filozofia.doc

Powstanie Filozofii

Powstanie filozofii wiązało się z zajęciem nowej postawy poznawczej wobec świata. Jej cechy to:

Poszukiwanie wiedzy dla niej samej, a nie z uwagi na korzyści praktyczne.

Próby wyjaśniania zjawisk w porządku naturalnym, niezależnie od religii i mitu.

Tworzenie koncepcji wyrażonych za pomocą twierdzeń, sformułowanych przy pomocy wypracowanych pojęć i uzasadnianych m.in. jedne przez drugie.

Arché

Pierwsze zagadnienie filozoficzne to pytanie o arché. Arché (zasada) – jest tym, z czego rzeczy się wywodzą, dzięki czemu są, w co się rozpadną („rzeczywistość pierwsza, pierwotna i podstawowa”).Co nią jest ? – to pytanie jońskich filozofów przyrody.  Arché: jońscy filozofowie przyrody

•           Tales z Miletu – woda

•           Anaksymander (609-547 p.n.e.?) – bezkres (apeiron)

coś nieskończonego przestrzennie i co do wielkości,

coś nieokreślonego jakościowo.

•           Anaksymenes – powietrze

•           Heraklit z Efezu (VI-V w. p.n.e.) –  ogień

•           Naturalną postawą filozofów tego okresu był:

Hilozoizm: wszystkie ciała fizyczne są ożywione.

Arché: inne rozwiązania

•           Pitagorejczycy: liczba i elementy konstytutywne liczby.

•           Parmenides (VI – V w. p.n.e.)

–          Zjawiska nie są (prawdziwym) bytem.

–          Byt jest poznawany tylko rozumowo; w przeciwieństwie do zjawisk jest on niepowstały, nieginący, niezmienny i absolutnie nieruchomy.

•           Empedokles (484-421 p.n.e.?) – istnieją cztery „zasady” lub „pierwiastki”:

-ogień,woda,

-               powietrze,-ziemia, oraz dwie „siły”: miłość i nienawiść.

•           Anaksagoras (500-427 p.n.e.?)

„We wszystkim jest cząstka wszystkiego.”

Dwie linie rozwoju filozofii: Demokryt z Abdery (między 460-360 p.n.e.)

–          Istnieją tylko atomy i próżnia.

Sokrates (469-399 p.n.e.)

Doszedłszy do przekonania, że badanie przyrody nie ma żadnego praktycznego znaczenia dla nas, ludzi, Sokrates zajął się roztrząsaniem zagadnień etycznych, filozofując w warsztatach i na rynku. Mówił, że szuka wiedzy o tym, „Co jest dobre, a co złe w domostwach”.

Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy sławnych filozofów]

Mówi się czasami, że istnieją dwie linie rozwoju filozofii:

linia demokrytejska – tutaj głównym przedmiotem zainteresowania jest świat,

2)linia sokratejska – w centrum zainteresowania stawiająca człowieka

Podstawowe koncepcje filozofii:

1.        klasyczna koncepcja filozofii (Platon, Arystoteles) jest to dziedzina wiedzy niezależna od innych nauk i religii tzn. inne nauki nie mogą ani zaprzeczyć ani potwierdzić wyników filozofii. Zajmuje się ona rzeczywistością i tym co w niej zasadnicze dotyczy bytu i jego koniecznych uwarunkowań;

2.        koncepcja pozytywistyczna (XIXw. A.Comte) twierdził, że filozofia nie jest odrębną dziedziną wiedzy, jest kontynuacją, zestawia wyniki badań innych nauk w całość, uogólnia je. Nie ma zatem ani przedmiotu badań ani metody, ma jedynie swój charakterystyczny cel:

a)        encyklopedyczny – czyli zbieranie wyników nauk w całość;

b)        syntezujący – uogólnienie;

Filozofia w tej koncepcji jest zależna w całości od nauk szczegółowych.

3.        koncepcja neopozytywistyczna (Wittgenstein I )- współtwórca koła wiedeńskiego. Twierdził, że istnieją 2 rodzaje nauk:

a)        formalne (logika matematyczna)- czysto analityczny charakter;

b)        realne (przyrodnicze, humanistyczne);

Twierdzą oni, że:

a)        problemy, których nie może rozwiązać nauka (ścisła) to pseudo problemy, które należą do sztuki lub literatury, religii;

4.        koncepcja lingwistyczna (B.Russel, Wittgenstein II) lingua- język- twierdzili, że problem filozofii to problem języka (słów). Ponieważ, jest on nieścisły to trzeba go dopracować, aby odróżnić rzeczywiste problemy od pseudo problemów. Język- uporządkowanie go- jest konieczne, gdy jest on podstawowym narzędziem filozofowania. Niestety poprzestano na analizie języka i traktowaniu jako jedyną filozofię. Analiza języka stała się jedyną metodą poznania.

5.        Koncepcja irracjonalna – twierdzi, że filozofia to nie nauka lecz światopogląd, to osobisty pogląd na świat i wynikająca z tego postawa życiowa.

Filozofia a światopogląd: Filozofia może dostarczać światopoglądu albo być jego uporządkowaną logicznie wersją. Ideologie traktują filozofie instrumentalnie czerpiąc z niej te elementy, które uzasadniają jej założenia lub pozwalają ukrywać rzeczywiste cele ideologów (por. komunizm). Nie ma czystych nauk – nie skażonych wpływem kultury, historii i wydarzeń dnia codziennego. W związku z tym istnieje związek pomiędzy filozofią, a światopoglądem i ideologią. Światopogląd – związek trwałych i uporządkowanych wyobrażeń o świecie jako całości i o różnych fragmentach tego świata. Na światopogląd składają się:

·         poglądy o ogólnych własnościach i naturze świata

·         poglądy o społeczeństwie, istocie i jego genezie

·         poglądy o miejscu człowieka jako jednostki we wszechświecie i świecie

·         poglądy na różne wartości i ich dobra, na kryteria ich wartościowania

Ideologia – zbiór twierdzeń, który jest podstawą postępowania jednostki lub grupy społecznej.

Filozofia obejmuje siedem podstawowych dyscyplin:

1. Ontologia – Metafizyka – to nauka o bycie, o szeroko rozumianej rzeczywistości, stara się rozstrzygnąć czy istnieje jeden byt czy więcej?, co jest pierwotne: czy materia czy świadomość?, jakie prawa rządzą naszą rzeczywistością?, na czym polega wolność i jaki ma zakres? (wolność to nie swawola)
2. Epistemologia – Gnoseologia – czyli teoria poznania, analizuje pochodzenie poznania, możliwości poznania człowieka, wydolność człowieka w poznaniu, ustala kryteria prawdy
3. Aksjologia – jest to nauka o wartościach, o hierarchii wartości (która ma kluczowe znaczenie w filozofii), rozpatruje różne typy
wartości, sposób ich istnienia i realizowania hierarchii wartości.4. Antropologia filozoficzna – jest to nauka o naturze ludzkiej, o człowieku, zajmuje się też sensem i celem ludzkiego życia, stosunkiem jednostki do (określonej) społeczności, szczęściem, cierpieniem, śmiercią
5. Etyka – jest to teoria moralności, która zajmuje się postępowaniami ludzkimi, problemami wartości, ocen, pewnych norm zachowań, kategoriami dobra i zła, etycznymi ideałami
6. Estetyka – to nauka zajmująca się kategoriami estetycznymi takimi jak piękno, wzniosłość, komizm, tragizm, brzydota, patos i inne, bada również sposoby przejawiania się postawami estetycznymi, możliwością kształtowania wrażliwości estetycznej oraz indywidualnego i zbiorowego przeżycia estetycznego
7. Filozofia społeczna – to dziedzina, która rozpatruje ogólne zagadnienia związane z życiem człowieka, świadomość społeczna oraz warunki egzystencji ludzkiej w społeczności, zajmuje się również problemem państwa, jego historii i dziejów, analizuje czynniki decydujące o przebiegu różnych zdarzeń historycznych
Filozofia w ciągu 25 wieków bardzo się rozwinęła i ubogaciła.
Tworzyli ją wielcy myśliciele, którzy poznając myśli poprzedników tworzyli nowe, własne myśli filozoficzne i ten dyskurs filozoficzny trwa do dziś.
 

Historyczny podział dziejów filozofii W pierwszym przypadku kryterium prezentacji są epoki przyjęte w historii powszechnej. Zgodnie z tym dzieje filozofii dzielimy na:

a)        filozofię starożytną,

b)        filozofię średniowieczną,

c)        filozofię nowożytną,

d)        filozofię współczesną.

Tematyczny podział Filozofii;

a)        filozofia przedmiotu,

b)        filozofia podmiotu

c)        filozofia podmiotowości.

Filozofia a problem dobra i zła

Dobro i Zło, to pojęcia, które nurtują ludzkość od wieków. Mimo zasadniczych różnic, które je dzielą, granica między nimi dość często jest zatarta i trudna do zdefiniowania. To, co stanowi wartość pozytywną dla jednego człowieka, dla drugiego może być równoważne ze złem. Zło to jedna z dwóch, podstawowych wartości moralnych, przeciwieństwo dobra. W filozofii teistycznej zło to stan nieistnienia, nieobecności lub zakłócenia dobra rozumianego jako stan, w jakim Bóg (osobowy absolut), chce, aby rzeczy się znajdowały. W buddyzmie zło jest utożsamiane ze złą karmą.Problematyka Dobra i Zła jest niezwykle szeroka – wiąże się między innymi z religią, etyką, wychowaniem i prawem.
W wierze Zło jest równoznaczne z grzechem. Rozpatrując tę kwestię od strony religii można pokusić się o porównanie grzeszenia do tycia, które jest łatwe i przyjemne. Nie trzeba się wysilać, aby grzeszyć, wystarczy iść w życiu po najmniejszej linii oporu, myśleć wyłącznie o własnym dobru, które w tym wypadku zasadniczo różni się od pierwotnej idei pojęcia. Jednak po grzechu często następują wyrzuty sumienia, które w tym porównaniu reprezentuje nadwaga, i chęć odpokutowania za uczynione zło, czyli ścisła dieta. Problemy, jakie wiążą się z odchudzaniem stanowią świetne odzwierciedlenie samopoczucia człowieka, który naprawdę żałuje swych złych uczynków. Pokutujący tęskni za dawnym łatwym życiem, a poszczący za uczuciem sytości i zadowolenia. Moim zdaniem to banalne porównanie w pełni oddaje skomplikowaną strukturę Zła, rozpatrywanego z pozycji osoby wierzącej.
Podobnie wygląda sytuacja złego postępowania w przypadku moralności i prawa. Zasadniczą różnicą są konsekwencje Zła: w obu przypadkach pokuta za winę jest przewidziana tylko w doczesnym życiu. W religii zatwardziały grzesznik ma przed sobą perspektywę wiecznego potępienia.
Francuski filozof, Blaise Pascal (1623-62), skonstruował swego rodzaju grę, która niezbicie wykazuje “opłacalność wiary w Boga”. Polega ona na następujących założeniach:
• Zakładamy, że Bóg jest – i on jest. Wygraliśmy.
• Zakładamy, że Boga nie ma – a on jest. Przegraliśmy.
• Zakładamy, że Bóg jest – a go nie ma. Nie straciliśmy nic.
Jednak Pascal nie przewidział wszystkich wariantów tej gry. Niekonsekwentnie, można by rzec, pominął następującą możliwość: zakładamy, że Boga nie ma – i go nie ma... co się stanie w takim przypadku? Jeśli wziąć pod uwagę tylko kwestie religijne zasadniczo nie straciliśmy nic. Wydaje mi się, że Pascal specjalnie pominął wariant powyższy, gdyż jego gra związana jest tylko z Bogiem. Jednak jeśli niewiara w Boga łączy się z tolerancją Zła, nie można zapomnieć o kwestiach prawno-etycznych, które nierozerwalnie wiążą się z karą ziemską.
W dzisiejszych czasach wiele uwagi poświęca się Złu, prawie zupełnie pomijając zagadnienie Dobra.

Filozofia (phileo- miłośnik, Sophia- mądrość) czyli umiłowanie mądrości jest refleksją nad rzeczywistością. Jako, że rzeczywistość jest bardzo złożona, filozofia, aby ją ogarnąć we wszystkich aspektach dzieli się na wiele dziedzin (działów). 

Marksizm, system poglądów filozoficznych, ekonomicznych i polityczno-społecznych, stworzony przez K. Marksa i F. Engelsa w połowie XIX w. Stał się ideologiczną i polityczną podstawą ruchów robotniczych końca XIX i początku XX w. w Europie, w tym także rewolucji socjalistycznej w Rosji (1917). W byłym Związku Radzieckim, a także państwach bloku socjalistycznego, był jedyną obowiązującą doktryną ekonomiczną i polityczno-społeczną.
Klasycy marksizmu przyjęli założenie, że świat jest materialny i rządzi się prawami dialektyki. Punktem wyjścia była dla nich idealistyczna dialektyka F. Hegla. Celem marksizmu jest zbudowanie  "społeczeństwa bezklasowego". Warunkiem tego jest obalenie politycznej władzy kapitalistów przez proletariat ("dyktatura proletariatu"). Drogą zaś osiągnięcia go jest rewolucja, którapowinna objąć cały świat.

Marks wyróżnił w społeczeństwie bazę i nadbudowę. Baza to warunki ekonomiczne, materialne i społeczne, a nadbudowa to myśli, idee, instytucje polityczne ale też religia, czy filozofia. Między bazą a nadbudową zachodzi wzajemne oddziaływanie.

Pozytywizm - kierunek w filozofii i literaturze zainicjowany przez Auguste'a Comte'a w połowie XIX wieku (Kurs filozofii pozytywnej) i kontynuowany do czasów współczesnych (zob. empiriokrytycyzm, pozytywizm logiczny). Podstawowa teza pozytywizmu głosi, że jedynie prawdziwą wiedzą jest wiedza naukowa, która może być zdobyta tylko dzięki pozytywnej afirmacji teorii za pomocą empirycznej metody naukowej.Mimo że z czasem metoda naukowa odeszła od pozytywistycznej afirmacji teorii na rzecz jej falsyfikacji, to jednak pozytywizm we współczesnej postaci nadal jest kojarzony ze światopoglądem naukowym - wręcz czasem nazywany ideologią naukową - i jako taki bywa często podzielany przez technokratów wierzących w konieczność rozwoju przez postęp nauki.W Polsce oddziaływanie tego nurtu myśli przejawiało się początkowo głównie w literaturze, która w kraju pod rozbiorami nie tylko przeciwstawiała się literackiemu romantyzmowi, głosząc wiarę w postęp i zdobycze nauki, ale także postulowała kulturalną i gospodarczą odbudowę przez pracę u podstaw.

Najważniejsze reguły pozytywizmu :

- reguła fenomenologiczna (ograniczenie się do badania zjawisk, stwierdzenie braku realnej różnicy między zjawiskiem a istotą)

- reguła nominalizmu (bada się jedynie przedmioty)

- reguła zaprzeczająca wartości poznawczej sądów oceniających i wypowiedzi normatywnych

- reguła wyrażająca się w wierze w zasadniczą jedność wiedzy ludzkiej

Filozofia analityczna
Początków filozofii analitycznej należy szukać u Gottlieba Frege, Franza Brentany, Georga Edwarda Moore'a, Bertranda Russella (ur. 1872, zm. 1970) i w neopozytywizmie logicznym (Rudolf Carnap, Ludwig Wittgenstein). Ważną rolę, szczególnie w logice, odegrała szkoła lwowsko-warszawska. Charakterystyczne dla filozofii analitycznej jest skierowanie zainteresowania na analizę języka oraz podkreślanie wagi i doniosłości badań logicznych. Szczególnie w pierwszym okresie rozwoju prądu można było zauważyć niechęć do metafizyki a nawet podważanie zasadności uprawiania filozofii (por. Koło Wiedeńskie). Jednak następcy pierwszego pokolenia filozofów analitycznych zwrócili się w stronę ontologii dochodząc do ważnych z punktu widzenia historii filozofii rezultatów (Peter Frederick Strawson, Saul Kripke, David Kellog Lewis). Na peryferiach filozofii analitycznej nastąpił gwałtowny rozwój filozofii nauki (Karl Popper, Thomas Kuhn, Paul Feyerabend).

Hermeneutyka filozozoficzna powstała w XIX wieku za sprawą Ernsta Schleiermachera i Wilhelma Diltheya, w wieku XX rozwijali ją Martin Heidegger, Hans-Georg Gadamer i Paul Ricoeur
Hermeneutyka w znaczeniu ściślejszym (obecnie najpowszechniejszym) - sztuka rozumiejącej interpretacji (rozumienie jest centralną kategorią tak pojętej hermeneutyki) różnych przejawów aktywności ludzkiej, zwłaszcza o charakterze kulturowym, zmierzająca do odkrycia ich głębokiego sensu i umieszczenia ich w szerszym kontekście historycznym, społecznym, światopoglądowym itp.Współcześnie odgrywa znaczącą rolę w literaturoznawstwie, religioznawstwie, antropologii kulturowej itp. (m.in. P. Ricoeur). Ważniejsze założenia hermeneutyki:
a) akt interpretacji zmierza do odsłonięcia zakrytych znaczeń, których nie da się uchwycić wyłącznie w zewnętrznej warstwie tego, co interpretowane,
b) podmiot i przedmiot interpretacji warunkują siebie nawzajem, tzn. dzieło czy badany problem już z góry determinują sposób, w jaki będą postrzegane, a odkrycie ich sensu jest też rozpoznaniem własnej postawy interpretującego wobec nich (zasada tzw. koła hermenetycznego),
c) hermeneutyka nie jest jednoznacznie powiązana z jakąś metodologią, tę ostatnią określa konkretna sytuacja interpretacyjna: charakter dzieła, możliwości interpretatora, kontekst historyczno-kulturowy itp.

Fenomenologia - jeden z kierunków teorii poznania w filozofii.
Nazwa kierunku pochodzi od greckiego phainomenon oznaczającego to, co się zjawia. Metoda fenomenologiczna polega na opisie i oglądzie tego, co i jak dane. Jest to metoda filozofowania, która odbiega od codziennych sposobów orientowania się w rzeczywistości. Podejście fenomenologiczne różni się od naturalnego nastawienia bezzałożeniowością. W nastawieniu naturalnym mamy na temat świata pewne założenia, domysły, teorie, spekulacje. Fenomenologia nawołuje do ich odrzucenia po to, by przyjrzeć się światu tak, jak się on jawi. Edmund Husserl postulował powrót do rzeczy samych. Ma temu służyć redukcja fenomenologiczna (epoche), która oznacza wzięcie w nawias, zawieszenie przekonania o realnym istnieniu świata i poznającego podmiotu. Epoche miało sprawić, że świadomość stanie się czysta (pozbawiona założeń), będzie traktować świat wyłącznie jako fenomeny, zjawiska.
Dla fenomenologii ważne znaczenie ma pojęcie intencjonalności, które Husserl zapożyczył od swojego nauczyciela Franza Brentany. Według Brentany intencja jest relacją łączącą umysł, świadomość z treścią lub przedmiotem. Relacja intencjonalna składa się z dwóch członów: noezy i noeatu.

Podtawowe metody fenomenologiczne :

- metoda oglądu i opisu (analiza tego, co i w jaki sposób jest dane)

- metoda ideacji (cel: dotarcie do istoty rzeczy)

- metoda redukcji transcendentalnej (liczy się sam przedmiot w jego naoczności)

- metoda analiz (rozważenie pierwotnych przeżyć świadomych poznającego podmiotu)

Egzystencjalizm – prąd społ. – kult. , kierunek filozoficzny zdominowany przez rozważania antropocentryczne, skupione na fakcie egzystencji człowieka. Filozofia rozumiana jako podstawowy sposób egzystencji. Centralne miejsce w rozważaniach zajmuje filozofia człowieka, skupiona na jego egzystencji. Człowiek jest tu przede wszystkim egzystencją, rzuconą w wir świata, kompleks odniesień interpersonalnych, sytuacji kulturowych. W działaniach człowieka akcentuje się moment decyzji, kształtujący samostanowienie. Wartość moralna jest tu sposobem istnienia jednostki. Człowiek powinien dążyć do przyjęcia odpowiedzialności za swój wolny styl życia. Wg egzystencjalizmu rzeczywistość człowieka jest rozdarta na sferę świadomości i sferę rzeczy, co prowadzi do alienacji człowieka. Człowiek ponosi pełną odpowiedzialność za swoje czyny, co stwarza poczucie samotności,zagubienia i zagrożenia w świecie.

Postmodernizm – głównym problemem jest konieczność odrzucenia bądź przewartościowania oświeceniowego dziedzictwa. Koniec poglądu, że istnieje jakiś bezwzględny logos, do którego powinniśmy dążyć i który organizuje nasze mysli i dążenia. Celem post. Jest świat bez metafizyki, bez absolutnego sensu i ostatecznej tajemnicy. Odrzucają klasyczne rozróżnienia i kategorie filozoficzne. Dla post. Wszystko jest rodzajem siły (argumenty, perswazja, siłą były też filozofia i nauka ale udawały, że nią nie są). Głownym elementem przesłania post jest wyzwolenie. Post doprowadzili do polityzacji myślenia, nakłaniając do podejrzliwości i tropienia wszędzie struktur władzy.

Szkoła frankfurcka – założenia : marksistowskie założenie o tym, że człowiek nowoczesny podlega reifikacji (urzeczowieniu); świat nowoczesny jest zagrożony przez technikę; człowiek jest uprzedmiotowiony(każdy bez względu na klasę społeczną); wzrost techniki będzie nieuchronnie prowadził do totalitaryzmu, przez co coraz łatwiej będzie można nami manipulować; rozum instrumentalny sprawi, że zabijemy naszą indywidualność i spontanicznośc. Wg Adorno i Horkheimera bunt przeciwko temu możliwy jest tylko poprzez sztukę.

Popper – sformułował koncepcję falsyfikacjonizmy(teorie naukowe nie są albo prawdziwe, albo fałszywe, każda teoria jest ważna dopóki nie zostanie obalona przez jakieś fakty, które miała wyjaśnić). Podstawą rozwoju wiedzy może być jedynie krytycyzm i falsyfikacja teorii lub hipotez. Jedynym sposobem uczenia się jest metoda prób i błędów. Popper wierzył w idee rozumu i postępu, który oparty miał być na ludzkich czynach i wysiłkach, na jasności celów. Jako zabezpieczenie przed totalitaryzmem widział demokratyczne instytucje polityczne, które pozwalają na kontrolę władzy państwowej. Państwo musi w niewielkim stopniu ingerować w sferę gospodarczą. Polityka to sfera komunikacji, w której dominującą techniką oddziaływania jest argumentowanie, racjonalne uzasadnianie poglądów. Społeczeństwo otwarte – demokratyczne, samo decyduje o dalszych losach swojego rozwoju, uznaje różnice między faktami i wartościami, dopuszcza różnorodność poglądów.

Hannah Arendt – istotą władzy nie jest narzucanie własnej woli innym, lecz zdolność łączenia się ludzi w działaniu bez użycia przymusu. Władza jest typem stosunków międzyludzkich, który może się aktualizować lecz nigdy w pełni materializować. Gdy władza nie jest aktualizowana,ginie. Jedynym czynnikiem materialnym niezbędnym do powstania władzy jest wspólne życie ludzi, istnienie dziedziny publicznej, w której dokonuje się uznanie władzy. Arendt postrzegała rewolucję jako najdoskonalszą postać ludzkiego działania.

Michel Foucault – uważał, że w kwestii władzy należy odejść od dominujących pytań o suwerenność i legitymizację. Do tego, aby kimś rządzić nie trzeba używać siły, czy przemocy. Wymaga typu racjonalności, władza wiąże się z relacjami międzyludzkimi regulowanymi określonymi wzorami kulturowymi. Istotę filozofii polityki stanowiło twierdzenie, że władze ma nad nami nie siła, lecz nasza wiedza, którą tworzą instytucje społeczne, ale też system państwa i prawa. Władza to skuteczny wpływ, jaki rządzący wywierają na rządzonych dzięki wiedzy, jaką sami na ten temat wytwarzają. Wiedza jest taką samą kategoria spol-pol jak władza. Ta z kolei jest bezprzedmiotowa, wymusza u nas pewne sposoby życia i umierania, bogacenia się i poszukiwania prawdy. Poznanie jest wehikułem władzy, kształtuje nasze umysły i ciała.

Trzy typy racjonalności rządzenia : duszpasterstwo; idea racji stanu(celem rządzenia nie jest umacnianie władzy, lecz państwa);dyscyplina(metoda sprawowania władzy obejmuje cały zestaw narzędzi, jest technologią).

Wieloznaczność liberalizmu...