Był jednym z pierwszych greckich myślicieli, którzy zainteresowali się strukturą świata. Umiał obliczyć odległość okrętu od brzegu, ale nie umiał tego przekazać. Miał wiele zdolności i możliwości technicznych.
Wprowadził arche (zasada, która zmienia swoje właściwości) wg niego to woda – ona jest pierwotnym i końcowym żywiołem . Z niej miały powstać wszystkie inne substancje . Z niej wywodziło się życie i ona była źródłem wszelkiego ruchu . Posiadała takie cechy, które pozwoliły rozwinąć się całej przyrodzie . Kosmos jest pełen bogów ,wszystko jest boskie , wszystko co się rusza ma duszę. Twierdził, że siła jest zjednoczona z materią . Uważał też ,że podstawową własnością materii jest jej zdolność do poruszania się.
Był uczniem Talesa . Jego arche to neutralny bezkres Postrzegał świat jako złożenie przeciwieństw : suchego i mokrego , zimna i gorąca . Jedno nie mogło powstawać z drugiego . Błędem byłoby przyznawanie któremuś z żywiołów roli podstawowej. Uważał , że istnieje pierwotna substancja –apeiron- nieskończony w czasie i przestrzeni , niezróżnicowany neutralny bezkres , który przechodzi w materię. Nieokreślona siła zmienia się w widzialną rzeczywistość. .Apeiron – według Anaksymandra – wypełnia cały świat , z niego powstają i w nim znikają wszystkie inne substancje .Zawarte w nim przeciwieństwa mogą się rozdzielać . Twierdził również, że materia jest połączona z ruchem stanowiąc jedność.
Anaksymenes z Miletu ( 585-525 p.n.e)
Uczeń Talesa. Jego arche to powietrze. Powietrze jako początek , bo wszystko wypełnia , jest we wszystkiego rodzaju materii .Wszystko co żyje oddycha. Powietrze jest najbardziej zmienne , plastyczne i może zmieniać kształty. Powietrze miało być nieskończone ilościowo. Inne substancje mogły powstawać z powietrza w procesie zagęszczania np.: wiatry, chmury, woda , ziemia i pozostałe substancje stałe (poprzez oziębianie) i rozrzedzania (poprzez ogrzewanie np.: ogień )
Takie termiczne przemiany filozof wiązał z wiecznym ruchem we Wszechświecie. Próbował wyjaśnić zjawiska meteorologiczne bazując na niniejszych przemyśleniach .
Jego wyobrażenie duszy- dusza żyje tchnieniem, powietrzem.
Heraklid z Efezu ( 540-480 p.n. e.)
Samouk . Za pierwotną substancję uważał ogień , który może przemieniać się we wszystkie pozostałe żywioły i substancje pokonując drogę z „góry” Wszechświata do „dołu” ( ogień zmienia się w powietrze, ono z kolei w wodę , a następnie w ziemię).Świata nie stworzył żaden Bóg , ale jest on odwiecznym ogniem . Ogień jest pożyteczny . Daje suchość, ciepło jest warunkiem życia . Zasadniczą własnością , zarówno ognia jaki jako zasady ,jak i wszystkiego co z niego powstaje jest zmienność. Natura
to nic innego , jak ciągła zmienność.
c.d Heraklida
Trudno powiedzieć, że się jest , bo zarazem już się nie istnieje - nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki . Wszystko płynie . Wszystko się zmienia (panta rej) – wariabilizm – to jego zasada. Heraklid wszędzie dostrzegał przeciwieństwa : starość-młodość, wojna-pokój. W świecie panuje jedynie rozłam i spór ; więcej „ wojna jest ojcem i królem wszechrzeczy”. Uważał, że istnieje jakiś kosmiczny, ogólny rozum , w którym umysł człowieka jedynie uczestniczy. W nauce Heraklita wszystko jest względne: nie ma różnicy pomiędzy dniem i nocą , życiem i śmiercią, dobrem i złem. Przeciwieństwa stanowią ich osnowę , niejako ich naturę.
W jego myśli pojawiają się wątki etyczne . Jest to jednakże etyka rozdwojona.
Etyka : tłumu , który nie jest świadom swego przeznaczenia i mędrców , którzy wiedzą co to przeciwieństwa i nie gorszą się smutkiem , chorobą i innymi złymi rzeczami. (Była to etyka silniejszego).
Ludzi podzielił na 3 kategorie:
- mędrców,
- tych co usłyszeli ,a nie zrozumieli
- i tych co obchodzi ich tylko misa i łoże.
Pochodził ze wschodnich kolonii jońskich , następnie wyemigrował do Grecji . Znał filozofię jończyków.
Jego zasada to ziemia. Zaczynał łączyć wodę, powietrze, ziemię i ogień. Wyłonił bóstwo . Jest jeden Bóg. Zwalczał politeizm – wiarę w wielu bogów i przypisywanie ludzkich cech bogom. Mówił ,że Bóg jest całym myśleniem , patrzeniem. Z jego filozofii wyrosły doktryny teologiczne.
Duch jest częścią materii , pomimo, że jest tchnieniem . Wysunął na czoło myśl o stałości. Materia ma coś stałego. Bóg jest stały. Naczelna cecha bytu to stałość.
Szkoła Eleacka
Parmenides z Elei. ( 540-470 p. n. e.)
W Elei założył szkołę . Napisał poemat „O naturze” . Parmenides zgadzał się z Heraklitem ,że istnieją przeciwieństwa, ale nie zgadzał się z poglądem ,że istnieją one w naturze rzeczy. Za Heraklitem mówił ,że nic nie jest , ale się staje. Jego zasada brzmi: „Trzeba z konieczności powiedzieć i myśleć , że tylko to, co jest , istnieje. Bo byt jest , a niebytu nie ma. „- zasada tożsamości . Byt wg Parmenidesa jest nieruchomy, niepodzielny , niezmienny , jest stały i zawsze jeden. Nie ma początku , ponieważ musiałby powstać z niebytu , a niebytu nie ma. Byt jest ograniczony, zakończony we wszystkich swoich wymiarach – istnieje na kształt kuli.
Parmenides odstępuje od badania zjawisk , a idzie w kierunku rozumowań. Jest pierwszym filozofem, który posłużył się metodą dedukcji (dialektyki). Poznanie zmysłowe nie ma wartości. Liczy się tylko rozum. Myśleć można jedynie o bycie – o niebycie nie można ani myśleć , ani go poznawać . Parmenides utożsamia i byt i myślenie. Zauważa, że rozum ludzki ma naturę bierną- jedynie odtwarza to , co istnieje : byt (tożsamość bytu i myśli).
Uczniowie Parmenidesa
Melissos- żołnierz we flocie- w bycie nie ma bólu i cierpienia
Zenon z Elei ( 490-430 p. n. e )
Jest uważany ( przez Arystotelesa ) za twórcę dialektyki . Uchodzi za apologetę , prowadził spory , udowadniając błędy innych i jednocześnie swoją rację . W ramach swej szkoły bronił nauki o jedności i niezmienności bytu, kwestionował ruch (wszelką zmianę).
Zenon sformułował 4 argumenty przeciwko zasadzie ruchu. Są nimi:
- dychotomia – dla pokonania jakiejkolwiek drogi przedmiot musi pokonać najpierw jej połowę , potem z połowy połowę itd..,
- Achilles- najszybszy przedmiot nie dogoni nigdy najwolniejszego (Achilles i żółw)
- Strzała- czas składa się z chwil, a zatem strzała w dowolnej chwili drogi nie posuwa się naprzód, lecz stoi w miejscu
- Stadion- szybkości są różne – mniejsze i większe; zależą od położenia przedmiotów względem których są rozpatrywane. Szybkość nie może jednak być raz taka , raz taka , zatem ruchu nie ma .
Zakwestionował podzielność bytu: bytu nie można podzielić. Sformułował argument obalający poznanie zmysłowe. Efekt poznawczy Zenona wynikał z takiego założenia : przestrzeń nie jest sumą punktów , czas nie jest konglomeratem chwil itd.
Od Zenona pochodzi jeszcze jedna nauka: „ istnieje wiele światów , próżni natomiast nie ma. Wszystko w przyrodzie powstaje z ciepła i zimna oraz z suchości i wilgoci, przechodzących w siebie nawzajem. Ludzie wywodzą się z ziemi , a dusza jest mieszaniną czynników wyżej wymienionych, przy czym żaden z nich nie bierze góry nad innymi”
Empedokles (ok. 490-430 p.n. e. )
Lekarz, poeta, znał dobrze tajniki przyrody. Słuchał mów Permenidesa. Chciał połączyć nurt poglądów Jończyków z przesłaniem szkoły eleackiej. Według niego nie istnieje obraz monistyczny świata
( jedno – zasadowy). Uznał , iż istnieją 4 rodzaje materii (składniki) : woda, powietrze, ziemia, i ogień . Żaden z nich nie mógł zmieniać się w inny. Wszystkie pozostałe rzeczy , twierdził , zbudowane są z tych podstawowych rodzajów materii połączonych ze sobą w odpowiednich proporcjach. Był przeciwny idei próżni. Poszukiwał prostych składników materii , czegoś w rodzaju dzisiejszych pierwiastków chemicznych . Jest twórcą terminu „pierwiastek”. Pierwotnie wszystkie żywioły (pierwiastki) były bezwładną masa – ich przemiana i odpowiednie mieszanie się jest zasługą dwóch sił , a mianowicie : miłości i niezgody. Od dominacji sił zależy obraz świata (ład i chaos). Jego teoria poznawania, postrzegania – wg niego to, co jest podobne zmierza do podobnego siebie i tylko podobne sobie poznaje .
Stworzył naukę o temperamentach – jeżeli
Anaksagoras ( 500-427 p.n. e.)
Działał w Atenach. Szedł po linii Empedoklesa, ale uważał, że nie ma tylko 4 żywiołów , lecz jest tyle różnych elementów , ile jest wszelkich odrębnych jakości. Ilość składników materii jest taka sama jak rodzajów materii, we wszystkich rzeczach jest część wszystkiego, dlatego wszystko jest jednym różni się tylko proporcjami. Owe nie zliczone żadną miarą składniki nazwał zarodkami.
Anaksagoras doceniał pracę zmysłów : świat jest taki jakim go postrzegamy.
Materia ze swej natury jest nieruchoma , dlatego ruch mogła otrzymać jedynie z zewnątrz. Ten pierwszy wir- impuls dał materii duch ; ruch świata pochodzi od ducha. Duch jest ponad i poza przyrodą (tu tkwi novum jego nauki). Nie jest jednak ten duch czymś pozamaterialnym- jest najbardziej subtelną materią .
W jego teorii poznania – przeciwnie do Anaksagorasa- uznał ,że poznajemy to co przeciwne
( ciepło poznajemy w konfrontacji z zimnem).
Demokryt z Abdery ( pomiędzy 460-360 p.n.e.)
Napisał 60 dzieł, wszystkie zaginęły. Największą sławę uznaną do dziś przyniosła mu teoria materii- atomizm. W odróżnieniu od szkoły eleackiej , Demokryt opowiada się zdecydowanie za koniecznością doświadczenia . Według niego materia składa się z atomów : niepodzielnych już dalej cząstek w sobie niezmiennych, ale wpływających na rozwój świata.
Atom nie mógł powstać , ani zostać unicestwiony. Stanowił podstawową cegiełkę materii . Według Demokryta atom posiada kształt , konkretną orientację i punkt położenia w przestrzeni. Ma również masę. Atomy nie są identyczne, ale mają różne kształty i wielkości , które wpływają na cechy przedmiotów. Rodzajów atomów miało być nieskończenie wiele. Różne kombinacje tych miniaturowych elementów tworzą różne ciała. Nawet dusza jest z atomów. Atomy są w wiecznym ruchu, którego bazą jest próżnia, gdyby nie było próżni (jak wg eleitów) to ruch nie byłby możliwy. Demokryt uważał, że „naprawdę istnieją tylko atomy i próżnia’, stąd też mógł powiedzieć: „Byt nie bardziej istnieje od niebytu”.
Dla niego rzeczywistość jest nieciągła , zawsze ruchoma i różnorodna ; rządzą nią jedynie czynniki ilościowe. Stąd wszelkie postrzeżenia i doznania są względne , stanowią o subiektywnym ich odbiorze (słodkie, gorzkie) . Postrzeżenia to stany umysłu. Dalej nie istnieje jakiś rozum porządkujący , kierujący światem.
Filozofia meterialistyczna Demokryta – zjawiska fizyczne mają taką samą genezę , jak psychiczne- ruch i układ atomów .Zajmował się estetyką i etyką . Najwyższym dobrem jest zadowolenie – prowadzi do niego używanie rozumu. Źródłem owego zadowolenia jest dobrze pojęty umiar. Sformułował ponadczasową zasadę „ Postępowanie moralne polega nie tylko na nieczynieniu zła , gdyż sama chęć uczynienia krzywdy jest niemoralna”. Pierwszy materialista i pierwszy ateista.
¶ dusza istnieje oddzielnie od ciał
· dusza może łączyć się z dowolnym ciałem
¸ dusza jest trwalsza od ciała , trwa nawet wtedy , gdy ciało ginie, bo jest od ciała doskonalsza i trwalsza
¹ ciało jest dla duszy więzieniem
º dusza jest więziona przez ciało za popełnione przez nią winy
» dusza będzie wyzwolona z ciała , gdy się oczyści, a oczyści się , gdy odpokutuje za winy
¼ życie cielesna ma zatem cel. Służy wyzwoleniu duszy
½ nieszczęściu jakim jest wcielenie można zapobiegać przez praktyki religijne
Poglądy naukowe pitagorejczyków dotyczyły przede wszystkim matematyki. Znane jest twierdzenie Pitagorasa- teoria dotycząca sumy katów trójkąta. W teorii muzyki odkryli pochodzenie dźwięku utożsamiając go z ruchem. Dźwięki muzyczne charakteryzują się matematycznym uporządkowaniem.
Ruch jako dźwięk- harmonia wszechświata , wszystko się rusza , ale jest jednostajne , więc tego nie słyszymy.
Pitagorejczycy uznali, iż czynnikiem konstytuującym świat (zasadą ) jest liczba. Kosmos rządzi się cechami ilościowymi . Liczba jest naturalną siłą w przyrodzie ; nie jest abstrakcją , lecz przestrzenną wielkością. Wyróżnili Pitagorejczycy pary 10 przeciwieństw : np.: dostrzerzęnie liczb parzystych i nieparzystych , element żeński i męski. Kosmos jest ich zdaniem dziełem przypadku , ale pochodna ładu i wszechogarniającej harmonii. Uczeni Pitagorejczycy doszli do wniosku , że Ziemia jest kulista i obraca się wokół własnej osi.
Sofiści i Protagoras
Sofiści byli nauczycielami , wychowawcami przygotowującymi do życia społecznego . Nauczali młodzież i dorosłych.
Pierwotnie termin sofista oznaczał człowieka uczonego , mędrca, potem jednak nabrał odcienia negatywnego – „pseudouczony” .Głównym przedmiotem badań sofistów była dialektyka, etyka . Stanowili oni elitę intelektualną . Grecy zarzucali im, że uczą za pieniądze i burzą tradycje. Najbardziej znani sofiści to Protagoras i Gorgiasz.
Protagoras napisał 2 dzieła . Za drugie pt.” O bogach” groził mu proces . Chcąc uniknąć kary uciekał na Sycylię, ale utonął w drodze na nią. Treścią dzieła był znaczny sceptycyzm dotyczący filozoficznych możliwości poznania przez człowieka istnienia bogów.
Poglądy sofistów:
Nauka nie może stawiać sobie celów maksymalistycznych ; wiedza spełnia minimalne wymagania:
1. Prawdę poznajemy jedynie dzięki zmysłom. – sensualizm
2. Prawda powszechna nie istnieje – prawda jest dla każdego inna ( ilu jest ludzi tyle jest prawd) –
relatywizm
3. Prawda zaś jednego człowieka ma wyższość nad prawdą drugiego o ile jest bardziej praktyczna-
praktycyzm ( liczy się to co jest życiowo-pożyteczne, praktyczne)
4. Miarą prawdy jest jej praktyczność , a to jest kwestią umowy- konwencjonalizm
-Sofiści zmieniają przedmiot dociekań filozoficznych : ze świata przechodzą do zainteresowania się człowiekiem. Ulubione ich nauki to; etyka polityka retoryka , dialektyka – dziedziny oscylujące wokół zdobyczy kulturowych człowieka.
- Przesuwają akcent z teoretycznych na praktyczne cele nauki – umiejętność zarządzania domem, państwem. Jeśli chodzi o samą wiedzę to bardziej cenili skuteczność działania , niż prawdę.
- Gdy idzie o metodę , to nie jest już w takim stopniu dialektyka , jak doświadczenie ; chodzi w pierwszym rzędzie o obserwację i wnioskowanie.
Te poglądy głosił Protagoras. Był najbardziej filozoficznym umysłem wśród sofistów. Człowiek jest miarą wszechrzeczy (wszystkiego) – od każdego można oczekiwać innej miary. Nie jest możliwe stworzenie poglądu wspólnego.
Erystyka –„sztuka” przekonywania, nie zwraca uwagi naprawdę obiektywną , zwraca uwagę na przekonanie do swojego
Retoryka –sztuka wymowy
Sokrates (469- 399 p. n. e. )
Nie był sofistą , ale oddał się bez reszty działalności nauczycielskiej. W sposób bezinteresowny nauczał ludzi cnoty, tzn. rozumności , która do niej prowadzi. Interesował się losem ludzi , zależało mu na ich szczęściu , przebywał z nimi , rozmawiał , tłumaczył. Miał wielu zwolenników , ale i ostrych przeciwników. W 70-tym roku życia oskarżono go za bezbożność i demoralizowanie młodzieży i skazano na karę śmierci. Wszystkie informacje o nim i jego nauce pochodzą z relacji jego uczniów Platona i Ksenofonta.
Poglądy Sokratesa osculują wokół problematyki antropologicznej – etyki oraz logoki jako nauki w nią wprowadzającej.
W warstwie etycznych poglądów Sokratesa na czoło wysuwają się trzy tezy.:
1 Największym dobrem człowieka jest cnota, wynika z natury rzeczy
2 owocem cnoty jest szczęście oraz pożytek-pożyteczne jest tylko to co jest dobre
3 cnota = wiedzy þ intelektualizm etyczny : warunkiem dostatecznym cnoty jest posiadanie wiedzy. Stąd wniosek Sokratesa- cnoty można się nauczyć i jest ona jedna ( bo równa się wiedzy) .
Dwa podstawowe poglądy logiczne Sokratesa
- metoda elenktyczna – metoda dyskusji Sokratesa z uczniami (współpraca umysłowa ) składała się z części negatywnej i pozytywnej . Metoda elentyczna jest metodą negatywną . Polega na sprowadzaniu do absurdu tezy przeciwnej ( fałszywej) . Metoda ta wyznacza poczatek pracy filozofa poszukującego mądrości , wiedzy ( cnoty).
- metoda maieutyczna (sztuka położnicza) – człowiek posiada pewną wiedzę ; problem w tym tylko , że jej siebie nie uświadamia .Stąd też , trzeba dopomóc mu wydobyć tę prawdę , która w nim jest zapodmiotowiona. Jest to więc metoda wspólnego szukania , umiejętnego staw...
Pyzata