3. OSOBOWOŚĆ, SOCJALIZACJA, POSTAWY
Jan Turowski, Socjologia. Małe struktury społeczne, Lublin, 19993, ss. 37-55
Osobowość może być ujmowana z 3 punktów widzenia:
¨ filozoficzny – docieka istoty osobowości,
¨ etyczny – określa ideał osobowości,
¨ empiryczny – zajmuje się problematyką genezy i struktury osobowości.
OSOBOWOŚĆ – struktura trzech przenikających się czynników (elementów, cech), wpływających na zachowanie jednostki:
§ biogennych – wywodzą się z właściwości bioanatomicznych organizmu i są nazywane odruchami, popędami, właściwościami fizycznymi ciała, potrzebami biologicznymi,
§ psychogennych – obejmują uczucia, wzruszenia, afekty, nienawiść, zazdrość, itp.,
§ socjogennych – pochodzą z wpływów społeczeństwa i kultury (kształtują się pod wpływem życia jednostki w grupie społecznej), obejmują zinternalizowane przez jednostkę wartości, normy, wzory zachowań (w tym ról społecznych).
Integracja tych trzech uwarunkowań nie jest absolutna, ani stała – jest zmienna w czasie.
POLIFORMICZNA KONCEPCJA OSOBOWOŚCI Stanisława Ossowskiego – osobowość jednostki składa się z wielości dyspozycji psychicznych, które samodzielnie bądź skupione w systemach wpływają na zachowania jednostki. Niektóre z nich czasem ulegają dominacji lub recesji, stąd ogromna zmienność postaw jednostki.
SOCJALIZACJA – proces oddziaływania życia społecznego i kultury na osobowość jednostki. Na socjalizację składają się procesy:
ª internalizacji (nabywania) wartości i norm przez jednostkę,
ª uczenia się,
ª tworzenia wzorów zachowań (w tym ról społecznych).
Procesy socjalizacji zachodzą w drodze spontanicznego naśladownictwa, identyfikacji, wychowania lub świadomych decyzji, a dokonują się dzięki interakcjom z innymi ludźmi pod warunkiem, że komunikacja odbywa się za pomocą znaków i języka.
WARTOŚĆ – wszystko to, co jest potencjalnym przedmiotem ludzkich działań. Ossowski dzieli wartości na:
¨ atrakcyjne dla jednostki w znaczeniu emocjonalnym,
¨ uznawane, w stosunku do których żywimy przekonanie, że posiadają jakąś wartość obiektywną.
Ścieranie się tych dwóch wartości jest często dla jednostki źródłem konfliktów i zmiennych wyborów w zachowaniu. Wartości zinternalizowane przez jednostkę nie stanowią całości – krzyżują się ze sobą, jedne dominują, inne są przytłumione. Z nich wypływają normy i wzory zachowań.
Proces socjalizacji przebiega w 2 fazach:
§ socjalizacja pierwotna – obejmuje okres dzieciństwa; pod wpływem interakcji ze swymi opiekunami i innymi kręgami osób, dziecko w drodze naśladownictwa, identyfikacji i przyjmowania ról innych ludzi (tzw. znaczących innych, np. rodzice) uczy się wzorów zachowań, wartościowania i oceniania;
§ socjalizacja wtórna – dokonuje się w wieku dorosłym przez samą jednostkę, pod wpływem tzw. uogólnionego innego (zorganizowana wspólnota lub grupa społeczna, która daje jednostce jedność osobowości), odbywa się ona w drodze interakcji i polega na uczeniu się ról rodzinnych, zawodowych, pełnionych w grupach i instytucjach, etc. Dzięki socjalizacji jednostka rozwija swoją jaźń.
JAŹŃ (Mead) – samoświadomość jednostki:
ª subiektywna – polega na tym, że jednostka może być sama dla siebie obiektem,
ª obiektywna – jednostka jest taka, jaką się przedstawia innym.
Jaźń jest w procesach interakcyjnych aktywna i odgrywa rolę regulującą.
JAŹŃ ODZWIERCIEDLONA (Ch. H. Cooley) – obraz siebie, jakim jednostka się posługuje, a który uzyskuje w drodze własnej interpretacji, percepcji siebie przez innych poprzez:
¨ wyobrażanie sobie przez jednostkę, jak ją widzą inni,
¨ wyobrażanie sobie, jak ją oceniają inni,
¨ samopoczucie, jakie w świadomości jednostki powstaje – od dumy do upokorzenia.
Jaźń w tym ujęciu jest pochodzenia społecznego – stanowi centrum osobowości, ale ma charakter mechanizmu, a nie części osobowości. Jaźń odzwierciedlona jest podstawą wyboru odpowiedniego zachowania jednostki, która zmierza do potwierdzenia swego obrazu u innych lub do jego zmiany.
4 rodzaje jaźni według Adama Podgóreckiego:
§ pierwiastkowa – jaźń subiektywna u Meada,
§ odzwierciedlona – jaźń odzwierciedlona u Cooleya,
§ fasadowa – zjawisko prezentowania przez jednostkę cech, często nie posiadanych, które mogłyby zostać pozytywnie odebrane przez innych,
§ zobiektywizowana – samowiedza jednostki o sobie, oparta na długim procesie socjalizacji i samokontroli.
TOŻSAMOŚĆ – koncepcja siebie, jaką jednostka ma o sobie:
ª osobowa – poczucie ciągłości jaźni, własnego istnienia, mimo upływu czasu,
ª społeczna – poczucie zajmowania przez jednostkę określonego miejsca w świecie społecznym, pełnienie określonych ról; w trakcie życia jednostka modyfikuje ją – wraz z wejściem w okres młodości, a następnie dojrzałości, zmienia swoje miejsce w świecie społecznym.
POSTAWA – pojęcie posiada 2 definicje:
¨ Znaniecki: definicja sytuacji, jakiej dokonuje jednostka podejmując interakcję skierowaną do określonej osoby; polega na ustaleniu znaczenia sytuacji, odtworzeniu roli drugiej osoby i aktywnym operowaniu tymi znaczeniami w doborze własnego działania – dokonuje się to w procesie interpretacji dwustopniowo:
~ jednostka dokonuje strukturalizacji – wyróżnia w danej sytuacji obiekty, które mają dla niej znaczenie,
~ przeprowadza szereg operacji na znaczeniach, przetwarzając je i dostosowując do swoich potrzeb w danej sytuacji.
¨ Mead: element osobowości, rozumiany jako gotowość jednostki do określonego zachowania się względem danego przedmiotu postawy.
POSTAWA – względnie trwała dyspozycja jednostki do określonego zachowania się wobec danego przedmiotu, wynikająca z poglądów, uczuć i dążności danej jednostki odnoszących się do przedmiotu postawy. Przedmiotem postawy mogą być osoby, grupy społeczne, wartości materialne i duchowe, przedmioty.
Postawa składa się z 3 komponentów:
§ poznawczy – prezentuje wiedzę jednostki o różnym stopniu pewności, co jest prawdziwe, dobre, pożądane, fałszywe lub złe w przedmiocie postawy,
§ emocjonalno-oceniający zw. afektywnym – zawiera uczucia pozytywne lub negatywne względem przedmiotu postawy; jest to komponent dominujący ponieważ nadaje kierunek postawie (określa jaki ma ona charakter) oraz posiada walencję – jest uczuciem o określonym zabarwieniu; ze względu na kierunek walencji w komponencie emocjonalnym postawy dzieli się na pozytywne i negatywne wobec przedmiotu – komponent ten nie może bowiem występować w postaci zerowej; spójne i niespójne;
§ behawioralny zw. czynnościowym – predyspozycja do zareagowania.
Postawy mogą być pełne – gdy występują wszystkie komponenty postawy, i niepełne.
Postawy mają względnie trwały charakter, ale na ogół są zmienne i nietrwałe.
W biografii jednostki wyróżnia się 2 rodzaje postaw:
ª postawy podstawowej struktury osobowości – obejmują postawy silnie uwarunkowane przez czynniki biogenne i ukształtowane w dzieciństwie,
ª postawy drugorzędne, wtóre – ukształtowane pod wpływem czynników psycho- i socjogennych o plastycznym charakterze.
ª postawy centralne, nadrzędne – związane z systemem wartości podstawowych (postawy światopoglądowe, religijne, zawodowe), trudno zmienialne.
Rodzaje działań podejmowanych celem zmiany postaw: informacja, dialog, dyskusja, przekonywanie, perswazja, propaganda, angażowanie jednostki w określone działania.
4
SOCJOLOGIA GRUP SPOŁECZNYCH - ĆWICZENIA
Piffony