systemy laszlo.doc

DYLEMATY CZĘŚCI I CAŁOŚĆI.

Pojęcie system, najkrócej można określić jako pewną sprzeczność zachodzącą pomiędzy poznaniem całości i części.

„Ogół i szczegół są sobie przeciwstawne” Arystoteles.

„Że z ogółu wynika szczegół, a nie odwrotnie  leży w  naturze rzeczy, natomiast w naturze umysłu ludzkiego leży przeciwnie- tylko przez znajomość szczegółu można dojść do znajomości ogółu.”

1. Opozycja między częścią a całością:

Opozycja tkwi w sposobie poznawania świata oraz postrzeganiu opisywania postrzeganej rzeczywistości.

Istnieje pewna skala – makroskala- rodzina- społeczność lokalna– na podstawie której poznajemy całości. Rzeczywistość na tej skali jest odbierana przez nas gołym bądź „uzbrojonym okiem”, uchem… dopiero na drodze refleksji w całościach tych potrafimy określić składowe części. Np. dziecko pierwsze widzi psa, dopiero później potrafi określić  z czego on się składa.. Znajomość całości jest wcześniejsza niż znajomość części. Poznanie następuje od szczegółu do ogółu!!!

w  mikroskali – struktura małych grup- czyli skali mniejszej- uchwycimy szczegóły na podstawie, których budujemy całość. Poznanie od szczegółu do całości!!!

Megaskala- np. zjawiska kosmosu, pokolenie, naród.  Poznanie od szczegółu do całości!!!

Rozpatrywanie rzeczywistości poprzez skale zjawisk jest jedną z nieuniknionych przyczyn dwoistości naszego poznania:

Całości

Elementów całości

2. Pomiędzy poznaniem całości a opisem całości istnieje pewna zasadnicza nierównoważność otóż:

My doświadczamy siebie i swoją rzeczywistość w sposób całościowy. Następnie myślimy, komunikujemy się już za pomocą pojęć, które rozkładają naszą całość na elementy.

Przykładowo często akcentuje się wyższość fotografii nad słowem- opisem- jako przekazanie wiedzy naukowej, jednak owe zdjęcie należy w końcu poddać innej interpretacji w takim czy też innym języku. Co jest nam niezbędne jeśli chcemy tę fotografię włączyć w dorobek nauki danej dziedziny. Nawet fotografia nie da nam pełnej wiedzy, pomija bowiem takie właściwości jak te odbierane zmysłami.

Sprzeczność między pełnią poznania a przekazywaniem wiedzy leży w naturze człowieka jest mocno związana z myśleniem, postrzeganiem...

Ojcem teorii systemowej był Ludwig von Bertalanffy, którego propozycje związane były początkowo jedynie ze studiami biologicznymi.

System najogólniej: zbiór elementów sprzężonych ze sobą tak, by tworzyły całość wyodrębniającą się w danym otoczeniu.”

Rodzaje systemów zgodnie z interpretacją Ludwiga Von Bertalanffego:

Systemy rzeczywiste, które są obiektami postrzeganymi lub poddającymi się procesom wnioskowania na podstawie obserwacji, niezależnie od obserwatora

Systemy pojęciowe jak logika czy matematyka, które sa tworami symbolicznymi

Systemy abstrakcyjne (nauka) obejmuje systemy pojęciowe odpowiadające rzeczywistości.

Bertalanffy o samym obiekcie a szczególnie o systemie: „…obiekt daje się zdefiniować jedynie na podstawie jego spójności w szerokim znaczeniu tego słowa, to znaczy na podstawie wzajemnych oddziaływań jego elementów składowych.”

Na czym polega podejście systemowe?

Eliminuje mistykę wkradająca się w rozważania całość- część. Arystoteles mawiał „całość to więcej niż suma jej części.”

A przecież całość nie może być czymś więcej niż częściami powiązanymi ze sobą w odpowiedni sposób tworzącymi tę całość – dopiero takie powiązanie jest całością!

Badając obiekt jako system, opis elementów nie ma charakteru samoistnego, nie jest rozpatrywany „sam w sobie” ale z uwzględnieniem jego miejsca w  całości

Ten sam materiał może mieć w badaniu systemowym różne charakterystyki

Badanie systemu łączy się z badaniem warunków w których ten system istnieje

Przy badaniu systemowym wyjaśnienie przyczynowe (wąskie) funkcjonowania i rozwoju obiektu są niewystarczające

Istotną cechą obiektów systemowych jest to, że nie są one po prostu systemami , lecz systemami samoorganizującymi się

Podejście systemowe interesuje się głównie pewnymi ogólnymi własnościami różnych systemów- niezależnymi od dziedziny badanej rzeczywistości, chodzi tutaj o analogię istniejącą pomiędzy pozornie różnymi systemami: świata fizycznego, życia biologicznego, zjawisk psychicznych…

I. OBRAZ ATOMISTYCZNY I OBRAZ SYSTEMOWY.

Do niedawna rządziła ścisła wiedza szczegółowa- twierdzono, z umysł ludzki ma ograniczoną możliwość gromadzenia i przetwarzania inf.

A jednak sa osoby potrafiące działa zespołowo, tym samym wiedza zyskuje na rozległości nie tracąc na swej głębi-  Jest to ideał specjalizacji, który niestety także posiada pewną trudność. W obrębie każdej specjalizacji tworzy się własne zamknięte światy, w których naukowcy danej specjalności  potrafią się porozumieć wzajemnie, napotkają jednak trudność kiedy ich zainteresowania sa odmienne. Pogłębienie wiedzy odbywa się często we względnej izolacji uzyskujemy obrazy cząstkowe.

Przykład. Geologom i biologom pomimo względnie bliskim zainteresowaniom , wzajemne zrozumienie przychodzi dość trudno.

1. Dlaczego nauka zmienia perspektywy

Specjalista docieka w jaki sposób rzeczy na siebie oddziałują, przewiduje skutki tych oddziaływań. Pozwala to w świecie biologii na przewidzenie i systematyzowanie licznych procesów.

Przykładem może być to jak narząd reaguje na bodziec. Wiedza ta pozwala na przepisanie recepty.

Wiedza ta nie pouczy nas jednak jak zachowa się pewna liczna różnych rzeczy jednocześnie poddana pewnej liczbie oddziaływań.

Odpowiedzią nauki jest ujęcie obiektów w poszczególne bryły zamiast obserwować każdy element z osobna, obserwacja dotyczy wielu obiektów i bada się ich zachowania jako elementów pewnej całości.

Przykład. Zawodnicy to drużyna nie poszczególni gracze!

Przedsiębiorstwo jest korporacją nie poszczególnymi pracownikami! (to czy prace wykona Basia z Kasią czy Iza z Moniką nie jest ważne, ma to być tylko odpowiednia liczna ludzi w odpowiednich ze sobą relacjach). Takie grupy zyskują swą własną osobowość, ludzie przychodzą i odchodzą a Twór nadal trwa.

Charakterystyki złożonych całości są nieredukowalne do charakterystyk części, ponieważ nauka nigdy nie będzie dysponować pełną charakterystyką wszystkich części. Jednak przyjmując założenie mówiące, iż przy zachowaniu pewnej podstawy struktury połączenie współdziałających części ma swoją własną charakterystykę. Można przewidzieć zachowania takiego tworu.

Przykład. Ekonomia nie może przewidzieć zachowań każdego konsumenta i producenta.  W danym systemie gospodarczym, ale Może podać ogólne cechy badanej gospodarki i ująć je w prawa snując przewidywania.

2. powstanie nauk systemowych

Newton uważał że świat to wielki dobrze zaprojektowany mechanizm posłuszny prawom ruchu.

Rozwój nauk sprawił, z nauka współczesna słowami Weavera stała się „nauką mówiącą o zorganizowanych układach złożonych.” Systemy te są wszędzie: jest nim człowiek, środowisko, jedne są trwałe (biosfera) inne mniej (strajkujący). Jednak  bez względu na czas każdy system ma:

Specyficzną strukturę wyznaczoną przez trwałe relacje zachodzące między jego częściami

Ma własną nieredukowalną charakterystykę

W nauce nie wolno poświęcić struktury na rzecz prostoty. Specjalista skupi się na szczegółach, pominie kontekst tworzący strukturę. Naukowiec dostrzeże strukturę a szczegóły osadzi w ramach ogólnych. Ponieważ znajomość złożonych układów zawsze okaże się cenniejsza niż szczegółowa znajomość na temat prostych rzeczy.

II. systemowy obraz przyrody

Patrzenie systemowe polega na ujmowaniu świata w kategoriach układów zintegrowanych relacji. Zadaniem każdej teorii jest uogólnienie pewnych cech ogólnych, stanowiących fundament jednostkowego różnicowania. W podejściu systemowym uogólnienia te były czasem posądzane o redukcjonizm ale absolutnie nim nie są.

Owe wspólne cechy są nieprzemijającymi właściwościami badanego zjawiska- jego INWARIANTAMI- NIEZMIENNYMI ASPEKTAMI.

W nauce współczesnej coraz więcej czasu poświęca się organizacji a dokładniej nie temu czym ona jest, a temu jakie więzi łączą ją z otoczeniem. Są to INWARITNY organizacji.

System naturalny- wszystko to co powstało w sposób nieplanowany

Czy jest możliwe w organizacji wykrycie systemu naturalnego pewnych cech wspólnych??

Tak, za pomocą metody hipotetyczno- dedukcyjnej, polegającej na wysuwaniu hipotez, traktowanych jako narzędzia badawcze i sprawdzaniu, jak narzędzia owe zdają egzamin w toku badań. Hipotezę można zweryfikować,  a kiedy obierzemy złą drogę  to i tak wiemy czego szukamy. Gdyż najpierw wyznaczamy cechy, później szukamy ich.

Jakie cechy powinien posiada obiekt by uznać go za system naturalny? Poniższe 4 inwarianty uznane są za charakterystyczne dla systemów naturalnych.

1,. Systemy naturalne stanowią całości o nieredukowalnych właściwościach

Całość- nie stanowi prostej sumy jej części składowych. Grupy traktujemy jako całości wyposażone w nieredukowalne własności.

„skupisko” a „całość”

Skupisko to nieformalny układ np. śmieci- kiedy dodasz lub zabierzesz jedną butelkę charakterystyka tej stery nie zmieni się.

Z kolei byt o pewnej formalnej strukturze składa się z 2 części pozostających ze sobą w styczności przy czym wynik tego połączenia jest czymś więcej niż samą sumą ich właściwości.

Przykład: miłość Ani i Arka jest nie tylko miłością jest ich miłością, ta dwójka stanowi całość nieredukowalną do właściwości każdego z pojedynczych składników.

PRZYRODA

1.ZJAWISKA PODORGANICZNE- fizyka                    2.  Zjawiska nadorg. Nauki społeczne

3. Zjawiska organiczne- biologia

Czy w powyższych światach przyrody istnieją twory, które jako całość mają cechy redukowalne do cech ich poszczególnych części?

Inwariant 1. systemy naturalne stanowią całości o nieredukowalnych właściwościach.

1. w świecie podorganicznym (fizyka) atomy bardzo długo uważano za niepodzielne (aż do teorii atomistycznej). Jednak już wiemy ze każdy atom ma pewne własności tak jak posiada je każdy element atomu. Jednak właściwości atomu nie są redukowalne do dodanych do siebie jego części.

Przykład. Dostaniesz proton, neutrom, i elektron atomu wodoru nie złożysz go w całość, ponieważ zabraknie Ci ścisłych relacji pomiędzy tymi częściami. Atomy nie są skupiskami zabranie czegoś burzy charakterystykę cności!!!

2. w świecie organicznym sprawa wygląda podobnie, na przykładzie człowieka: załóżmy, ze możemy go rozłożyć na części bez uśmiercania, „złożymy” go z powrotem otrzymując tą samą charakterystykę tylko wtedy kiedy przyporządkujemy sobie wzajemnie wszystkie komórki dokładnie tak jak miało to miejsce poprzednio.

Przykład. Mózg: geniusz musi mieć więcej szarych kom. Niż papuga, ale może ich mieć tyle samo co idiota różnica bowiem polega na sposobie zorganizowania się tej substancji!!!!

Zatem mózg należy traktować jako całość o nieredukowalnych własnościach.

3. świat nadorganiczny (nauki społ) o istnieniu grupy nie przesądza wcale przynależność , lecz relacje zachodzące między członkami (gesty, słowa, mimika), to znaczy grupa istnieje dzięki łączności pomiędzy jej członkami!!!

Inwariant 2. Systemy naturalne podtrzymują swe istnienie w zmieniającym się otoczeniu.

Gdziekolwiek nie spojrzymy wszystko wzrasta bądź umiera, wszystko zmienia się nieustannie Zwykłe przedmioty nie zaopatrują się same w energię niezbędną do działania, my jednak twierdzimy, z systemy naturalne to potrafią. Cały świat zmierza do stanu ostatecznego rozkładu. Nie ma takiej energii bowiem, którą można pobierać bez ograniczeń, nastanie czas kiedy każdy dom na świecie stanie się zimny i ciemny.

ZASADA TERMODYNAMIKI WSPOMINA, Z EW DOWOLNYM UKŁADZIE ODOSOBNIONYM ENERGIA NAGROMADZONA W WYNIKU ORGANIZACJI JEGO CZĘŚCI ULEGA ZUZYCIU, CZEMU TOWARZYSZY DEZORGANIZACJA  SAMEGO UKŁADU.

Zwykłe przedmioty ulegają zniszczeniu, jeżeli nie :zaopatrujemy ich w energię, nie przeprowadzamy napraw i nie wymieniamy części. Nieuszkodzone systemy fizyczne, oderwane od innych systemów, też ulegają zniszczeniu. Reguła ta ma jednak wyjątki, a są nimi systemy zamknięte, o których mówi wspo­mniana druga zasada. Jest to zasada tolerancyjna, ponieważ nie przesądza, w jaki sposób dokonuje się obumieranie systemu. Proces taki :zachodzić może niejednakowo. Nie jest bowiem wykluczone, że pe­wien system może ulegać zniszczeniu jako ,całość, podczas gdy w pewnych jego częściach lub partiach dokonywać się może proces odnowy. Inaczej mówiąc, system jako całość zawierać może pewne systemy podrzędne, a organizacja owych podsystemów może z czasem ulegać polepszeniu, nie pogorszeniu. Rzecz jasna pozostałe części muszą na tym ucierpieć i tym sposobem suma zużytej energii jest zawsze dodatnia - zużywa się jej więcej, niż wytwarza. System jako całość podlega dezorganizacji, choć 'Organizacja pewnych jego części stopniowo się udoskonala kosztem części pozostałych.

Szczególny układ części i ich zależności, właściwy systemom samopodtrzymującym się i samoregulują­cym się, :nazwany jest "stanem trwałym". Jest to taki stan, w którym energia bezustannie jest zuży­wana na podtrzymanie relacji, zachodzących pomię­dzy częściami systemu oraz na zapobieganie unicestwieniu owych części. Jest to stan dynamiczny, :1 nie stan inercji i śmierci. Nie jest też sprzeczny z żadną z zasad, które rządzą światem fizycznym.

Techniczna definicja systemu naturalnego brzmi: "system otwarty, znajdujący się w stanie trwałym". 'Termin ,,Otwartość" odnosi ,się do funkcji związanych z pobieraniem i wydalaniem, niezbędnych, by system "pozostawał w tym ,samym miejscu", Czyli by podtrzymywał własny dynamiczny stan trwały, w któ­rym się znajduje. Człowiek stanowi otwarty system naturalny podobnie komórki, z których zbudowane jest ludzkie ciało, ekologia i społeczeństwa. Człowiek jest więc realnie osadzony w świecie systemów naturalnych.

1. Niewątpliwie w świecie fizycznym systemem pod­stawowym jest atom. Atomy bywają stabilne lub niestabilne.

Atomy stabilne uważa się zwykle za systemy zamknięte: nie zacho­dzi tu wymiana energii z otoczeniem, chociaż działa­ją na nie znaczne energie i wysokie temperatury. Atomy tego rodzaju skutecznie opierają się całościo­wemu procesowi sprowadzania energii do form prostszych, opisywanemu przez drugą zasadę termo­dynamiki.

Warto zwrócić uwagę na zachowanie się atomu w warunkach "stresu" (promieniowania na tyle sil­nego, by przeniknąć do wnętrza atomu, jednak nie wystarczającego, by zniszczyć jądro). Atom bombar­dowany elektronami pobiera energię ,i emituje odpowiednie kwantum energii ze swej własnej struktury, za­zwyczaj pod postacią jednego z elektronów. Atomy zdolne są do podtrzymywania swego istnienia w zmieniającym się otoczeniu. Funkcjonują zdane wyłącznie na własne siły, chyba że zagrożą im nadmierne temperatury lub biegnące ze znaczną prędkością cząstki (czy duże energie). Nawet wówczas okazują się jednak zdolne do przystosowań, niezbęd­nych do dalszego funkcjonowania, a polegających albo na błyskawicznych przekształceniach w struk­turze elektronowej, albo na ,kompletnej reorganizacji całego zbioru pól atomowych. Zatem, wbrew ogólnej tendencji świata fizycznego, atomy stabilne niszczeją utrzymują się, a nawet przekształcają w atomy bardziej zorganizowane.

2. Organizmy są systemami  otwarty­mi w ciągu całego swego życia. Nie mogłyby istnieć dłużej niż parę minut bez ciągłego pobierania i od­prowadzania energii, substancji i informacji.  Jakie szanse przeżycia miałby jakikolwiek orga­nizm, gdyby zamknięto wszystkie jego kanały wejścia i wyjścia. Bez powietrza, bez wady, bez pożywienia, bez informacji zmysłowej, bez usuwania odpadków w sumie, bez jakiejkolwiek interakcji czy komuni­kacji ze światem zewnętrznym. Żaden organizm nie jest zdolny do przeżycia w takich warunkach.

Organizmy nie tylko pobierają i usuwają substan­cje, energie i informacje - lecz, co ciekaw­sze, wszystkie  części ulegają w tym procesie po­wolnym, lecz nieuniknionym przemianom. Organizmy przypominają więc bardzo pło­mienie świec alba wodospady, ponieważ dzięki wejś­ciom i wyjściom dokonuje się w nich bezustanna wymiana i uzupełnienie wszystkich części. Jednakże, w odróżnieniu ad płomieni świec i wodospadów,  organizmy potrafią zachować swa szczególną strukturę w najróżniejszych okolicznościach.

Żywy organizm jak to tylko możliwe utrzymuje się w stanie pełnej sprawności i dokonuje napraw powstałych uszkodzeń . Jednak w wypadku organiz­mów bardzo złażonych proces ten nie trwa przez czas nieograniczony, a siły ich wyczerpują się nawet wówczas, gdy sam organizm jest jeszcze względnie nienaruszony (proces starzenia się). Aby przeżyć, ga­tunki takie zdołały wynaleźć metodę zachowywania ciągłości poprzez ,swego rodzaju samonaprawę: reprodukcję. Zamiast wymieniania uszkodzonej lub zużytej części, gatunki owe wymieniają całe organizmy.

Stan, w którym organizm sam się utrzymuje nazywa się stanem trwałym, jest to stan dynamicznego zrównoważenia energii i substancji, stałej gotowości da działania. Nigdy nie jest to stan zwykłej równowagi, którą osiąga na przykład zatrzymujący się zegarek. W gruncie rzeczy stan trwały pewnego organizmu bardziej przypomina stan zegarka nakręcanego, który rozporządza siłami potrzebnymi do rozpoczęcia wszystkich niezbędnych działań.  Uderzającą cechą żywego organizmu jest to, z Ew przeciwieństwie do zegarka - sam się nakręca,.

Tak więc cała przyroda, jak poucza ekologia, przypomina ogromny, samoregulujący się i cykliczny system, czerpiący energię ze Słońca i fun­kcjonujący bez strat czy nadwyżek. Jest to mecha­nizm znakomicie wyważony, porównywalny do pow­tarzających się serii wirów i spadków wody w stru­mieniu, który by przy tym miał energię potrzebną do zawrócenia wody ku miejscu, w którym wypływa ona ze źródła. Substancje i energie krążą w przyro­dzie bezustannie, tworząc raz wodospad, a raz zawirowanie, przybierając na przemian farmy niższe i wyższe.

3. Tutaj całe organizmy współtworzą zmieniające się i mniej lub bardziej trwałe układy. Układy te mają tendencję da łączenia się w całości, posiadające własne, nieredukowalne charakterystyki. Całość taka również dąży da zapewnienia sobie trwa­łości.

Istnieją pewne reguły, przepisy i prawa, a także zasady, których przestrzegamy. Pewną rolę odgrywają obyczaje i zwykłe przyzwyczajenia, a tak­że wrodzona człowiekowi tendencja da podporządko­wywania się kulturze i społeczeństwu, w którym ży­je. Nawet spotkania towarzyskie rządzą ,się pewnymi przez nikogo nie wypowiedzianymi regułami, często nie rozpoznawanymi świadomie, które zebrania te scalają na pewien przeciąg czasu. Chociaż niekiedy przemijalność wpisana jest w grupę z góry.

Organizacja grupy wieloosobowej przejawia zarazem pewien stopień elastyczności i sztywności. Cho­dzi o to, ze każdej grupie tkwi pewien element zachowawczy. Nawet spiskowcy planujący przewrót przysięgają na pewien kodeks honorowy, oczywiście inny od kodeksu, przyjętego w społeczeństwie, które pragną zburzyć.

Inwariant 3. Systemy naturalne autokreują się w odpowiedzi na wyzwanie otoczenia.

Autokreacja o jaką tutaj chodzi jest odpowiedzią na zmianę warunków, której nie da się zrekompensować przez przystosowanie do istniejącej struktury- jest warunkiem wstępnym ewolucji.

Systemy naturalne formują nowe struktury i nowe funkcje w czasie. Istnieje dwie formy zmiany, których nie wolno mieszacze soba. Jedną z  nich jest rodzaj zmiany wcześniej zaprojektowanej, na przykład płód w łonie matki. Podąża on drogami wytyczonymi. Tego rodzaju zmiana jest typowa dla procesu zwanego ontogenezą, czyli wzrostu i dojrzewania młodych, należących do  gatunków samoprodukujących się.

Drugi rodzaj zmiany typowy dla filogenezy, jest pionierskim samoprzekształceniem się całych gatunków i populacji organizmów, taka autokreacja oznacza zdolność systemu powytwarzania tych właśnie informacji, w których zakodowana jest jego struktura i zachowanie.

Ale czy ewolucja ma sens, zmierza ku czemuś?

Załóżmy, że istnieje pewna liczba co najmniej częściowo zorganizowanych obiektów, zajmujących to samo pole, przestrzeń lub powierzchnię - czyli to, co topologowie nazywają niekiedy krajobrazem. Wszystkie owe obiekty ulegają wpływom otoczenia i reagują na nie. Zatem każdy taki obiekt, pozostając w łączności z otoczeniem, tym samym bezpośrednio lub pośrednio oddziałuje na wszystkie pozostałe. Otóż każdy system naturalny, otrzymując na wejściu informacje od pokrew­nych systemów i reagując na nie, dostarcza pewnych informacji na wejścia systemów pozostałych. Zatem każdy system nieustannie stawia zadania innym, sam rozwiązując  zadania przez nie z kolei stawianie. 8ystemy powiązane , wzajemnymi zależnościami - jak węzły s...