Isocrates_Mowa do Nikoklesa_List do Filipa.pdf

ISOCRATES

ΙΣΟΚΡΑΤHΣ

Mowa do Nikoklesa

List do Filipa II Macedońskiego

Edycja komputerowa: www.zrodla.historyczne.prv.pl

Mail: historian@z.pl

MOWA DO NIKOKLESA*

(1) Zwykle ci, Nikoklesie, którzy przynoszą wam — królom szaty, albo wy-

roby ze złota czy spiżu, albo inne tego rodzaju dobra, których im samym brakuje,

a w które wy i tak opływacie, w sposób nader oczywisty, jak mi się zdawało, nie tyle

ofiarują dary, co handlują, i co więcej — sprzedają to mienie w sposób o wiele

zręczniejszy od tych, którzy profesjonalnie zajmują się kupiectwem.

(2) Uznałem więc, że takim szczególnie pięknym, przydatnym i stosownym

darem ofiarowanym z mojej strony, a przyjętym z twojej, byłoby ustalenie, gdyby mi

się to udało [zrobić], zajęć, po jakie powinieneś sięgać, i czynów, j aki ch powinieneś

unikać, abyś najlepiej władał i miastem i królestwem. Wobec zwykłych ludzi

istnieje wiele zaleceń wychowawczych: podstawowe, żeby nie rozkoszowali się

zbytkiem, ale każdego dnia skłonni byli do refleksji nad [swoim] trybem życia,

(3) następnie są prawa, zgodnie z którymi toczy się życie publiczne, nadto

wolność słowa i przywilej zarówno jawnego krytykowania przyjaciół, jak i

wzajemnego wytykania sobie błędów przez wrogów. Nadto niektórzy dawni

poeci pozostawili zalecenia j ak należy żyć. Jest zatem prawdopodobne, że pod

wpływem tego wszystkiego [zwykli ludzie] stają się lepsi.

Możliwość ta nie dotyczy władców, oni bowiem powinni być lepiej wy-

chowywani niż pozostali ludzie, ponieważ po objęciu władzy wiodą żywot [już]

nie napominani. Większość osób nie pozostaje z n i m i w bliskich stosunkach, a ci,

którzy należą do ich towarzystwa, zabierają głos fjedyniej po to, aby sprawić

im przyjemność. Bo też zarządzając wielkimi dobrami i posiadając wpływ na

sprawy najwyższej wagi, z powodu niewłaściwego wykorzystania tych środków

sprawili, że wiele osób zaczęło wahać się, czy godniejsze wyboru jest życie

zwykłych, ale uczciwych ludzi, czy życie władców.

(5) Kiedy bowiem przyglądają się zaszczytom, bogactwu i potędze, wszyscy

uważają monarchów za równych bogom, kiedy zaś wezmą pod uwagę lęki i

niebezpieczeństwa, a badając dokładnie sprawę widzą, że władcy giną z najmniej

spodziewanych powodów, z konieczności dopuszczają się występków wobec

najbliższych osób, a niektórym przydarzają się obie te sytuacje, to sądzą znowu, że

lepiej jest żyć w jakikolwiek inny sposób niż wśród tego typu nieszczęść

panować nad całą Azją.

* Nikokles był uczniem Isokratesa, a zarazem synem Euagorasa – władcy Salaminy

cypryjskiej. Mowa ta pochodzi z 374 r.p.n.e., kiedy to młody Nikokles objął we władanie

spuściznę po zmarłym ojcu.

(6) Przyczyną tego wahania i zamętu jest fakt, iż ludzie uważają władzę

królewską niemal za służbę kapłańską wobec każdego człowieka, a tymczasem jest

ona rzeczą najwyższej wagi, [ale] pośród spraw ludzkich, wymagającą nadto

szczególnej przezorności. Doradzanie zatem w poszczególnych przypadkach jak

sprawować władzę w sposób właściwy i chronić to, co dobre, a unikać

nieszczęść, jest rzeczą ludzi zawsze obecnych [przy władcy], ja natomiast

spróbuję omówić ogólne zasady postępowania, do których należy się stosować i

które powinno się pielęgnować.

(7) Czy jednak sprawiony (przeze mnie) upominek godny będzie intencji,

trudno wcześniej przewidzieć. Wiele bowiem poematów, jak i utworów pisanych

prozą, gdy były jeszcze w zamysłach ich twórców, wzbudzały wielkie

oczekiwania, a ukończone i przedstawione audytorium, zyskały opinię o wiele

skromniejszą od nadziei.

(8) Niemniej jednak [samo] przedsięwzięcie — zbadanie dziedziny

zaniedbanej i ustanowienie praw dla monarchii —jest dobre. Ci bowiem, którzy są

wychowawcami zwykłych ludzi, przynoszą pożytek jedynie im samym, jeżeli

natomiast ktoś potrafi nakłonić do pielęgnowania cnoty tych, którzy władają

masami, pomoże obu stronom: i tym, którzy mają władzę, i tym, którzy są ich

podwładnymi — pierwszym uczyni panowanie bezpieczniejszym, drugim —

podporządkowanie się ustrojowi państwowemu — łagodniejszym.

(9) Po pierwsze zatem należy rozważyć, co jest obowiązkiem panujących. Jeśli

w zasadniczych punktach uchwycimy dobrze właściwości całego zagadnienia, to

wtedy — przypatrując się im baczniej, powiemy i o szczegółach. Sądzę, że wszyscy

się zgodzą, iż do obowiązków władców należy położenie kresu klęskom, które trapią

miasto i ochrona jego sukcesów, jak również uczynienie miasta z nieznanego

— wielkim. Temu trzeba podporządkować inne sprawy, które spadają [na panują-

cych] z dnia na dzień.

(10) Oczywiste jest i to, że ci, którzy będą zdolni podołać temu wszystkiemu i

podejmować decyzje w sprawach tak wielkiej wagi, nie mogą

przerywać i zaniedbywać [obowiązków], lecz zastanowić się jak innych przewyższyć

rozsądkiem. Jest bowiem jasne, że tak będą sprawować władzę jak przygotują do tego

swe umysły.

(11) Wniosek stąd, ze żaden atleta nie musi tak [intensywnie] ćwiczyć ciała jak

panujący swoje dusze. Wszystkie igrzyska nie ofiarują bowiem nawet części tych

nagród, o które wy walczycie codziennie. Pragnąc ich powinieneś jednak uważać,

abyś o tyle górował nad innymi w zaszczytach, o ile będziesz się wśród nich

wyróżniał w cnotach.

(12) Nie sądź, że starania, które przynoszą rezultaty w innych sprawach, nie

posiadają żadnego wpływu na to, abyśmy stawali się lepszymi i mądrzejszymi. Nie

obwiniaj nas, ludzi, o tak wielką nieudolność, iż wobec dzikich zwierząt

znaleźliśmy sposoby, dzięki którym uszlachetniamy ich charaktery i czynimy je

wartościowszymi, sobie samym zaś zupełnie nie możemy pomóc w osiągnięciu

cnoty. A skoro wychowanie i staranie mogą wpłynąć na nasz charakter, uczyń to

[swoim] celem.

(13) Przestawaj też z najmądrzejszymi ze swego otoczenia, a po innych, po

których możesz, poślij, i nie myśl, że można nie znać żadnego z cieszących się

uznaniem poetów, czy też sofistów, ale przeciwnie — bądź słuchaczem jednych, a

uczniem drugich. Przygotuj się do roli sędziego wobec gorszych, współzawodnika

zaś wobec lepszych: dzięki tego typu ćwiczeniom możesz stać się bardzo szybko

takim, jakim wobec naszych założeń powinien być ten, który właściwie wypełniać

będzie obowiązki panującego i władać miastem jak należy. (14) Najlepiej sam siebie

do tego zdopingujesz, jeśli uznasz za niebezpieczne, żeby ludzie gorsi rządzili

lepszymi lub głupsi wydawali rozkazy mądrzejszym. O ile silniej będziesz gardził

cudzą głupotą, o tyle lepiej wyćwiczysz swój intelekt.

(15) Dlatego też trzeba dawać władzę tym, którzy zamierzają zrobić coś

pożytecznego, a nadto władca powinien kochać ludzi i kraj. Nie można przecież

prawidłowo kierować ani końmi, ani psami, ani żadną inną rzeczą, jeśliby nie czerpać

radości z tego, co należy otoczyć troską. Troszcz się o ludność, a nade wszystko

sprawuj rządy w sposób przez lud akceptowany, (16) wiedząc, że najdłużej istnieją te

z oligarchii i innych form ustrojowych, które dbają o masy. Będziesz dobrym

przywódcą ludu, kiedy ani nie pozwolisz go skrzywdzić, ani nie zamkniesz oczu na

jego krzywdę, ale będziesz zważał na to, żeby zaszczytów dostąpili najlepsi,

pozostali natomiast nie doznawali niesprawiedliwości: oto są pierwsze i

najważniejsze zasady dobrego ustroju.

(17) Obowiązujące zarządzenia i zwyczaje, które nie są dobre, zmieniaj

i poprawiaj — bądź wynalazcą jak najlepszych. Jeśli zaś nie potrafisz tego, naśladuj

to, co u innych jest właściwe. Szukaj praw absolutnie sprawiedliwych, trafnych

i pozbawionych wewnętrznych sprzeczności, a prócz tego takich, które konflikty

obywateli uczynią jak najkrótszymi, a ich rozwiązania — najszybszymi. Wszystkie

te wskazówki należy dołączyć do właściwie ustanawianych praw.

(18) Określ obywatelom to, co przynosi pożytek oraz to, co podlega karze, aby

jednego unikali, a drugiego podejmowali się z tym większą ochotą. W sprawach,

w których dwie strony mają przeciwne zdania, nie podejmuj decyzji stronniczo,

ani na przekór spierającym się stronom, ale wyrokuj zawsze to samo w tych

samych kwestiach. Stosowne i wskazane jest bowiem, aby zdanie władców —

tak jak dobrze ustanowione prawa — odnośnie tego, co sprawiedliwe, było

niewzruszone.

(19) Zarządzaj miastem podobnie jak ojcowizną: w organizacji —

energicznie i po królewsku, w wykonaniu —skrupulatnie, abyś cieszył się dobrą

opinią i równocześ- nie podołał [zadaniom]. Wspaniałość pokazuj nie w sprawie

wymagającej wielkich wydatków, ale zaraz zapominanej, lecz w tym, o czym

wspominałem, również w pięknie nabytków i w dobrodziejstwach

wyświadczonych przyjaciołom. Te bowiem wydatki pozostaną z tobą i przekażesz

je — od roztrwonionych wartościowsze — potomnym.

(20) W tym, co związane z kultem bogów, postępuj tak jak pokazali to

przodkowie, ale uważaj za najpiękniejszą ofiarę i najlepsze oddanie szacunku

[bogom] okazanie się samemu człowiekiem najlepszym i najbardziej sprawied-

liwym. Istnieje bowiem nadzieja, że raczej tacy ludzie otrzymają od bogów coś

dobrego, aniżeli ci, którzy składają wiele zwierząt ofiarnych. Uczcij urzędami

najbliższych spośród przyjaciół, a najbardziej lojalnych rzeczywistą władzą. (21) Za

najpewniejszą gwardię przyboczną uważaj cnotę przyjaciół, życzliwość obywateli

oraz własny rozsądek: dzięki n i m bowiem można zarówno pozyskać, jak i utrzymać

jedynowładztwo. Dbaj o mienie publiczne i uważaj, że ci, którzy łożą nakłady,

czerpią z twoich zasobów, a ci, którzy pracują — ciebie wzbogacają, ponieważ całe

bogactwo mieszkańców miasta i tak należy do dobrze [zarządzających] władców.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: