Kanon palestyński – Biblia Hebrajska
Podstawą podziału było autorstwo ksiąg
Ustabilizowany w czasach Naszego Testamentu
1. Tora
Księga Rodzaju (Genesis)
Księga Wyjścia
Księga Kapłańska
Księga Liczb
Księga powtórzonego prawa (Deuteronomium)
Tora została skanonizowana po niewoli babilońskiej. Fragmenty tekstów pochodzić mogą nawet z XIII w. p.n.e.
2. Newiim – Prorockie
Prorocy starsi (wielcy)
Księgi: Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela
Prorocy mniejsi – od Ozeasza do Malachiasza, po drodze np. Jonasz
Jozuego, Sędziów, Samuela, Królewskie – te my uznajemy za historyczne
3. Ketuwim – Pisma
Podstawa: Księga psalmów
Poza tym: Księga Przysłów, Hioba, Piesń nad pieśniami, Księga Koheleta, Księga Daniela (w innych kanonach jako prorocka), Ezdrasza, Nechemiasza, Estery, Rut, Kronik (ksiąga historyczna)
Pierwsze litery herbajskich nazw: T(ora) N(ewiim) K(etuwim) – TaNaK – Stary testament
--
Kanon katolicki, Aleksandryjski, wywodzi się od Septuaginty. W niej podano funkcjonujące do dziś tytuły poszczególnych ksiąg. Podstawą podziału jest rodzaj literacki.
Tora – tak samo jak u Hebrajczyków
Kanon aleksandryjski zawiera pisma deuterokanoniczne (wtórnie kanoniczne) – Tobiasza, Judyty, I, II Machabejska, Mądrość Syracha, Księgę Mądrości, Księgę Barucha. A także dodatki do protokanonicznych ksiąg (np. w księdze Daniela kawałek o smoku (ee?), Opowieść o Zuzannie i Starcach)
I teraz mam nadzieję, że nie zamieszam. J To, co katolicy nazywają księgami deuterokanonicznymi (czyli wtórnie kanonicznymi) protestanci nazywają apokryfami. To, co katolicy nazywają apokryfami (definicji zgrabnej chyba nie było, znaczy ani deuterokanoniczne, ani protokanoniczne. Powstałe między 200 p.n.e. a 200 n.e, podawane pod imieniem znanej osoby – np. Mojżesza, Salomona, ba, nawet Testamen Adama się tam znalazł. Często były to księgi wizjonerskie, przesycone apokaliptyką) protestanci nazywają Pseudoepigrafami.
Nie wszystkie księgi ST zachowały się do dzisiaj. Szacuje się, ze około 23 tytułów przepadło w mrokach dziejów ;) (wybacz udramatyzowanie). Były to np. księga Wojen Pana, Księga Sprawiedliwego, Księga Dziejów Salomona. Wzmianki (ach, intertekstualność) o tych księgach pojawiają się w ST. Np. w Księdze Liczb (21,14) znajduje się zachowany fragment Księgi Wojen Pana.
Nie zachowały się także Księga Kronik Królów Izraela i księga Kronik Królów Judy. – stanowiły one podstawę ksiąg królewskich i kronik.
---
Co bierze się pod uwagę ustalając tekst ST?
- odkrycia z QUmran, 1947 i później
III w p.n.e- I w n.e. (głównie z tego najpóźniejszego okresu)
Wcześniej głównym źródłem były kodeksy średniowieczne. Np. kodeks Leningradzki (sankt-petersburski dzisiaj) z początku XI wieku. Jest to najstarsza pełna wersja Starego Testamentu w języku hebrajskim.
Septuaginta. LXX – Biblia siedemdziesięciu
- starogrecki
- tłumaczona sukcesywnie przez III wieki
- zachowana w 1500 odpisach
Źródłem legendy o Septuagincie jest list Arysteasza do Filokratesa. Ptolemeusz (nie zanotowałam przydomka) miał za namową swojego głównego bibliotekarza, a były to czasy świetności Biblioteki Aleksandryjskiej, zebrać 72 tłumaczy – 6 z każdego pokolenia Izraela, by ci przetłumaczyli mu ST. Przebywali w odosobnieniu przez 72 dni i w tym czasie mieli dokonać swojego dzieła. Oczywiście, ich przekłady były identyczne J
W rzeczywistości najprawdopodobniej inicjatorem tego przedsięwzięcia była diaspora żydowska w Egipcie, która potrzebowała tekstów w języku dla siebie zrozumiałym. Na początku przetłumaczono Torę (III w p.n.e.). Reszta trwała całe stulecia J
Inne przekłady na język grecki:
Akwila – II w n.e
Teodocjon – II w ne
Symmach(os) II w n.e.
Biblia Samarytańska – tu Tora. Legenda głosi, że autorem miał być praprawnuk Aarona, ale w rzeczywistości powstała ten przekład w XII w n.e.
Vetus latina – tłumaczenie przedhieronimowe na łacinę. Nie z hebrajskiego/ aramejskiego, ale z Septuaginty.
Wulgata (od łac. Powszechna) – Vg, Wlg, V,
Na zlecenie papieża – święty Hieronim (340-419), który uczył się u nauczycieli żydowskich, znał hebrajski i grecki.
Hieronim trochę sobie dopisał…
1546 – Sobór Trydencki uznaje Wulgatę za tekst kanoniczny i jedyny dopuszczalny jako baza przekładów.
Było to tłumaczenie przedmasoreckie – bo H. korzystałz tekstów hebrajskich bez wpisanych samogłosek (miało to miejsce w VIII wieku, znaczy wpisanie samogłosek). Siłą rzeczy więc interpretował.
Wydania krytyczne.
Do początku XX wieku Biblia Bomberga
Od 1937 Biblia Hebraica Kittla
Współcześnie: Biblia Hebraica Stuttgartensis
Na początku nie było podziału na akapity i wersety. W septuagincie wyrazy pisane były ciągle (ale to trzeba sprawdzić!)
Pierwszy podział na rozdziały w Biblii łacińskiej wykładowcy Uniwersytetu w Paryżu Stephena Langtona. W rozdziale podział od A do G
1440 Rabin Izaak Nathan dołożył numerację wersów co wydania Biblii hebrajskiej. Chciał ułożyć konkordancję (indeks).
Dzisiejszy podział zawdzięczamy Robertowi Stephanusowi Estiennes.
1551 – NT
1555 ST i NT
iwa-wars