Rozważania Sokratesa oscylują pomiędzy zagadnieniami z zakresu etyki oraz logiki. Filozof twierdził, ze cnota stanowi bezwzględne dobro, nie ma rozróżnienia na cnotę męską
i kobiecą, które postulowali sofiści. Istnieją wartości, które są wspólne dla wszystkich ludzi, na przykład sprawiedliwość, zdolność panowania nad sobą czy odwaga. Wśród zalet, jakie posiada człowiek wyodrębnił zalety moralne, które są bezwzględne, powszechne. Jest to stanowisko przeciwne relatywistycznemu stanowisku sofistów, którzy dowodzili, że cnoty są względne, a nie ogólne. Sokrates nauczał, iż człowiek powinien dążyć do najwyższego dobra, winien umieć poświecić niższe oraz pozorne dobra dla dobra wyższego. Powinien bezwzględnie o nie walczyć, bez oglądania się na niebezpieczeństwa a nawet śmierć. Filozof, jako pierwszy wskazał przedmiot etyki, to jest dobra moralne, które wyróżnił wśród właściwości charakterystycznych dla człowieka. Jest pierwszym przedstawicielem moralizmu. Tylko to jest pożyteczne, co jest dobre. Uczynek, według myśliciela jest dobry, kiedy płynie z niego jakiś pożytek. Dlatego, kiedy zalecał kierowanie się w życiu wartościami takimi jak np. sprawiedliwość lub moralność tłumaczył, że płynął z takiego postępowania korzyści. Z kultywowania cnoty płynie szczęście, szczęśliwym jest ten, kto włada największymi dobrami, największe zaś dobro stanowi cnota.
Sokrates wskazywał, że wiedza i cnota są tożsame, są tym samym. Udowadniał, że jeżeli wiedza nie starcza by być cnotliwym, to jest ona powierzchowna i niepełna. Wiedza, którą wymaga cnota nie jest wiedzą o żywiołach, kosmosie czy gwiazdach, ale
o sprawiedliwości oraz odwadze. Intelektualizm etyczny, który głosił Sokrates nie szuka wiedzy przyrodniczej, ale etycznej, swoistej mądrości życiowej, gdzie cnoty etyczne stanowią najważniejsze wartości. Cnota ma charakter ogólny i niezmienny, człowiek, poznawszy ją jest w stanie się jej nauczyć. Cnota, która jest jedynym dobrem jest niezbędna w życiu każdego człowieka, gdyż tylko ona powoduje szczęście i daje pożytek.
Sokrates, obok rozważań etycznych podejmował się też rozważań logicznych, zajmował się teorią wiedzy, czyli teorią jej poszukiwania, metodologią. Zdawał sobie sprawę, że osiągnięcie pewności jest bardzo trudne, ale w rozmowach z uczniami zapewniał ich, że dołoży wszelkich starań, by odnaleźć prawdę. Filozof nie tworzył teoretycznych systemów, nie formułował przepisów metody, która pomogłaby mu odnaleźć prawdę, lecz ukazywał jak tą metodę stosować. Metoda, jaką używał polegał na dyskusji, czyli wymianie myśli i poglądów, umysłowej współpracy. Składały się na nią dwie części: pozytywna oraz negatywna, elenktyczna i maieutyczna.
Pierwsza z nich uczyła, jak pozbywać się fałszywych przekonań, druga - w jaki sposób zdobywać przekonania prawdziwe. Metoda elenktyczna usuwała fałsz poprzez doprowadzanie do absurdu, oczyszczała umysł. W czasie dyskusji Sokrates przyjmował fałszywą tezę przeciwnika i za pomocą pytań zmuszał go do wyciągnięcia konsekwencji, że swojej tezy, co demaskowało fałsz. Sokrates umiał przyznać się do swojej niewiedzy, co oznacza, że znał samego siebie, posiadał wiedzę psychologiczną. Skoro ujawniał swoją niewiedzę, wiedział, na czym ona polega, posiadał wiec jej pojęcie oraz kryterium.
Filozof twierdził, że zanim rozpocznie się badanie natury rzeczy powinno się uświadomić sobie skomplikowaną naturę poznania. Uważał, że każdy człowiek posiada prawdziwą wiedzę, ale często jest ona nieuświadomiona, dlatego należy pomóc mu wydobyć prawdę. Sokrates uznawał, że człowiek posiada intuicyjną wiedzę o cnocie, ta wiedza stanowiła oparcie dla jego filozoficznych wywodów. Swoje poszukiwania prawdy rozpoczynał od stwierdzenia uznanych i oczywistych faktów, które są zgodne
z doświadczeniem. Następnie, na drodze analogii dochodził do wartości moralnych. Poszukiwał analogii, chciał przezwyciężyć względność oraz odnaleźć cechy wspólne przynależne danym wartościom moralnym. Sokrates poszukiwał cech ogólnych pojęć, takich jak na przykład pojęcie sprawiedliwości lub odwagi i odnalazłszy je tworzył ich definicje. Posługiwał się metodą indukcji, czyli wychodzeniem od cech jednostkowych do własności ogólnych. Poszukiwał pojęć stwierdzając, że ten, kto posiada pojęcia - posiada wiedzę, kto zaś posiada wiedzę, posiada też cnotę.
Podsumowując, filozofia Sokratesa posiada charakterystyczne cechy. Zakłada skrajny moralizm, który łączy się z intelektualizmem, zakładając, że cnota stanowi cel dla człowieka. Szczęście, cnota i rozum są nierozdzielne, współgrają ze sobą. Wiedza pojęta jest pojęciowo, a metodą, dzięki której dochodzi się do pojęć ogólnych jest indukcja. Wiedza jest powszechna i ogólna. Filozofia Sokratesa stała się inspiracją dla późniejszych filozofów, czerpali z niej
np. wybitni Platon i Arystoteles.
ZnawcaUMCS