zjawisko �apaścią demograficzną� Podczas gdy w 1980 roku osoby powyżej 60 roku życia stanowiły na świecie 370,8 mln, to w 1885 roku już 415,6 mln, a prognozuje się, iż w 2025 roku liczba ta wzrośnie do 987 mln. A więc w ciągu 50 lat liczba osób starszych ma ulec podwojeniu. W 1980 roku 198,1 mln ludzi powyżej 60 lat, stanowiących 6% ogółu ludności świata, żyło w regionach rozwijających się. Demografowie przewidują, iż do 2025 roku regiony te będą zamieszkiwać 805,9 mln ludzi powyżej tej granicy, co stanowić będzie 11,9 ludności świata i 725 populacji ludzi powyżej 60 roku życia. Najstarszymi krajami europejskimi są obecnie Szwecja, Grecja i Niemcy, które w 2025 roku staną się najstarszym demograficznie krajem europejskim. Dzisiaj najstarszym krajem świata są Chiny, w który żyje około 40%ludzi powyżej 65 lat (głównie dzięki kontroli urodzin i polityki socjalnej państwa). Należy zaznaczyć, iż w badaniach demograficznych za społeczeństwo stare demograficzne uznaje się takie, w którym odsetek osób powyżej 60 roku życia przekracza 12% lub gdy odsetek osób powyżej 65 roku życia przekracza 8%. Ponadto uznaje się, że jeżeli odsetek osób starszych wynosi 7%, to kraj przekracza tzw. próg starości, w przypadku zaś 10%- uznaje się państwo za wiekowo zaawansowane. Na tej podstawie można ocenić, iż cała Europa Zachodnia jest bardzo zaawansowana wiekowo, w gronie tym znajduje się także Polska. Polska starość demograficzna narasta, podobnie jak problemy życiowe przedstawicieli najstarszej generacji, które nie okazjonalnie, ale ustawicznie powinny absorbować uwagę całego społeczeństwa. Polska od ponad dwustu lat plasuje się w pierwszej światowej trzydziestce krajów starych� �róg starości demograficznej�przekroczyła w 1967 roku, a �róg zaawansowanej starości demograficznej�już w 1980 roku. W latach 1994-2002 udział ludności w wieku 65 lat i więcej wzrósł z 11% do 12,6%, a w wieku 60 lat i więcej z 15,7% do 16,8% w ogólnej strukturze społecznej. W Polsce w 2001 roku było blisko 5,6 mln osób w wieku poprodukcyjnym, co stanowi 14,2% ogółu ludności kraju. Mężczyzn powyżej 60 roku życia było 1,8 mln a kobiet 3,8 mln. W wieku poprodukcyjnym na 100 mężczyzn przypada 216 kobiet. Zgodnie z prognozami demograficznymi proces starzenia się społeczeństwa polskiego będzie postępował i w 2010 roku odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym wzrośnie do 15,2%, a w 2020 roku osiągnie 19,4%.
wiek
ogółem
mężczyźni
Kobiety
Ogółem
3431
1508
1923
54 i mniej
165
69
96
55- 59
404
52
352
60- 64
785
313
472
65- 69
851
433
418
70- 74
628
337
291
75- 79
366
187
179
80 i więcej
232
117
115
Liczba emerytów w 2001 roku- w tys.
Podsumowując należy podkreślić, że sytuacja demograficzna w Polsce jest zbliżona do pozostałych państw europejskich i podobnie jak prognozuje się na Zachodzie, należy liczyć się, iż liczba osób starszych z roku na rok będzie rosła. Będzie to wymagało planowania i organizowania takich działań pomocy społecznej, które zabezpieczą różnorodne potrzeby tej grupy wiekowej. Musza to być przy tym uwzględnione różnice dotyczące sytuacji demograficznej w poszczególnych regionach Polski, a także różnice występujące pomiędzy wsiom a miastem. Działania pomocowe nie mogą mieć charakteru jedynie ogólnokrajowego, lecz powinny odnosić się do sytuacji lokalnych.
Z powyższych faktów należy wysunąć wnioski co do planowania polityki socjalnej: inwestować należy w kluby seniora, uniwersytety III wieku, domy rencisty, domy spokojnej starości, infrastrukturę dostosowaną do potrzeb i możliwości osób w podeszłym wieku. Najprawdopodobniej będą znikać domy wielopokoleniowe, natomiast pojawiają się problemy wadliwego zaspokajania potrzeb najstarszej generacji, nasilają się problemy zabezpieczenia materialnego oraz medycznego. Przemiany demograficzne wymuszają zmianę progu starości, wydłużenie w nadchodzących latach wieku produkcyjnego, czyli podniesienie wieku emerytalnego.
Czym jest starość? Jaki stosunek ma do niej społeczeństwo? Co myślą i jak sobie ją wyobrażają dzieci, młodzież, dorośli? Oto pytania, na które warto odpowiedzieć, albowiem stereotyp starości, jaki funkcjonuje w społeczeństwie, jest odzwierciedleniem sytuacji ludzi starych, którzy w tym społeczeństwie żyją. Stereotyp ten może być pozytywny, gdy podkreśla doświadczenie życiowe i mądrość starych ludzi, potrzebę szacunku dla nich i odpowiedniej opieki. Może być tez negatywny, jeśli główny nacisk kładzie się na produkcje, oceniając człowieka według tego, czy w niej uczestniczy. Wtedy to patrzy się na człowieka starego jak na kogoś, kto jest nieużyteczny, a o jego doświadczeniach mówi się, że są przestarzałe i nieprzydatne.
Państwo wobec starości
Znaczenie polityki społecznej wobec osób starszych wynika ze zmian demograficznych, jakie następują w ostatnim półwieczu w większości krajów europejskich. Nie ma jednej uznanej definicji polityki społecznej wobec osób starszych. Najogólniej polityka społeczna wobec osób starszych określana jest jako polityka realizacji interesów osób starszych. Ponadto dotyczy potrzeb i warunków bytu ludzi starszych i ma na celu te działania, które w sposób planowy i celowy wpłyną na poprawę sytuacji życiowej osób starszych. Służy temu system świadczeń związanych z zabezpieczeniem społecznym.Polityka społeczna zakłada działania na rzecz praw tej kategorii ludzi. Dotyczy to oświaty, kultury, pracy, organizacji czasu wolnego oraz ochrony pracy osób starszych. Polityka społeczna obejmuje takie zagadnienia jak: ochrona zdrowia seniorów, zatrudnienie osób starszych, równouprawnienie pod względem dochodów starszych kobiet, pomoc osobom obłożnie chorym,praca socjalna z osobami starszymi, kształtowanie odpowiednich warunków mieszkaniowych, pomoc instytucjonalna oraz warunki materialne seniorów.W tym kontekście zwraca się uwagę na ubóstwo jako problem towarzyszący często starości. W szczególności powinny być podjęte działania:
- rozbudowa infrastruktury socjalnej, kulturalnej, oświatowej i rekreacyjnej dostosowanej do potrzeb tej grupy wiekowej: placówek służby zdrowia, domów różnorodnej opieki, klubów seniora itp.- powinny być poszerzane formy wsparcia dla rodziny, i dla żyjących w niej osób starszych- w większym stopniu należy umożliwić podejmowanie pracy zgodnej z możliwościami w podeszłym wieku- niezbędne jest aktywizowanie osób starszych do działań samopomocowych, a także zapobieganiu ich izolowaniu się- należy przygotować więcej osób do pracy z tą grupą- zwiększyć liczbę i różnorodność spędzania czasu wolnego- należy poświęcić więcej uwagi edukacji o starości, obejmując całe społeczeństwo i wszystkie pokolenia- należy uwzględnić zmieniająca się strukturę demograficzną społeczeństwa w szeroko rozumianej polityce społecznej- wzmocnienie aktywności osób trzeciego wieku, włączeni ich w aktywne życie społeczne, by mogły funkcjonować we własnym miejscu zamieszkania- przygotowanie człowieka współczesnego do własnej starości, które polega nie tylko na zdobyciu racjonalnej refleksji nad starością i uznania jej naturalności oraz wypracowaniu psychicznej akceptacji i gotowości do pełnienia zmieniających się ról społecznych, zdrowotnych, rodzinnych w miarę starzenia się, ale również na wykształceniu umiejętności akceptowania osób starszych z ich sposobem bycia, systemem wartości i przekonań.
Można wskazać generalnie dwa cele polityki społecznej wobec starszych osób. Są to: po pierwsze prawo do samostanowienia i decydowania o swojej przyszłości i kształtowana hierarchii własnym potrzeb, a po drugie- współodpowiedzialność za swoje losy. Od niedawna podkreśla się działania przeciwdziałające marginalizacji tej grupy.
Główne cechy okresu starości
Starość i starzenie się - to pojęcia, które nie zostały jeszcze jednoznacznie zdefiniowane, zarówno przez nauki biologiczne jak i społeczne. Pierwsze z tych pojęć traktowane jest jako zjawisko, faza życiowa, drugie natomiast jest procesem.Starość jako etap, stan w życiu człowieka ma charakter statyczny, starzenie się natomiast, traktowane jako proces rozwojowy jest zjawiskiem dynamicznym.Postępujące zmiany społeczno - ekonomiczne, coraz szybszy postęp techniczno - informatyczny, wzrost stopy życiowej ludności, rozwój i osiągnięcia medycyny, przyczyniają się do wydłużenia życia ludzkiego. Konsekwencją tego jest szybszy wzrost liczby osób w podeszłym wieku, niż liczby osób nowo narodzonych. O tym, że starość jest nieunikniona wie każdy z nas, starzejemy się wszyscy. Starość (zależnie od jednostki, od społeczeństwa) przebiega w różny sposób, ma różne oblicza. Starość nie powinna być utożsamiana z chorobą, gdyż jest etapem rozwoju osobniczego następującym po okresie dojrzałości. W przeszłości utożsamiano starzenie się z pojawiającą się i stopniowo postępującą niewydolnością ważnych dla życia narządów. Czym jest dokładnie starzenie się? Oznacza ono stopniowe zmniejszenie rezerwy czynnościowej narządów, które zmniejszają możliwość zachowania równowagi wewnątrzustrojowej. Jest to proces ciągły i nieodwracalny. Starzenie się ma duże znaczenie indywidualne i społeczne, ponieważ zbliża człowieka do okresu starości. Granice starości są bardzo płynne a sam proces starzenia się przebiega etapami. Najpierw jest etap starzenia się społecznego, dopiero pó�iej następuje starzenie fizyczne. Starzenie zależy od sposobu i warunków życia. Odmiennie będzie przebiegało u mężczyzn i kobiet, inaczej na wsi i w mieście.
Do najczęściej spotykanych zalicza się 4 okresy starości:- 60-69 lat - wiek początkowej starości,- 70-74 lata - wiek przejściowy między początkową starością a wiekiem ograniczonej sprawności fizycznej i umysłowej,- 75-84 lata - wiek zaawansowanej starości,- 85 lat i więcej - niedołężna starość. Jednakże wiek kalendarzowy nie jest jednak najwłaściwszym miernikiem nasilenia się procesów starzenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), za początek starości uznaje 60 rok życia. Wyróżnia w niej trzy zasadnicze etapy:od 60 - 75 r. ż. - wiek podeszły ( tzw. wczesna starość);od 75 - 90 r. ż. - wiek starczy ( tzw. pó�a starość);90 r. ż. i powyżej - wiek sędziwy ( tzw. długowieczność).Za podstawowe cechy starości uważa się:- znaczny spadek zdolności adaptacyjnych człowieka w wymiarze biologicznym, psychospołecznym;- postępujące ograniczenie samodzielności życiowej;- stopniowe nasilenie się zależności od otoczenia...
lunia1988