POLITYKA CENOWO- DOCHODOWA W gospodarce rynkowej polityka cenowo-dochodowa wywołuje wiele kontrowersji, ponieważ wiąże się z ingerencją państwa w sprzeczną z logiką mechanizmu rynkowego. W poglądach ekonomistów istnieją dwa przeciwstawne stanowiska: *neoliberalne – które przypisuje mechanizmom rynkowym wyłączną, pryncypalną rolę w kształtowaniu cen i dochodów * postkeynesowskie – które podkreśla znaczenie tej polityki jako narzędzia realizacji dwóch podstawowych celów polityki makroekonomicznej tj. zmniejszenie inflacji i bezrobocia.
W literaturze ekonomicznej pojęcie „polityki cenowo-dochodowej jest używane w znaczeniu wąskim i średnim. Niektórzy autorzy sprowadzają jego zakres jedynie do polityki płacowej (pay policy) lub polityki dochodowej (incomes policy). Inni uważają ze obok kontroli plac i innych dochodów winna ona równolegle obejmować regulowanie i kontrole cen.
Wyróżnia się zatem politykę cenowo – dochodową dobrowolną i ustawową. Posiadają one pewne cechy wspólne : * oba rodzaje polityki bazują na pewnych normach nazywanych inaczej pułapami, limitami, wytycznymi, rekomendacjami itd. które określają dopuszczalną stopę wzrostu cen i płac. * stosuje się zazwyczaj pewne odstępstwa od tych reguł, które dopuszczają przy spełnieniu wymaganych warunków dodatkowych wzrost cen i płac * ustalone są zazwyczaj sankcje (kary) lub premie (bodźce) oficjalne lub nieoficjalne za nieprzestrzeganie lub przestrzeganie reguł.
Z polityką cenowo – dochodową dobrowolną ma się wtedy do czynienia, kiedy rząd zachęca i nakłania przedsiębiorstwa oraz związki zawodowe, nie stosując przymusu prawnego do uwzględnienia zaleceń, formułowanych w odniesieniu do płac i cen.
W przypadku polityki cenowo – dochodowej ustawowej, rząd używa norm prawnych i sankcji do respektowania wyznaczonych zasad ustalania płac i cen.
W praktyce światowej stosuje się różne normy i sposoby reakcji polityki cenowo – dochodowej. Są to m.in. : 1. śledzenie przez państwo decyzji dotyczących cen i płac 2. zachęcanie do ich nie podnoszenia lub formułowanie nieobowiązkowych wytycznych (rekomendacji) w sprawie dopuszczanego wzrostu 3. zamrożenie płac i cen
W polityce cenowo – dochodowej obok tradycyjnych form oddziaływania, obejmując różnego rodzaju sposoby formułowania obowiązkowych lub dobrowolnych wytycznych w zakresie płac i cen wykorzystuje się również: * system podatkowy (tax based) * ogólna koordynację przetargów płacowych (umów zbiorowych) * arbitraż * porównania z dochodami innych grup pracowniczych, dotyczy to przede wszystkim sektorów państwowych * środki pośrednie i częściowe
Wiele dyskusji i kontrowersji budzi system indeksacji zarobków, polega na bieżącym ich korygowaniu odpowiednio do wzrostu cen. Posiada on zdaniem ekonomistów silne proinflcyjne działanie. Przez stosowanie indeksacji dochodowej wzrost cen staje się bowiem samonapędzający system indeksacji w Polsce. Wprowadzony został w wyniku obrad „okrągłego stołu”. Obecnie ograniczony on został do sfery budżetowej oraz rent i emerytur.
ZALETY AKTYWNEJ POLITYKI C-D zwolennicy (m.in. J.K. Galbraith, J. Tobin, A. Fels): * Jest konieczna w warunkach niedoskonałej konkurencji, szczególnie w sektorach zdominowanych przez wielkie korporacje i związki zawodowe, * Umożliwia funkcjonowanie gospodarki na wyższym poziomie wykorzystania zasobów i zatrudnienia przy danej stopie inflacji, * Utrzymuje stopę wzrostu płac w odpowiedniej proporcji do stopy wzrostu i wydajności pracy( pod warunkiem scentralizowania przetargów płacowych), * Pozwala rozwiązać dylemat stałych cen i pełnego zatrudnienia, * W przeciwieństwie do polityki pieniężnej i fiskalnej polityka cenowo- dochodowa zmniejsza oczekiwania inflacyjne, a tym samym oddziałuje na stopę procentową, porozumienia płacowe i inne decyzje gospodarcze za pomocą polityki fiskalnej i pieniężnej można osiągnąć stabilizację cen jedynie kosztem wzrostu bezrobocia i w warunkach niepełnego wykorzystania mocy wytwórczych.
WADY AKTYWNEJ POLITYKI C-D przeciwnicy( m.in. Fiedman, Robinson, Car): * Jest nieskuteczna, gdyż hamuje wzrost cen i płac tylko na stosunkowo krótki czas, nie eliminuje presji inflacyjnej, ogranicza „inflację otwartą” na rzecz groźniejszej „tłumionej” może oddziaływać tylko na wewn. źródła inflacji, natomiast nie ma wpływu na zewn. Czynniki wzrostu cen, * Jest niezgodna z zasadami funkcjonowania gospodarki rynkowej, powoduje zniekształcenie informacyjnej funkcji cen, w wyniku czego następuje nieracjonalna alokacja zasobó pracy i kapitału, zmniejsza efektywność gospodarowania, co wyraża się w określonych stanach produkcji i marnotrawstwie zasobów, nawet prowadzi do ich reglamentacji i powstania „czarnego rynku”, * Wymaga utrzymania kosztownej administracji, zarówno centralnej jak i terenowej, zajmującej się kontrolą realizacji tej polityki. Koszty te są szczególnie wysokie w przypadku prowadzenia ustawowej polityki cenowo- dochodowej, wymagającej sprawnego wysoko wykwalifikowanego i rozbudowanego aparatu kontroli.
POLITYKA CEN w krajach o gospodarce rynkowej obejmuje całokształt środków stosowanych przez państwo dla osiągnięcia stabilizacji cen (price stability). Państwa chcą utrzymywać wzrost cen w granicach zabezpieczających je przed inflacją. Przeciwdziałanie inflacji stanowi zatem nadrzędny cel polityki cenowej.
W większości krajów istnieją dwie podstawowe kategorie cen: * ceny urzędowe, które są ustalone administracyjnie i obligatoryjnie przez państwo i wynikają z jego funkcji monopolistycznych w niektórych dziedzinach lub z określonych innych priorytetów polityki socjalnej. * ceny wolne – które kształtują się na zasadzie rynku, chociaż nie bez wpływu polityki finansowej państwa na ich poziom.
W kategorii cen wolnych szczególnie wyraźnie zaznaczają się ich ważne funkcje : * informacyjna – polegająca m.in. na tym że ceny rosną wraz ze wzrostem popytu w ten sposób sygnalizują dostawcom, iż zwiększają się możliwości sprzedaży * bodźcowa – wyrażająca się tym, że zmiany cen są odczuwalne przez dostawców i odbiorców, wywołując odpowiednie reakcje dostosowawcze * równoważąca rynek, tak aby nie występowały niedobory towarów, będące plagą systemów nierynkowych.
Ingerencja państwowa w stosunki cenowe jest obecnie dość powszechna nawet w krajach o najbardziej liberalnej gospodarce.
POLITYKA DOCHODOWA we współczesnym rozumieniu jest zespołem środków za pomocą których państwo dąży do określenia granic rocznego bez inflacyjnego wzrostu wszystkich rodzajów dochodów. Głównym celem tej polityki są więc rozwiązania zmierzające do ograniczenia przyrostów dochodów, przychodzących z różnych źródeł (a zwłaszcza z tytułów wynagrodzeń) do rozmiarów uzasadniających podaż towarów na rynku. Chociaż najważniejszy cel tej polityki polega na kształtowaniu bieżącej równowagi gospodarczej i przeciwdziałaniu inflacji, za jej pośrednictwem można realizować też inne cele.
Najczęściej wymienione cele polityki dochodowej: * przeciwdziałanie inflacji * wzrost konkurencyjności gospodarek * zapewnienie sprawnego podziału dochodu * zmniejszenie przestrzennych dysproporcji dochodowych * poprawa systemu płac w celu zwiększenia wydajności * przeciwdziałanie bezrobociu.
Pomiędzy płacą lub szerze dochodem – a ceną zachodzą istotne sprzężenia zwrotne wymuszające konieczność ich koordynowania w ramach prowadzonej polityki.
Wzrost cen przewyższający dynamikę dochodów nominalnych prowadzi do zubożenia społeczeństwa, grozi konfliktem społecznym oraz zachowaniem stabilności gospodarczej i politycznej.
Szybszy wzrost dochodów niż cen nakręca inflacje, która destabilizuje system pieniężny oraz osłabia koniunkturę gospodarczą. Konieczne jest zatem harmonizowanie decyzji dotyczących zmian w poziomie płac i cen.
pikaczuxp