Początki nowoczesnego przemysłu

Rozwój i upowszechnianie się techniki – przewrót przemysłowy w Anglii

Okres od początku XVIII w do roku około 1870 jest postrzegany jako era rzemieślników-wynalazców. Przewaga Anglii pod względem uprzemysłowienia wynikała z postępu technicznego, szczególnie  w przemyśle manufakturowym – bawełnianym i hutniczym (użycie węgla jako paliwa przemysłowego, stosowanie silników parowych jako źródła napędu).

Przewrót przemysłowy w drugiej połowie XVII wieku był możliwy, gdy stosunki kapitalistyczne były już częściowo ukształtowane. Cały szereg wynalazków istniał już wcześniej, ale ich zastosowanie hamował system cechów (brak podziału pracy, istniał tzw. prosty podział pracy, dominowała zasada eliminowania konkurencji).

Zakres :

Przemysł włókienniczy

Hutnictwo i obróbka żelaza

Źródła energii

Przemysł włókienniczy

John Kay (1704-1780). Rok 1733 - latające czółenko (zastosowane ok. 1760 roku),

John Kay

Latające czółenko (flying shuttle)

James Hargreaves (1720-1778). W 1764 skonstruował przędzarkę mechaniczna, udoskonaloną (napęd wodny ) przez Richarda Arkwrighta (1732-1792),

             Przędzarka mechaniczna (spinning Jenny)

            Richard Arkwright

Edmund  Cartwright (1743-1823).  1787 – mechaniczny warsztat tkacki,

Edmund Cartwright

o      

Mechaniczny warsztat tkacki

Joseph M. Jacquard  (1752-1834). 1804 –opatentował technikę nanoszenia wzorów na tkaniny

J.M. Jacquard

Hutnictwo żelaza

Abraham Darby (1711-1763) – zastosowanie koksu – 1735.

Henry Cort (1740-1800) – zastosował tzw.  pudlingowanie  (proces świeżenia surówki w wielkim piecu) – 1784.

Henry Maudslay (1771-1831) – opatentował pierwszą obrabiarkę – 1798.

Henry Maudslay

Wielki piec

Innowacje w produkcji stali

Henry Bessemer (1813-1898). W latach 1853-1856 opatentował metodę produkcji stali bezpośrednio z rozgrzanego żelaza (eliminując proces pudlarski), poprzez przedmuchiwanie surówki i zamienianie jej na stal bezpośrednio w konwektorze (tzw. gruszka Bessemera ).  Metoda udoskonalona później (lata 60. XIX w) przez francuskich metalurgów – ojca i syna – Martinów  oraz braci Siemensów (piec martenowski).

H. Bessemer

Źródła napędu

Denis Papin (1647-1714) i Thomas Savery (1650-1715) – pierwsze konstrukcje tzw. „machiny ogniowej” (1698)

Denis Papin                                         Thomas Savery

  Maszyna T. Sarveya

Thomas Newcomen (1663-1729) – angielski kowal,  w 1712 udoskonalił maszynę Savery’ego i zastosował jako pompę w kopalniach węgla kamiennego

Maszyna Newcomena

James Watt (1736-1819). Doskonaląc maszynę Newcomena opatentował maszynę parową - wydzielenie komory skraplania  - (1769). 1781 – ulepszona maszyna parowa – przystosowanie jej do napędów obrotowych, co pozwoliło na szersze jej wykorzystanie w przemyśle. W  1800 r. ponad 500 jego silników pracowało w Wielkiej Brytanii i kilkanaście na kontynencie.

James Watt

o       ,

Przełom ekonomiczny

Techniczno organizacyjne stadia rozwoju produkcji przemysłowej:

·       warsztat rzemieślniczy

·       nakład i manufaktura

·       fabryka

Wielkość produkcji

Produkcja węgla (1800-1870) wzrosła 10-krotnie, z 15 mln t. do 150 mln t.,

przy czym:

95% produkcji przypadało na:

Wielką Brytanię,

Francję,

Belgię,

Niemcy,

USA.

Produkcja żelaza:  1800 r.  - ponad 1 mln t.,

w 1830 – blisko 2 mln t,

w 1850 – prawie 5 mln,

w 1860 – ponad 12 mln t.

Oznaczało to prawie 12-krotny wzrost w ciągu  60 lat.

Struktura produkcji przemysłowej (1870):

Wielka Brytania – 32%,

USA – 23%,

Niemcy – 13%,

Francja – 10%,

Rosja – 4%,

pozostałe kraje  - 18

Transport komunikacja

George Stephenson (1781-1848). W 1814 roku zaprojektował swój pierwszy parowóz, lokomotywę poruszającą się po szynach

George Stephenson

lokomotywa Georga Stephesona (Rocket)

Robert Fulton (1765-1815). W 1802 roku pierwszy statek parowy Fultona (Clermont) został przetestowany w Anglii. W 1807 zbudował pierwszy parowy statek pasażerski.

Robert Fulton

1838 roku parostatek Great Western, bez żagli, przepływa Atlantyk w ciągu 2 tygodni

Nastanie ery kolejnictwa

– zapoczątkowane otwarciem towarowej linii kolejowej Stocton-Darlington w 1825 r. i linii osobowej Liverpool-Manchester w 1830 r.

Anglia przodowała na kontynencie europejskim w budowie linii kolejowych. Inżynierowie brytyjscy budowali pierwsze linie kolejowe na kontynencie europejskim, a także w Indiach, Ameryce Łacińskiej, w południowo wschodniej Afryce.

Amerykanie i Francuzi sami budowali własną kolej, ale za pomocą brytyjskiej myśli technicznej. Również Niemcy sami budowali większość swoich linii kolejowych.

Kolej oferowała tańsze, szybsze i bardziej niezawodne przewozy; w okresie jej budowy, od ok. 1830 roku do końca wieku, zgłaszany popyt - na żelazo, węgiel, drewno cegły  i maszyny – stanowił bodziec rozwoju dla przemysłu oferującego te surowce i produkty.

Era budownictwa kolejowego przypada na lata po 1840 roku

W 1840 roku długość linii kolejowych na świecie – 7,5 tys. km

W 1850 roku   - 38 tys. km                                                     

W 1870 roku   -  200 tys. km

W 1869 roku oddano linię transkontynentalną łączącą Atlantyk z Pacyfikiem

W latach 1840-1914 w większości krajów Europy długość linii kolejowych uległa zwielokrotnieniu,

np. w Belgii z 800 km do 9.800 km

w Niemczech z 6 do 63.000 km

w USA z 14.500 do 424.000 km (wzrost 30 krotny)

Ludność

o      Po stagnacji trwającej od połowy XVII  w połowie XVIII wieku liczba ludności zaczęła stopniowo rosnąć. W 1800 r. wynosiła w Europie około 200 mln , co stanowiło ok. 20% ludności świata (900 mln), a w 1900 r przekroczyła 400 mln (1,6 mld  w świecie).

o      W Anglii zaludnienie wzrosło z 6 do 22,7 mln w latach 1750-1870.

o       Wzrost liczby ludności spowodowany był spadkiem śmiertelności, wzrostem produkcyjności rolnictwa. Nie sprawdziła się wizja R. Malthusa

o       Nasiliły się procesy urbanizacyjne. W XIX w. Anglia była najbardziej zurbanizowanym krajem świata (30%), także Niderlandy (w Holandii z Amsterdamem nawet 50%), Włochy – 20-25%.

o       Dynamicznie rozwijają się nowe miasta przemysłowe w Anglii: np.  Manchester, Birmingham, Liverpool. Przemysł przesuwa się na północ w kierunku źródeł surowców.

Rolnictwo – rewolucja agrarna

1.   Zastosowanie płodozmianu – kolejnego następstwa roślin na polu uprawnym. Odejście od trójpolówki pozwoliło na zwiększenie areału upraw.

2.   Mechanizacja prac rolnych. Zastosowanie maszyn już pod koniec XVIII wieku, poruszanych początkowo siłą mięśni, potem zwierząt, wreszcie maszyny parowej (sieczkarnia, młockarnia, siewnik mechaniczny). Szczególny postęp w tej dziedzinie dało się zaobserwować w USA (żniwiarki – ok. 1850, kombajny - ok. 1860, snopowiązałki – ok. 1870). Żniwiarka – patent Cyrusa Mc Cormica  z 1834 r. (produkcja fabryczna od 1848).

Cyrus Mc Cormic (1809-1884)

3.   Nawoż...