MINERKI ,,BOMBY" ZDOBYWAJĄ ,,PASTĘ''
W dniu 9. listopada 2000 roku nadszedł od dawna oczekiwany i upragniony przez kombatantów moment uroczystego przekazania przez Władze MIASTA STOŁECZNEGO WARSZAWY na własność FUNDACJI POLSKIEGO PAŃSTWA PODZIEMNEGO budynku Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej przy ulicy Zielnej 37/39 - zwanej popularnie ,,PASTĄ". Przed monumentalnym gmachem zgromadziły się tłumy kombatantów. Flagi, sztandary, orkiestra radość z osiągnięcia wielkim wysiłkiem i wieloma staraniami nieosiągalnego zdawało się celu. Wśród zgromadzonych tam kobiet-żołnierzy AK znalazła się ,,BAŚKA - BOMBA"- Barbara Matys-Wysiadecka, minerka, która 56 lat temu , w dniu 18. Sierpnia 1944 roku wraz z dwiema koleżankami- minerkami ,,BOMBAMI": ,,IZĄ" i ,,HANKĄ", własnymi rękami uzbrajała minę , umieszczoną przez saperów kpt. ,,JOTESA" Jerzego Skupieńskiego na wysokości trzeciego piętra ściany budynku przy ul. Próżnej 3, przylegającym do północnej ściany PAST"-y. Przez spowodowany wybuchem wyłom, wdarli się do wnętrza twierdzy żołnierze Batalionu ,,KILIŃSKI", oraz plutonu szturmowego ,,KOSZTY" , by ją ostatecznie zdobyć.
Dodane do pseudonimów tych minerek słówko ,,BOMBY" oznaczało, że w czasie Powstania zostały one przydzielone do Oddziału Osłonowego TAJNYCH WOJSKOWYCH ZAKŁADÓW WYDAWNICZYCH, mających swe miejsce postoju w podziemiach zespołu kamienic przy ulicy Sienkiewicza 1 - Plac Napoleona - Boduena 2.
Naprzeciwko nich stał potężny gmach Poczty Głównej, zamieniony przez Niemców w twierdzę nie do zdobycia: dwa bunkry przed wejściem, okna wypełnione workami z piaskiem, wysoki mur na tyłach. A twierdza ta musiała być zdobyta, by umożliwić działanie agend Komendy Głównej AK, rozlokowanym w tym rejonie, a między nimi i Wojskowym Zakładom Wydawniczym (które z chwilą wybuchu Powstania usunęły ze swej nazwy słowo ,,Tajne"), oraz powiązanych z nimi drukarń .WZW miały własny Oddział Osłonowy, znakomicie uzbrojony już przed Powstaniem dzięki zapobiegliwości Szefa kpt. ,,MICHAŁA KMITY" Jerzego Rutkowskiego. Do oddziału tego zgłosiło się wielu ochotników, którzy nie mieli szans na dotarcie do swych własnych jednostek, w tym grupa harcerzy z Batalionu ,,ZOŚKA", stał się więc silną jednostką bojową w dyspozycji gen. ,,MONTERA" i brał następnie udział w wielu akcjach, wspierając podstawowe jednostki bojowe.
Kpt."MICHAŁ KMITA" zwrócił się do Wydziału Saperów z prośbą o przydział żołnierzy, którzy utorowaliby drogę do opanowania Poczty. W dniu 2. Sierpnia zameldował się u niego patrol minerski ,którego widok zdumiał nie tylko Szefa , ale i żołnierzy Oddziału Osłonowego: sześć dziewcząt z Kobiecych Patroli Minerskich, Komendantką tych Patroli była ,,DOKTOR" Dr Zofia Franio, która swe minerki do naszego miejsca postoju skierowała. Zastrzegła, że mogą być kierowane do akcji innych oddziałów, którym będą potrzebne ich umiejętności. Żeby dotrzeć na ul. Sienkiewicza, dziewczęta odbyły niebezpieczną wędrówkę z punktu zbiórki przy ul. Ordynackiej. Szły przeważnie dachami domów, obciążone ogromnymi plecakami, wypełnionymi materiałami wybuchowymi i osprzętem minerskim. Pod ogniem nieprzyjaciela przeskoczyły Nowy Świat. W skład patrolu wchodziły: ,,ALINA" Irena Bredel - komendantka patrolu. ,,IZA" Wanda Maciejowska -jej zastępczyni ,,HANKA" Irena Grabowska ,,ALKA" Alina Pniewska ,,ADA" Eliza Grabowska ,,BAŚKA" Barbara Matysówna . Nieufność chłopców z Oddziału Osłonowego wobec ,,bab" została wkrótce przełamana. W chwilę po ich przybyciu ruszył atak Niemców, wspierany czołgami na Plac Napoleona. Oddział Osłonowy posiadał w swym wyposażeniu angielskie granaty przeciwpancerne tzw. ,,gamony", były one jednak nie uzbrojone i żaden z powstańców nie wiedział, jak to zrobić. Cenna broń leżałaby bezużytecznie. Na oczach oniemiałych z wrażenia chłopców ,,baby" błyskawicznie uzbroiły kilka ,,gamonów" i w rezultacie celnych rzutów chłopców -unieruchomiony czołg stał się elementem barykady przy ulicy Szpitalnej i Boduena.
Nie na długo, bo został naprawiony i pod imieniem ,,Chwat" stanął do walki z Niemcami, minerki zaś zostały ,,ochrzczone'' przydomkiem ,,BOMBY".
Organizatorka Kobiecych Patroli Minerskich Dr Zofia Franio, uczestniczka wojny z bolszewikami 1920 roku, instruktorka Przysposobienia Wojskowego Kobiet, lekarka w szpitalach i przychodniach społecznych , komendantka kursów instruktorskich ratownictwa sanitarnego, od chwili swego zaprzysiężenia w SZP- ZWZ-AK w 1939 roku, proponowała zorganizowanie grup zdecydowanych, odważnych i sprawnych fizycznie kobiet, które po przeszkoleniu minerskim będą stanowiły kierowniczą kadrę kobiecych grup dywersyjnych. Zgodę Komendy Głównej otrzymała. Zaangażowała do tej służby znane sobie sprzed wojny instruktorki Przysposobienia Wojskowego Kobiet, Było ich pięć :
1. ,,DOKTOR"- Dr Med. Zofia Franio - komendantka. 2. ,, TOSIA" - Antonina Mijal-Bartoszewska z-ca komendantki. 3. ,,MIRA" - KAZIMIERA Olszewska 4. ,,NINA" - Janina Rudomino-Kochanowska. 5. ,,MARIA" - Kazimiera Skoszkiewicz.
Dzięki ich staraniom w następnych latach powstało aż 9 patroli, w których - według stanu na dzień 31.lipca 1944 - pełniło służbę 50 minerek. Program kursu przygotował i szkolenie prowadził Szef Biura Badań Technicznych Wydziału Saperów w Oddziale III.Komendy Głównej ZWZ-AK por. inż. Zbigniew Lewandowski ,,SZYNA". Zgodnie z programem szkolenia, minerki znały się na rodzajach i zastosowaniu różnych materiałów wybuchowych , spłonkach i minerskich zapalnikach: mechanicznych, elektrycznych, chemicznych, zegarowych i innych. Umiały stosować różnorodne środki zapalające i gasić pożary. Wiedziały wszystko o budowie i funkcjonowaniu szlaków kolejowych, łącznie z urządzeniami ruchu, konstrukcją mostów, przepustów drogowych i kolejowych. Umiały niszczyć i naprawiać urządzenia telekomunikacyjne. Umiejętności swe wykorzystały w licznych akcjach dywersyjnych i sabotażowych na początku wojny w ramach Związku Odwetu, a od 1942 roku w składzie KEDYWU Okręgu Warszawskiego. Nadszedł czas działania w najbardziej oczekiwanej chwili : w Powstaniu Warszawskim. Już pierwszego dnia ,,BOMBY" poniosły niepowetowaną stratę: w ataku na Pocztę Główną poległa ich komendantka ,,ALINA BOMBA". Odznaczona Krzyżem Walecznych na długo przed wybuchem Powstania za swe czyny bojowe z patrolem doświadczalnym Biura Badań Technicznych KG AK, zginęła jakby wbrew logice. Na rozkaz ataku przez pusty Plac Napoleona , zasypywany gradem pocisków z broni maszynowej w słoneczny dzień, ona jedna ruszyła wołając ,,Chłopcy! Za mną!" Zanim wyszła z cienia ulicy Sienkiewicza, runęła, jak ścięta kosą. Atak poszedł dopiero w nocy . Poczta została zdobyta. Komendantką patrolu po ,,ALINIE" została jej zastępczyni ,,IZA".
Powrót z akcji (ul.Śliska). Od lewej : łączniczka NN, minerka ,,Iza'' Wanda Maciejowska, minerka ,,Baśka'' Barbara Matys-Wysiadecka i ,,Longin'' z Oddz. Osłonowego WZW. Na co dzień minerki ,,DOKTORA" zajmowały się produkcją min i granatów, zwanych ,,sidolkami" Do puszek po środku czyszczącym metale ,,Sidolu", ładowały trotyl, przynoszony przez pirotechników, dołączały zapalnik i gotowy granat wędrował na barykady. Pracowały w ciasnej, zawalonej materiałami minerskimi piwnicy. Wszystko to mogło we każdej chwili wylecieć w powietrze, którego tak brakowało w tym pomieszczeniu. Trotyl, wydobywany z niewypałów, rozkładał się, powodując zatrucia. Dziewczęta pracowały bez przerwy, dopóki im materiału starczyło, śpiewając harcerskie, wojskowe i powstańcze piosenki. Nasze ,,BOMBY" produkowały przede wszystkim miny. Na każde wezwanie szły do akcji, niosąc zwoje kabli i materiały wybuchowe. Były wszędzie, gdzie trzeba było przebić przejście w murze, wysadzić bramę. Chłopcy lubili chodzić na akcje z ,,BOMBAMI", a uzasadniali to tak: ,,Świetne dziewczyny! Kiedy potrzeba - wysadzą miną ścianę, jak cię zranią- opatrzą, a jak którą z nich ranią, lekko będzie ją nieść." Wśród akcji, w których wzięły udział minerki, trudny był atak na Komendę Policji na Krakowskim Przedmieściu przez Kościół Św. Krzyża lub przebicie przejścia ze Starego Miasta. Walka o zdobycie ,,PASTY" miała szczególne znaczenie. ,,BOMBY" zostały wtedy skierowane do Batalionu ,,KILIŃSKI", dowodzonego przez rtm. ,,LELIWĘ" Henryka Roycewicza. Wzięły udział w pierwszym ataku na PASTĘ" w dniu 3. sierpnia i w ostatnim, zwycięskim , w dniach od 18. do 20. sierpnia 1944 r. Ośmiopiętrowy kamienny gmach, już wybudowany w kształcie zamczyska, został zamieniony przez Niemców w twierdzę nie do zdobycia. Wieża budynku górowała nad okolicą i dawała im doskonałe stanowisko ogniowe tak dla broni maszynowej, jak i dla strzelców wyborowych. Mieli czego bronić: mieściła się w nim nie tylko centrala telefoniczna Warszawy. Była głównym węzłem łączności na zapleczu niemieckiego frontu wschodniego. Załoga, złożona z żołnierzy Wehrmachtu, esesmanów i policji niemieckiej, liczyła około 150 ludzi. Uzupełnienie zaopatrzenia w żywność i broń zapewniała im bliskość enklawy niemieckiej - Ogrodu Saskiego.
W pierwszym ataku dowodzonym przez kpt. ŻMUDZINA" Bolesława Kontryma, wzięły udział dwie ,,BOMBY": ,,IZA" Wanda Maciejowska i ,,HANKA" Irena Grabowska. Przydzielono je do oddziału ppor. ,,SZAREGO" Stanisława Silkiewicza. Zadaniem minerek było wysadzenie ładunkami wybuchowymi głównej bramy wejściowej do gmachu, by otworzyć drogę do frontalnego ataku. Inna grupa minerów, patrol pchr. ,,KANI" Jana Gąsowskiego , miała wysadzić otwór do PASTY" w ścianie piwnicy przyległego domu Nie udało się im dotrzeć do wnętrza, mimo wyrwy , sięgającej w głąb do 1 m ściany. Natomiast nasze ,,BOMBY" wypełniły swe zadanie do końca. Jak wspomina ,,HANKA" Irena Grabowska, wykonanie tego zadania było dla nich szczególnym ,,chrztem bojowym". Dotychczas działały samotnie, lub w niewielkiej grupie koleżanek, w głębokiej ciszy Teraz - po raz pierwszy znalazły się w ogniu walki w śród wielu walczących, tak swoich, jak wrogów, w huku rozrywających się pocisków. Jedyną ochroną stała się osłona ogniowa, tworząca swoisty ,,dach" świetlistych smug i błysków serii strzałów. Plan przewidywał , że kamienica naprzeciwko głównego wejścia do PAST-y przy ul. Zielnej, będzie miejscem przygotowania miny , wsparcia ogniowego i odskoku po odpaleniu miny Przygotowana mina została umieszczona na rusztowaniu ze skrzyżowanych drągów i desek. Dziewczęta przygotowały to wszystko, lecz nie miały dość siły by przeskoczyć z tym ciężarem przez ulicę. Pomógł im w tym jeden z saperów, którego imienia nie zapamiętały. Umieścili konstrukcję w samym środku bramy. Lont został odpalony. Wracali pędem do zbawczej swojej bramy. Ogień osłony bił w okna PAST-y, odpowiadały im serie niemieckiej broni maszynowej, skierowane w ich okna Ledwie dotarli do drzwi, mina wybuchła. Droga do wnętrza twierdzy stanęła otworem. Nastąpił atak naszych oddziałów, lecz - mimo hekatomby ofiar spośród dowódców i żołnierzy - musieli się wycofać. Przewaga Niemców była jeszcze zbyt duża. Cały ten czas od 3. do 18. VIII. to nieustające , nieustępliwe ataki na ,,PASTĘ.". Trzeba się było zdecydować na atak ogniem, czego dotychczas dowódcy chcieli uniknąć ze względu na bezcenną aparaturę w wyposażeniu tej centrali łączności. Minerki ,,BOMBY" przydzielono tym razem do oddziału kpt. saperów ,,JOTESA" Jerzego Skupieńskiego. Do akcji weszły: "IZA" i ,,HANKA", które już brały udział w pierwszym ataku na ,,PASTĘ", oraz ,,BAŚKA" , ta właśnie Barbara Matys-Wysiadecka, która w listopadowy wieczór 2000 roku towarzyszyła uroczystości przekazania gmachu PASTY" kombatantom. Plan ataku przewidywał podpalenie budynku przy pomocy miotaczy ognia, oraz wykonanie dwóch wyłomów w murach ,przez które mieli się wedrzeć do wnętrza nasi żołnierze: pierwszy wyłom na wysokości I. piętra oficyny przy ul. Zielnej 35 do wykonania przez saperów kpt. ,,CHEVROLETA", drugi - na wysokości III . piętra kamienicy Próżna 3, do wykonania przez oddział saperów kpt. ,,JOTESA", wraz z naszymi ,,BOMBAMI". Właścicielka wybranego mieszkania , uprzedzona o zamiarze założenia miny w jej mieszkaniu, przyjęła tę wiadomość tak, jak przystało na Polkę: ze zrozumieniem i gotowością. Zebrała najpotrzebniejsze jej rzeczy i wyniosła do piwnicy. Pokój, w którym zakładano minę, wyglądał dziwnie normalnie ,jakby go przed chwilą opuściły dzieci. Saperzy zbijali rusztowanie z przyniesionych desek i zakładali ogromną 20-kilogramową minę, przygotowaną osobiście przez kpt. ,,JOTESA", wśród lalek, misiów i innych zabawek. Do uzbrojenia miny przystąpiły teraz minerki. Założyły ładunki plastiku, detonatory i lonty . W tych czynnościach, wymagających precyzji, zręczności palców i opanowania, były niezastąpione. (Na pierwszym stanowisku zakładania miny, przygotowanej przez kpt. ,,CHEVROLETA" prace zbrojeniowe wykonała razem z pchr. ,,WIKTOREM" Romualdem Wirszyłło, także minerka ,,DOROTA" Barbara Bańkowska z innego patrolu.) Na odpalenie miny czekali w piwnicy domu : saperzy , minerki, a także żołnierze z oddziału ,,KOSZTY" pod dowództwem kpt."KMITY" Stefana Micha, cichociemnego , którzy mieli wziąć udział w ataku. Na trzecim piętrze, przy minie, czuwał kpt. ,,JOTES" ,który o umówionej godzinie 2:58 podpalił lont. i zdążył schronić się w piwnicy także. Po chwili wybuchły obie miny. Grupa atakujących żołnierzy wyskoczyła z piwnicy, by przez powstały otwór wedrzeć się do środka. Okazało się jednak, że część klatki schodowej runęła i nie ma dojścia na trzecie piętro . Trzeba było użyć przygotowanej zresztą na tę okoliczność wysokiej drabiny. W kurzu i dymie minerki wspinały się nad czeluścią wyrwy wraz z innymi. Na górę dotarła tylko ,,BAŚKA". ,,IZA" dostała postrzał w ...
apolloorfeusz