1. Usytuowanie psychologii rozwojowej wśród innych działów psychologii.
Psychologia:
- teoretyczna
- ogólna
- społeczna
- stosowana
- wychowawcza
- pracy
- rozwojowa
- genetyczna
- porównawcza
- psychopatologia
- kliniczna
- sądowa
- rehabilitacyjna
- kulturowa
- propagandy
Psychologia rozwojowa – jeden z najszerszych działów psychologii ,aktualnie bada zmiany rozwojowe zachodzące w trakcie całego cyklu życiowego człowieka od poczęcia do śmierci
2. Przedmiot i zadania psychologii rozwojowej
przedmiot:
-opis
-wyjaśnianie
-przewidywanie
-kontekst społeczny zachowania
zadania:
-opisuje zachowania ludzi w poszczególnych okresach rozwoju
-poszukuje przyczyn i procesów powodujących określone zmiany w zachowaniu
3. Główne problemy psychologii rozwojowej
1) natura czy wychowanie
Czy źródłem zmian rozwojowych są czynniki biologiczne(natura), czy środowisko i doświadczenia (wychowanie)
*Natywizm(XIX/XXw.) - rozwój następuje poprzez stopniowe ujawnienie właściwości genetycznie zaprogramowanych, zmiany w zachowaniu zachodzą wraz z wiekiem w drodze dojrzewania.
Nie wymagają ćwiczenia, są w znacznym stopniu niezależne od doświadczenia
Genetyka a dziedziczenie – genetyka odnosi się do źródła pochodzenia bądź początku, jest to naukowe studiowanie tego jak działa dziedziczenie; dziedziczenie dotyczy przekazywania cech rodzicielskich potomstwu
*Enwirontalizm (początek lat 20)- decydująca rola środowiska w determinowaniu zachowania, jesteśmy kształtowani przez wszelkie doświadczenia, które były naszym udziałem po urodzeniu.
Procesy dojrzewania i uczenia współuczestniczą w rozwoju.
Wciąż dyskutowana jest kwestia czy:
- rola czynników środowiskowych powiększa się, a zmniejsza się rola dziedziczności, w miarę wzrastania i stopnia złożoności zachowania
- czynniki genetyczne wraz z wiekiem zyskują na znaczeniu
2) ciągłość czy brak ciągłości
czy rozwój jest:
- stały - równomierny, stabilny, stopniowy, w jednolitym tempie
- powiązany – kolejne zachowania budowane są jedna na drugim, rozwój wcześniejszy powiązany jest z rozwojem w późniejszych okresach
czy też:
- skokowy – po sobie następują okresy niewielkich oraz szybkich zmian
- niepowiązany – niektóre osiągnięcia pojawiają się niezależnie od wcześniejszych
3)rozwój normatywny czy ideograficzny
- normatywny – badanie ogólnych prawidłowości rozwoju człowieka
- ideograficzny – badanie przyczyn różnic indywidualnych
4. Co stanowi istotę psychologii dziecka i jakie są jej cele? ( str.22)
Celem psychologii dziecka jest opracowanie bazy danych, która umożliwi wgląd zarówno w ogólną istotę dzieciństwa jak i w swoiste cechy poszczególnych dzieci.
Powinniśmy stworzyć sobie możliwość odpowiedzi na trzy pytania:
Kiedy?
-odnosi się do procesu ciągłych zmian. które stanowią atrybut dzieciństwa
-kamienie milowe rozwoju przybierają różne formy np. moment w którym dziecko zaczyna chodzić lub mówić
-celem jest ustalenie przedziału wiekowego, w którym większość dzieci po raz pierwszy powinna ujawnić nowe umiejętności
Jak?
-pytania te dotyczą sposobu zachowania dziecka np. w jaki sposób przedszkolaki tworzą grupy dwu-, trzyosobowe lub większe?czy zawsze spędzają czas w swoim gronie?
-potrzeba rzetelnych opisów, w jaki sposób dzieci w określonym wieku i w określonych okolicznościach radzą sobie z życiem codziennym oraz jak ich umiejętności zmieniają się wraz z wiekiem
Dlaczego? (wyjaśnienia)
-np. dlaczego niektóre dzieci rozwijają się w wolniejszym tempie niż inne
-każdy aspekt rozwoju dziecka wymaga wyjaśnienia
5. Sposoby i metody badania stosowane w psychologii rozwojowej. (str.24-27)
· obserwacja – wymaga cierpliwości, skrupulatnego zaplanowania. Należy zdecydować co, kogo, kiedy i gdzie chce się obserwować oraz z których technik obserwacji skorzystać. Obserwacja może mieć charakter uczestniczący i nieuczestniczący, przyjmować formę ciągłego relacjonowania lub odnosić się tylko do pewnych epizodów; może dotyczyć doboru próbki czasowej lub doboru próbki jakiegoś wydarzenia, skupiać się na całym zbiorze różnych kategorii zachowania lub tylko na jednej z nich, ograniczać się do jednej osoby w danym czasie, albo wzajemnych oddziaływań zachowań kilku osób; konieczne jest przeprowadzenie testów rzetelności by obserwacja była bezstronna
· wywiad – bezpośrednia rozmowa lub wypełnienie kwestionariusza; mogą przyjmować formy usystematyzowane lub nieusystematyzowane, formalne lub nieformalne, pytania zamknięte lub otwarte. Wybór zależy od celu, dla którego zostały ułożone, a ich precyzyjność i warunek w jakich zostaną zadane mają znaczący wpływ na uzyskanie odpowiedzi.
· eksperyment - należy zadbać o to by warunki dla wszystkich uczestniczących w eksperymencie były jednakowe i celowo zmieniać niektóre z tych warunków, by zaobserwować zmiany w zachowaniu dzieci, co pozwoli na zweryfikowanie danej hipotezy i uzyskanie odpowiedzi na konkretne pytania. Metody eksperymentalne umożliwiają dochodzenie do wniosków przyczynowo – skutkowych, co rzadko udaje się przy stosowaniu innych metod.
Badania przekrojowe – różne grupy dzieci w różnym wieku są porównywane pod względem określonej cechy w celu oceniania, jak dana funkcja zmieniła się w wyniku rozwoju.
Badania podłużne – te same grupy dzieci obserwowane są i badane w różnym wieku w celu prześledzenia zmian rozwojowych.
6. Cechy zmiany rozwojowej:
-zmiana względnie długotrwała
-nie pojedyncza, ale pewien ich ciąg
-ciąg ten ma charakter jednokierunkowy, stale rośnie lub maleje
-jest spontaniczna i autonomiczna tzn. wywołana przez czynniki wewnętrzne
-jest względnie nieodwracalna
7. Wyjaśnij pojęcia:
Filogeneza – rozwój życia psychicznego w całym świecie organicznym szuka zaczątków psychiki na wczesnych szczeblach ewolucyjnych i bada jej kształtowanie się u coraz wyższych gatunków zwierząt
Antropogeneza – bada rozwój człowieka jako gatunku od ludzi pierwotnych aż do dzisiejszych czasów
Ontogeneza – analizuje rozwój człowieka od poczęcia poprzez kolejne etapy życia
8.Co wpływa na przebieg rozwoju? ( z neta)
-Czynniki endogenne genetyczne, czyli determinatory rozwoju - to zespół odziedziczonych po rodzicach cech, które wyznaczają rozwój osobniczy. Dlatego nazywane są determinantami. Decydują one o pewnych niezmiennych właściwościach gatunku, jak również o pewnych jakościowych cechach jednostki, określając „w chwili zapłodnienia, z góry i w zasadzie w sposób nieodwracalny, przebieg rozwoju”-Czynniki endogenne paragenetyczne, czyli stymulatory rozwoju - należą do wrodzonych przyczyn wpływających na proces rozwoju osobniczego. tę grupę czynników nazwano stymulatorami i regulatorami. Jest to grupa czynników współdziałających, które względem organizmu płodu są zewnętrzne, natomiast endogenne w stosunku do organizmu matki-Czynniki egzogenne, czyli modyfikatory rozwoju: czynniki otaczającego świata oddziałujące na organizm dziecka ciągłymi bodźcami burząc jego równowagę fizjologiczną (homeostazę), zmuszając do przystosowania się do warunków zewnętrznych i modyfikując jego rozwój.a)Biogeograficzne modyfikatory naturalne, w tym: flora i fauna, zasoby mineralne, skład wody, gleby oraz powietrza, klimat, ukształtowanie terenu;b)Społeczno – kulturowe – modyfikatory kulturowe, w tym: pochodzenie społeczne, charakter i wielkość środowiska (miasto, miasteczko, wieś), poziom wykształcenia, wysokość zarobków, tradycje i zwyczaje społeczne.
-tryb życia
lub:
-genetyczne uwarunkowania rozwoju jednostki - czynniki, które wiążą się z wyposażeniem organicznym jednostki, z jej genotypem
-ekologiczne(środowiskowe)uwarunkowania rozwoju jednostki - a) Czynniki biogeograficzne - należą do nich ukształtowanie terenu (klimat, temperatura, wilgotność, nasłonecznienie, radiacje, pole elektromagnetyczne, ruchy powietrza itp.), fauna i flora otocznia, zasoby mineralne i wodne wraz z mikroelementami znajdującymi się w glebie i w wodzieb) Czynniki ekonomiczne i społeczno-kulturowe - należą do nich warunki materialne, wyznaczane przez poziom ekonomiczny całego społeczeństwa oraz wysokość zarobków rodziny w stosunku do liczby osób na utrzymaniu, jak też i składniki środowiska lokalnego, jak gęstość zaludnienia, typowy rodzaj osiedli, stan higieny, warunki mieszkaniowe i komunikacyjne, zróżnicowanie zawodowe mieszkańców, poziom organizacyjny szkolnictwa w danym regionie i w miejscu zamieszkania dziecka itp
-wyznaczniki rozwoju - są to niezbędne, konieczne determinanty kształtowania się procesów psychicznych i form działalności jednostki, uwikłane w całokształt zewnętrznych i wewnętrznych warunków jej życia oraz w złożony układ czynników genetycznych i ekologicznych. Do najważniejszych wyznaczników rozwoju człowieka zaliczamy aktywność własną, bez której udziału rozwój psychiczny nie mógłby w ogóle dokonywać się i przebiegać, oraz wychowanie, kierujące kształtowaniem się świadomości i osobowości człowieka. Oba wyznaczniki rozwoju: aktywność własna i wychowanie są wzajemnie sprzężone. Wychowanie przez innych ludzi i społeczeństwo zostaje w coraz większym stopniu zastępowane przez samowychowanie i samokształcenie, w którym oba te czynniki wzajemnie się przenikają
9.Okresy rozwojowe człowieka przypadające na dzieciństwo.
-okres prenatalny
-wczesne dzieciństwo: od 0-3 lat:
· okres niemowlęcy: od 0 do końca 1 r.ż
· okres poniemowlęcy: 2-3 lat
-średnie dzieciństwo, wiek przedszkolny: 4-6 lat
-późne dzieciństwo, młodszy wiek szkolny: 7-10 -12 r.ż.
-adolescencja (wzrastanie ku dorosłości): od ok 10 do ok 20 r.ż.
· wczesna adolescencja: wiek dorastania od 10-12 do 15 lat
· późna adolescencja:wiek młodzieńczy: od 16 do 20-23 r.ż
-wczesna dorosłość
-średnia dorosłość
-późna dorosłość
10). Omów prawa, zgodnie z którymi postępuje rozwój człowieka.
- Prawo cefalokandalne – głowowo – ogonowy – kierunek dojrzewania części ciała w kolejności od głowy w kierunku nóg
- Prawo proksyomodystalne – od centrum ku obwodowi – tendencja do rozwijania się części ciała w kolejności od tułowia w kierunku obwodu
11). Co odróżnia podejście obiektywne od subiektywnego w poznawaniu dzieci?Podejście subiektywne opiera się na intuicji, własnym doświadczeniu i radach „ekspertów”. Chociaż można z nich korzystać, to na ich podstawie nie można określić rzetelnych wytycznych. Intuicje odzwierciedlają wiedzę intuicyjną, jednak wiążą się ze sporymi wątpliwościami, mogą czasami wrastać z głęboko zakorzenionych uprzedzeń i z góry przyjętych intuicji. Osobiste doświadczenia wpływają na zdolność oceniania w sposób pozytywny(chcemy aby następne pokolenie odniosło te same korzyści) i negatywny(chcemy uchronić dzieci przed tym czego sami doświadczyliśmy). Osobiste doświadczenia mogą zakłócać zdolność osądu poprzez duży ładunek emocjonalny, a także pojedyncze przykłady mogą się okazać nieodpowiednie w pozostałych przypadkach. Porady ekspertów mają charakter niestabilny i często ulegają zmianom.
Podejście obiektywne zakłada przeprowadzanie badań naukowych. Jego głównymi zaletami są przejrzystość, możliwość przeprowadzenia ich dokładnej analizy i środki ostrożności, jakie zostały w nich zastosowane aby ustrzec się wpływów subiektywnych. Procedury badawcze są tu pełne różnego rodzaju zabezpieczeń, polegających na szczegółowym opisie wszystkich aspektów metod wykorzystywanych podczas pozyskiwania danych, ujawnieniu tych aspektów, poddawaniu wyników analizie statystycznej w celu sprawdzenia ich rzetelności oraz naleganiu, by inni badacze powtórzyli te badania, nie zaś opierali się na jednej próbie. Zastosowanie takich środków odróżnia podejście obiektywne od subiektywnego.
12). Jaka jest rola teorii w psychologii dziecka?
Teorie służą zrozumieniu pojedynczych faktów poprzez odniesienie ich do ogólniejszych zasad, uporządkowaniu uzyskanych danych oraz ukierunkowaniu procesu poszukiwania informacji, rodząc nowe kwestie do rozwikłania. Stanowi więc zasadniczy element przedsięwzięć naukowych. Teorię należy pojmować tylko jako narzędzie, które ma pomóc w rozważaniach na temat tego co znane i w szukaniu tego, co nieznane.
13. Zmiany w traktowaniu dzieci w perspektywie historycznej.
* dziecko jako miniaturowy dorosły
-w społeczeństwie średniowiecznym ludzie nie mieli żadnego poczucia specyfiki dzieciństwa, nie było świadomości dzieciństwa
-dzieci były miniaturowymi dorosłymi, brały udział w tych samych czynnościach jak dorośli zarówno w pracy, jak i w zabawie
-wiek chronologiczny nie miał takiego znaczenia jak dziś
-liczyła się siła i zdolność, które różnicowały poszczególne dzieci i pozwalały przyczynić się do utrzymania rodziny i przysparzania korzyści społeczeństwu
-wysoka umieralność niemowląt w średniowieczu
-obojętność matek względem małych dzieci, bliskość emocjonalna i fizyczna nie były tak ważne w relacji rodzic-dziecko jak dziś
-dopiero w XVII i XVIII w. po raz pierwszy pojawiła się obecna koncepcja dzieciństwa
-zaczęto je przedstawiać jako dzieci zarówno w ubiorze jak i wyglądzie(szczególnie chłopcy)
-rewolucja przemysłowa spowodowała wzrost zapotrzebowania siły roboczej – rodzice niejednokrotnie byli zależni od zarobków dzieci, które już w wieku 6 lat wysyłane były do pracy w fabrykach, kopalniach
-w XIX w. przyjęte przez Parlament Brytyjski Ustawy Fabryczne stworzyły dzieciom lepsze warunki, dzieci w wieku od 9 do 13 lat nie mogły pracować więcej niż 48 godz. tygodniowo, a w wieku od 13-18 nie więcej niż 68 godz.
*dziecko jako ofiara
-w starożytnym Rzymie dzieci stanowiły własność ojca, który sprawował nad nimi władzę absolutną, ich wychowywanie, karanie, a nawet sprawa życia i śmierci były w jego rękach
-kary cielesne, wykorzystywanie seksualne, dzieciobójstwo, brak reakcji społeczeństwa
-surowe karanie dzieci było uzasadniane było moralnością religijną, w myśl purytańskiej doktryny grzechu pierworodnego, wszyscy jesteśmy poczęci i urodzeniu w duchu zła , a zadaniem rodziców i pedagogów jest poskromić zło tkwiące w dziecięcej duszy.
-podstawowym celem wychowania jest więc wykorzenienie zła i negatywnej natury, którą każde dziecko zostało obdarzone
*dziecko dziś:
-dawniej dzieci traktowane były przez pryzmat potrzeb społecznych i swych rodzin ich złe traktowanie było uzasadnione przez dominujące czynniki ekonomiczne, moralne i religijne, oparte na wymaganiach dorosłych
-dopiero w drugiej połowie XX wieku zaczęto formalnie chronić dzieci przez ustawodawstwo
-Konwencja Narodów Zjednoczonych o Prawach Dziecka 1989r. : stwierdza że dzieci mają prawa, wymienia prawa dzieci, stwierdza obowiązek wszystkich r4ządów do pilnowania przestrzegania tych praw
-deklaracja przyjęta przez Światowy Kongres Dzieci: wszystkie dzieci świata są niewinne, wrażliwe i zależne od dorosłych, są ciekawe, aktywne i pełne nadziei. Ich czas powinien być czasem radości i pokoju, zabawy, nauki i rozwoju. Ich przyszłość powinna być kształtowana w harmonii i współpracy, ich życie powinno dojrzewać wraz z poszerzaniem perspektyw i zdobywaniem nowych doświadczeń
- dzieci nie są jedynie dodatkiem do opiekunów, są odrębnymi jednostkami z własnymi prawami
14. Różnice w traktowaniu dzieci w perspektywie kulturowej.
kultura zachodnia – dziecko i matka trzymająca je na kolanach, oboje są sobą zajęci. Matka poprzez tulenie, uśmiech, kołysanie, śpiew, rozmowę stara się utrzymywać bardzo intensywny wzajemny kontakt emocjonalny i upewnia się, że jest w centrum uwagi dziecka
matki kalulijskie – dzieci nie są traktowane jako partnerzy we wzajemnych kontaktach. Matki trzymają dzieci na kolanach tak, że patrzą one na zewnątrz widzą innych z grupy społ. maka rzadko rozmawia z dzieckiem, inni do niego mówią, a ona odpowiada na pytania w jego imieniu, od samego początku dziecko zaangażowane jest w wymianę wieloosobową, przygotowywane do tego by uznawać wspólnotę społeczną za ważną całość
ludność Gusii – wszystko co matka robi z dzieckiem na ma celu unikanie lub tłumienie jakiegokolwiek pobudzenia. Kontakty mają uspokajać, a nie rozbawiać, niewiele kontaktów twarzą w twarz, działania są powolne i pozbawione emocji, najczęstszą reakcją matki na głos, czy spojrzenie dziecka jest odwrócenie wzroku. Spory nacisk kładzie się na trzymanie w ramionach i kontakt fizyczny nawet podczas snu
społeczeństwa zachodnie – przywiązanie uwagi do zabawy, matki często przyłączają się do niej, by rozwijać u dzieci zdolności poznawcze i umiejętność uczenia się
matki meksykańskie – zabawa nie odgrywa żadnej roli w rozwoju dziecka
matki japońskie – dzieciństwo to proces przebiegający od niezależności do uzależnienia. Noworodek jest odrębną jednostką, którą matka musi tak socjalizować by stała się zależna od innych członków grupy
15. Podaj różnice między kulturami indywidualistycznymi, a kolektywistycznymi.
Kultury indywidualistyczne to takie wspólnoty, w których liczy się przede wszystkim niezależność od innych i dlatego dzieci wychowywane są tak, by były samowystarczalne i pewne siebie
Kultury kolektywistyczne – wspólnoty, które akcentują wzajemne zależności między swymi przedstawicielami i które wychowują dzieci tak, by ceniły konformizm społeczny bardziej niż własne cele.
16. Omów wpływ przekonań dorosłych na ich zachowania wobec dzieci.
systemy przekonań funcjonują w ludzkich umysłach. stanowią one struktury pojęciowe i nie maja bezposredniego wplywu na dzieci. Wplywaja natomiast na zachowania doroslych wobec dzieci.Wplyw przekonan ma zatem charakter posredni, gdyz realizuje sie poprzez praktyki wych. to one odzdzialuja na zachowanie dziecka i tym samym na system przekonan, ktore one same wyksztalca
17. Omów wpływ czynników genetycznych na rozwój dziecka.
Każdy gen odpowiada za pewien określony aspekt cechy człowieka lub procesu rozwojowego za wzrost, wagę, poziom inteligencji itp. Pojawienie się określonych umiejętności lub zdolności t.j. pierwsze słowa lub osiągnięcie dojrzałości płciowej jest również wynikiem planu genetycznego. Niektóre geny odnoszą się do cech ogólnoludzkich, określają np., że każdy z nas będzie miał dwie nogi, dwie ręce i powodują, że rozwój przebiega w określonym porządku. Jednakże inne geny odnoszą się do tych aspektów rozwoju, które nas wyróżniają i czynią jednostkami niepowtarzalnymi, należą do nich: wygląd fizyczny, rysy psychiczne, tempo osiągania przez dziecko kolejnych kamieni milowych w rozwoju motorycznym.
Dziedziczenie cech fizycznych kontrolowane jest przez pojedynczy gen, predyspozycje psychiczne kształtowane są przy udziale kilku, a często bardzo wielu genów np. inteligencja.
ellea2