metodologia1.doc

problem -»poważne zagadnienie, zadanie wymagające rozwiązania, kwestia do rozstrzygnięcia«

problematyka - »całokształt zagadnień, ogól problemów dotyczący jakiejś dziedziny«

problematyzować - »ujmować zjawiska jako problemy, w kategoriach proble­mów, formułować problemy; doszukiwać się w czymś problemu, czynić z cze­goś problem«

problemowy - »dotyczący problemu, problemów; poruszający, omawiający, zawierający problem; traktowany jako problem«

pytanie - »zdanie (lub równoważnik zdania) mające intonację pytajną, wypo­wiedziane w zamiarze dowiedzenia się czegoś, uzyskania zezwolenia na coś«

J. Pieter stwierdza, że problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych. Wysuwając je zadajemy pytanie „przyrodzie” i „otoczeniu”, a nie osobie drugiej. Staramy się znaleźć odpowiedzi na postawione przez nas pytanie poprzez własny wysiłek, nie zaś przez oczekiwanie gotowej odpowiedzi od innego człowieka" {Ogólna metodologia pracy naukowej, Wrocław - Warszawa 1967, s. 67).

J. Sztumski pisze: „Problemem badawczym nazywamy to, co jest przedmiotem wysiłków badawczych, czyli po prostu to, co orientuje nasze przedsięwzięcia poznawcze" (Wstęp do metod i technik badań społecznych, Warszawa 1984, PWN, s. 28).

S. Nowak: „Problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie" (S. Nowak, Meto­dologia badań socjologicznych, Warszawa 1970, s. 214).

M. Łobocki: „Problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych" (Metody badań pedagogicz­nych, Warszawa 1978, s. 56). (Str 15)

Przedmiotem badań mogą być zewnętrzne warunki lub przyczyny zachowania się. Są nimi określone podniety, sytuacje lub czynniki śro­dowiskowe wpływające na zachowanie się. Przykładowe rodzaje tych problemów: »Zewnętrzne warunki agresywnego zachowania się chłop­ców w wieku dorastania«, »Wpływ praktyki zawodowej na kształtowanie się zainteresowań uczennic szkół medycznych«, »zależność zainte­resowań kulturalnych młodzieży od środowiska rodzinnego«, »Wpływ audycji umuzykalniających na zainteresowania muzyczne słuchaczy«, »Zewnętrzne warunki powstawania wypadków przy pracy«, »Wpływ hałasu na wydajność pracy«.

Celem badań bywa poznanie wewnętrznych warunków zachowania się: funkcję tę mogą spełniać procesy motywacji. Oto przykłady doty­czące ich problemów: »Motywy wyboru zawodu przez uczniów koń­czących szkołę podstawową«, »Motywacja uczenia się młodzieży w ok­resie dorastania«, »Motywujący wpływ emocji na wyniki egzaminu«, »Motywy zmiany miejsca pracy przez młodocianych pracowników«, »Motywacja ucieczek z domu chłopców w starszym wieku szkolnym«, »Motywacja kradzieży popełnianych przez nieletnich« (Z. Skórny, 1984, s. 68-70).

Warto zapoznać się z jednym z wielu stwierdzeń S. Nowaka. Brzmi ono następująco:

„Omawiając zagadnienia związane ze sformułowaniem problemu badawczego, stwierdziłem, iż dopóki wyraźnie nie uprzytomnimy sobie, jakie zjawiska nas interesują, tj. jakie własności, jakich przedmiotów lub też jakie zdarzenia czy procesy, którym te przedmioty podlegają, chcielibyśmy objąć naszym badaniem, tak długo sens naszych pytań, a w konsekwencji i problematyka naszych badań nie są dla nas jasne. To samo można by powiedzieć inaczej: dopóki nie uprzytomnimy sobie znaczenia terminów, dopóki nie uprzytomnimy sobie pojęć odpowia­dających terminom figurującym w pytaniach i hipotezach naszej proble­matyki, tak długo nie wiemy naprawdę, co chcemy badać" (1985, s. 62). Str 18

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

1.4. Hipoteza

hipoteza - »zdanie nie w pełni uzasadnione, rozważane jako racja pewnych uznanych już zdań, założenie oparte na prawdopodobieństwie, wymagające sprawdzenia, mające na celu odkrycie nieznanych zjawisk lub praw; jakiekol­wiek orzeczenie niezupełnie pewne, przypuszczenie«

Na temat hipotezy wypowiada się wielu uczonych, oto niektóre sądy: T. Kotarbiński: „Przez hipotezę rozumie się na ogół w metodologii takie przypuszczenie dotyczące zachodzenia pewnych zjawisk lub zależ­ności między nimi, które pozwala wyjaśnić jakiś niewytłumaczony dotąd zespół faktów będących dotąd problemem" {Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk, Warszawa 1961, s. 34).

K. Ajdukiewicz: „Mając więc wyjaśnić jakiś fakt i nie znajdując dla zdania fakt ten stwierdzającego racji wśród twierdzeń już przez nas uznanych, bierzemy pod uwagę jakąś jego rację, co do której nie wiemy jeszcze, czy jest prawdziwa, fałszywa, i poddajemy ją procedurze spraw­dzenia. Taką nie przyjętą jeszcze rację, rozważaną w trakcie prób wyjaśniania jakiegoś faktu, którą poddajemy procedurze, sprawdzenia nazywa się zwykle hipotezą" {Zarys logiki, Warszawa 1953, s. 184).

J. G. Townsend: „Hipoteza to stwierdzenie, co do którego istnieje pewne prawdopodobieństwo, że stanowić będzie ono prawdziwe roz­wiązanie postawionego problemu" (cyt. za: J. Brzeziński, Elementy metodologii..., Warszawa 1984, s. 57).

J. Brzeziński: „Dane stwierdzenie może być uznane za hipotezę naukową, jeżeli jest sprawdzalne. Hipoteza, której nie można poddać procedurze sprawdzania empirycznego, nie może pretendować do miana hipotezy naukowej" {Elementy metodologii..., Warszawa 1984, s. 57).

H. Muszyński: „Przez hipotezę rozumiemy więc tutaj twierdzenie, co do którego istnieje pewne prawdopodobieństwo, iż stanowić ono będzie prawdziwe rozwiązanie postawionego problemu" {Wstęp do metodologii..., Warszawa 1971, s. 188).

M. Łobocki: „[...] hipotezy robocze są oczekiwanymi przez badacza wynikami planowanych badań" {Metody badań..., Warszawa 1978, s. 74).

T. Kotarbiński: „Hipotezą nazywa się wszelkie twierdzenia częściowo tylko uzasadnione, przeto wszelki domysł, za pomocą którego tłumaczymy.... (nic dalej??) str 19

-------------------------------------------------------------------------------------------

2.3. Ankieta.

2.4. Badanie dokumentów. Analiza treści. Techniki projekcyjne.

2.5. Techniki socjometryczne.

3. Narzędzia badawcze:

3.1. Kwestionariusz wywiadu.

3.2. Kwestionariusz ankiety.

3.3. Kwestionariusz ankiety rozsyłanej.

3.4. Test socjometryczny.

3.5. Dyspozycje i arkusz obserwacji.

3.6. Arkusz obserwacji.

3.7. Skala do badania przystosowania dziecka.

A oto najważniejsze według W. Zaczyńskiego (1968, s. 20) meto­dy, które mogą interesować nauczycieli-badaczy:

1. Metoda obserwacji.

2. Metoda eksperymentu pedagogicznego.

3. Metoda testów pedagogicznych.

4. Grupa metod terenowych obejmowanych wspólnym terminem metod socjograficznych, w tym głównie: wywiad i ankieta.

5. Metoda socjometrii.

6. Metoda znana pod nazwą analizy dokumentów i wytworów uczniów.

7. Grupa metod statystycznych.

1.8. Pojęcie metody badań

A. Kamiński: „Istnieje tendencja do pojmowania metody badań jako zespołu teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instru­mentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego" (1974, s. 65).

M. Łobocki: „Rozumiane w ten sposób metody są z reguły pewnym ogólnym systemem reguł, dotyczących organizowania określonej działal­ności badawczej, tj. szeregu operacji poznawczych i praktycznych,               str 28

kolejności ich zastosowania, jak również specjalnych środków i działań skierowanych z góry na założony cel badawczy" (1978, s. 115).

S. Nowak: „Przez metodę naukową rozumiemy tu określony, pow­tarzalny sposób rozwiązywania problemu. [...]

Metoda badań empirycznych to tyle, co określony, powtarzalny sposób uzyskiwania pewnego typu informacji o rzeczywistości, nie­zbędnych dla rozwiązania określonego typu problemu badawczego, szukanie odpowiedzi na pytanie określonego rodzaju przez szeroko pojmowaną obserwację rzeczywistości" (1970, s. 237).

„Tak więc metoda badawcza oznaczać będzie raz wężej, raz szerzej pojęte, raz koncentrujące się jedynie na najogólniejszych zarysach, a cza­sem określone co do drugorzędnych nawet szczegółów powtarzalne procedury i zespoły procedur służących do rozwiązywania problemów o różnym stopniu ogólności" (1970, s. 238).

W. Okoń: „systematycznie stosowany sposób postępowania pro­wadzący do założonego wyniku. Na dany sposób postępowania składają się czynności myślowe i praktyczne, odpowiednio dobrane i realizowane w ustalonej kolejności" (1975, s. 167).

T. Pilch: „Metoda jest zespołem czynności i zabiegów zmierzają­cych do poznania określonego przedmiotu. Jest to pewnego rodzaju charakter działania, jaki podejmujemy dla zdobycia interesujących nas danych" (1971, s. 79).

T. Pilch i T. Wujek: „W niniejszym podręczniku przez metodę badań będziemy rozumieć „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza zmierzającego do rozwiązania określonego pro­blemu naukowego" (A. Kamiński, 1970, s. 37; T. Pilch, 1971; T. Pilch

i T. Wujek, 1974, s. 57).   

T. Pilch: „W zgodzie zatem z tradycją oraz zasadami logiki przez metodę badań rozumieć będziemy »zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego«" (A. Kamiński 1970; T. Pilch 1971; T. Pilch, 1977, s. 116).  Str 29

J. Sztumski: „Przez metodę bowiem rozumie się na ogół system założeń i reguł pozwalających na uporządkowanie praktycznej lub teoretycznej działalności, aby można było osiągnąć cel, do którego się świadomie zmierza" (1984, s. 46).

T. Tomaszewski: „Metoda jest to sposób osiągania jakiegoś celu. Metoda naukowa jest to sposób dochodzenia do twierdzeń uzasadnionych i sprawdzonych. Metodę naukowąmożna określić jako zespół czynności, które należy wykonać, i procesów, które muszą się odbyć, aby można było uzyskać uzasadnione i sprawdzone twierdzenie o badanych faktach" (1963, s. 26).

Z. Zaborowski: „Metoda badawcza - zespół środków i czynności umożliwiający zdobycie informacji prowadzących do wydania praw­dziwych sądów o określonym wycinku rzeczywistości" (1973, s. 358).

W. Zaczyński: „... przez metodę rozumiemy sposób systematycznie stosowany, to znaczy stosowany w danym przypadku z intencją zas­tosowania go także przy ewentualnym powtórzeniu się analogicznego zadania" (1968, s. 18).

Streszczając rozważania na temat pojęcia metody naukowego ba­dania możemy powiedzieć, że są to określone sposoby poznawania wybranego wycinka rzeczywistości, które cechują się tym, że są: celowe, planowe, obiektywne, dokładne, wyczerpujące" (1968, s. 19-20).

1.9. Techniki badawcze

A. Kamiński: „Techniki badawcze to przede wszystkim sposoby zbierania materiału oparte na starannie opracowanych dyrektywach (dokładnych, jasnych, ścisłych), weryfikowanych w badaniach różnych nauk społecznych i dzięki temu posiadających walor użyteczności mię­dzy dyscyplinarnej" (1974, s. 54).

M. Łobocki: „Techniki badawcze natomiast są bliżej skonkrety­zowanymi sposobami realizowania zamierzonych badań. Podporząd­kowane są one metodom badawczym, pełniąc wobec nich służebną rolę. Są jakby »ostatnim akordem« zastosowanej metody badań, która obej­muje z reguły kilka technik badawczych. Przeto właściwy ich wybór zależy od dobrej znajomości metody badań, do której one przynależą" (s. 115).

H. Muszyński: „W ślad za wyborem metody musi następować przygotowanie szczegółowych technik badawczych. Może ono polegać na opracowaniu dokładnego planu obserwacji dotyczącego tych zmien­nych, do których postanowiliśmy zastosować tę właśnie metodę, ob­myśleniu konkretnego kwestionariusza ankiety lub wywiadu, doborze odpowiednich sytuacji testowych w przypadku, kiedy metodą badawczą ma być poddanie badanego określonym próbom, a wskaźniki jego reakcji mają być wyrażane w zachowaniu. Czynności te kończy badacz pełnym zestawem technik, które zamierza zastosować dla skonstruowania i po­miaru zmiennych" (1971, s. 247-248).

T. Pilch: „Technika badawcza natomiast jest określoną czynnością służącą do uzyskania pożądanych danych. Jest pojedynczą procedurą, polegającą na wykonaniu określonej czynności badawczej" (1971, s. 79).

T. Pilch i T. Wujek: „Technikąbadań zaś będziemy nazywać czyn­ności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów«" (1974, s. 57).

T. Pilch: „Techniką badań zaś nazywać będziemy »czynności prak­tyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwa­lającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii i faktów«"(1977, s. 116).

1.10. Narzędzie badawcze

T. Pilch i T. Wujek: „Aby zamknąć wstępną część ustaleń termi­nologicznych, wypada jeszcze określić pojęcie narzędzia badawczego, które podobnie jak metoda bywa mylone z techniką badawczą. Otóż narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań. O ile technika badawcza oznacza czynność, np. obser­wowanie, prowadzenie wywiadu, o tyle narzędzie badawcze to instru­ment służący do technicznego gromadzenia danych z badań. W tym   rozumieniu narzędziem badawczym będzie kwestionariusz wywiadu, magnetofon, arkusz obserwacyjny, a nawet ołówek [,..]" (1974, s. 57).

T. Pilch: „Otóż narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań" (1977, s. 116).

„[...] metoda jest pojęciem najszerszym i nadrzędnym w stosunku do techniki i narzędzia badawczego. Technika z kolei jest pojęciem podrzędnym wobec metody i nadrzędnym w stosunku do narzędzia badawczego. To ostatnie zaś ma zakres najwęższy i jest pojęciem pod­rzędnym zarówno wobec pojęcia metody, jak i pojęcia techniki badaw­czej" (1977, s. 117).

1.11. Eksperyment pedagogiczny

M. Łobocki: „Eksperyment pedagogiczny stanowi jedną z odmian eksperymentu w ogóle. Najogólniej rzecz biorąc, jest on metodą badania zjawisk pedagogicznych, wywoływanych specjalnie przez osobę badającą w kontrolowanych przez nią warunkach, celem ich poznania" (1978, s. 148).

T. Pilch: „Eksperyment pedagogiczny to szczególny sposób gro­madzenia wiedzy o badanym osobniku lub zbiorowości, polegający na organizowaniu sytuacji nietypowej, która wyzwala postawy i reakcje badanych lub badanego" (1971, s. 100).

T. Tomaszewski: „Eksperyment jest to metoda polegająca na ba­daniu zjawisk wywołanych przez badającego w kontrolowanych przez niego warunkach, w celu ich poznania" (1963, s. 27).

W. Zaczyński: „Eksperyment jest metodą naukowego badania okreś­lonego wycinka rzeczywistości, polegającą na wywołaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem" (1968, s. 83).

1.12. Monografia pedagogiczna

T. Pilch i T. Wujek: „Dotychczasowe ustalenia pozwalają nam nazwać monografią metodę badań, której przedmiotem są instytucie wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy dzia­łalności wychowawczej, prowadzącą do gruntownego rozpoznania ich struktury, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opra­cowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych" (1974, s. 61).

T. Pilch: „Dotychczasowe ustalenia pozwalają nam nazwać mono­grafią metodę badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze, w rozumieniu placówki, lub instytucjonalne formy działalności wycho­wawczej, prowadzącą do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania kon­cepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych" (1977, s. 121).

„Metoda monograficzna realizowana być może przez wiele różno­rodnych technik, prawie zawsze posługuje się badaniem dokumentacji, bardzo często wprowadza elementy obserwacji uczestniczącej, ankiety lub wywiady" (1977, s. 122).

1.13. Metoda indywidualnych przypadków

T. Pilch i T. Wujek: „Przyjmując przeto przedmiot badań i funkcję metody indywidualnych przypadków za elementy konstytutywne, mo­żemy jej definicję sformułować następująco: metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań, polegających na analizie jednost­kowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej widzianych przez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych" (1974, s. 62).

„W badaniach metodą indywidualnych przypadków posługujemy się dość nielicznym zestawem technik badawczych [...]. Najbardziej uży­teczną techniką w wypadku omawianej metody jest wywiad. Znakomicie uzupełnia go obserwacja i analiza dokumentów osobistych. Niekiedy pomocne mogą być techniki projekcyjne i testy" (1974, s. 63).

T. Pilch: „Przyjmując przeto przedmiot badań i funkcję metody indywidualnych przypadków za elementy konstytutywne, definicję jej można by sformułować następująco: metoda indywidualnych przy­padków jest sposobem badań, polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich, uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie dia­gnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych (1977, s. 123).

...