Krystyna Waszakowa: O nowych zjawiskach leksykalnych w świetle ich rozumienia. [W:] Semantyczna struktura słownictwa i wypowiedzi pod red. R. Grzegorczykowej i Z.Zaroń. Warszawa 1997
Droga neologizmu do słownika: zawsze przez tekst.
Badania zjawisk językowych, w których bierze się pod uwagę relacje między tekstami, kontekstami i ich interpretacją, są dziś uprawiane m.in. w ramach tzw. semantyki rozumienia (Ch.J.Fillmore). Semantyka rozumienia dot. interpretacji tekstu z punktu widzenia odbiorcy.
Podkreśla się ciągłość między językiem a wiedzą o świecie oraz ich wzajemne przenikanie się.
Rama interpretacyjna: pewien system pojęć powiązanych ze sobą w taki sposób, że chcąc zrozumieć jedno z nich trzeba znać całą strukturę, w której się ono znajduje. Wystąpienie jednego z tych pojęć w tekście udostępnia automatycznie pozostałe. Rama — to, co trzeba wiedzieć o wyrazie, żeby rozumieć go właściwie. Każdy wyraz ma odniesienie do pewnego bazowego pojęcia (podstawy konceptualnej, bazowej siatki pojęciowej), może ono być wspólne dla różnych wyrazów, np. dni tygodnia.
Konceptualizacja ramowa ma wiele wspólnego z teoriami pól wyrazowych. Różnica w odmiennych perspektywach badawczych obu tych ujęć: pola — strukturyzowanie leksemów, ramy —odnoszą się do pojęć, wyrazy nie odnoszą się do siebie bezpośrednio, ale właśnie do pojęć im wspólnych. Nie trzeba znać synonimów wyrazu, ale trzeba znać bazę.
Rama interpretacyjna to językowe ujęcie pewnej sytuacji nazywanej sceną. Scena: należą tu zjawiska postrzegalne zmysłowo (uczestnicy, przedmioty czy miejsca wraz z ich właściwościami), ale też typowe zachowania ludzkie w danych sytuacjach, typowe doświadczenia, przekonania i wyobrażenia o otaczającej rzeczywistości czy typowe scenariusze obowiązujące w relacjach międzyludzkich. Sceną może być jedzenia śniadania. ale też wyobrażenia ludzkiego ciała (tu związane takie określenia jak: w górę, w dól, w lewo itd.).
Używając określonej ramy interpretacyjnej mówiący dokonuje pewnego wyboru reguł gramatycznych, wyrazów, które łączy z określonymi elementami sceny. Podobna różnica między pojęciami: schemat i opis.
Sceny i kojarzone z nimi ramy mogą być proste lub złożone, np. pisanie jest prostsze niż pisanie listu, a to z kolei niż prowadzenie korespondencji.
Sceny i ramy aktywizują się (przywołują) wzajemnie. Neologizmy tekstowe mogą być badane w dwóch perspektywach:
1. „kreatywnej" (twórczej) perspektywie nadawcy tekstu jako realizujące określone jego potrzeby w sytuacji, gdy powołuje on do życia nowy wyraz;
2. odbiorcy tekstu, który ma odszyfrować znaczenia, konotacje i powód wystąpienia w tekście danego neologizmu.
Gradacyjna rola kontekstu: najmniej potrzebny w przypadku neologizmów nawiązujących do dużych serii wyrazowych, np. złożonych z członu super-, anty-, re-. Rozumienie neologizmów zależy też od wiedzy kulturowej odbiorcy i jego przekonań, od jego wiedzy na temat cech osób lub przedmiotów, z którymi kojarzone są inne wyrazy. Podstawową rolę odgrywają przekonania (wiedza) odbiorcy dwojakiego rodzaju:
1. te. które wynikają z jego doświadczenia ogólnoludzkiego (nie ograniczonego ramami określonej kultury) — odwołanie się do nich pozwala zrozumieć np. znaczenie znanych \\yrazow maślak, dziurawiec, słonecznik,
2. te, które wynikają z wiedzy kulturowej i konieczne są, aby zrozumieć znaczenie (wraz z konotacjami) neologizmów z stylu sekularyzacja, kurtynowiec, mrowiskowiec.
poezjochomiczka