Instrumenty finansowe polityki regionalnej Unii Europejskiej

Aneta Dudała

Ekonomia III rok

Gr. I

1.      Polityka regionalna Unii Europejskiej

Polityka regionalna Unii Europejskiej rozwija się w sposób dynamiczny, głównie w oparciu o środki finansowe Europejskiego Banku Finansowego i instrumenty prawno-finansowe. Praktycznie od momentu ustanowienia pierwszego funduszu strukturalnego, obserwuje się stały i sukcesywny wzrost wartości budżetowych środków finansowych UE, przeznaczonych na realizację działań i przedsięwzięć z zakresu polityki regionalnej. Zarówno na poziomie Unii, jak i na poziomie państw członkowskich obserwuje się nieustanny, dynamiczny rozwój polityki regionalnej. Polityka regionalna poszczególnych krajów członkowskich powinna zmierzać do wprowadzenia zmian strukturalnych w gospodarce, modernizacji ekonomicznej i poprawy konkurencyjności we wszystkich obszarach. Istotnym celem tej polityki jest budowanie potencjału wewnętrznego regionów, zapewniającego możliwość długotrwałego ich rozwoju. Ponadto, polityka regionalna państw musi wspierać wyrównywanie szans rozwojowych w regionach problemowych, które bez tego typu wsparcia skazane są na stopniową marginalizację i trwałe ograniczenie dostępnych możliwości rozwojowych. Wsparcie to powinno być zorientowane również na pobudzanie aktywności społecznej i poprawę sprawności działania administracji publicznej. Polityka regionalna państw członkowskich wspiera w pierwszym rzędzie te kierunki rozwoju, które są ważne dla długofalowego rozwoju całego kraju i Unii Europejskiej.

Ze względu na duże zróżnicowanie stopnia rozwoju społecznego i gospodarczego poszczególnych krajów członkowskich Unii oraz istnienie jeszcze większych dysproporcji rozwojowych pomiędzy ich regionami konieczne jest prowadzenie polityki regionalnej wewnątrz Unii Europejskiej. Głównym celem europejskiej polityki regionalnej jest zatem „zmniejszenie istniejących nierówności regionalnych i zapobieganie powstawaniu dalszych różnic między regionami poprzez transfer zasobów Wspólnoty do regionów uboższych, wykorzystując w tym celu finansowe instrumenty” .

Politykę regionalną i związane z jej realizacją korzystanie z funduszy, Unia Europejska prowadzi na podstawie określenia obszarów problemowych zwanych w nomenklaturze Unii Europejskiej Celami. W związku z tym pierwszym kluczowym zadaniem w każdym nowym okresie programowania funduszy strukturalnych jest wybranie regionów lub obszarów, które otrzymają pomoc z tych funduszy.

Polityka regionalna Unii Europejskiej obejmuje dwie kategorie instrumentów funkcjonalnych, które decydują o jej funkcjonowaniu i oddziaływaniu. Są to instrumenty prawne i instrumenty finansowe. Instrumenty prawne to określone działania prawne oraz instytucjonalne, których wynikiem jest stanowienie aktów prawnych regulujących zasady oddziaływania polityki regionalnej oraz powstawanie struktur instytucjonalnych odpowiedzialnych za realizację tych aktów. Instrumenty finansowe natomiast, to określone fundusze zasobowe środków budżetowych Unii Europejskiej oraz środków pozabudżetowych, które umożliwiają dokonywanie unijnej interwencji finansowej.

Ze względu na fakt, że większość instrumentów polityki regionalnej ma charakter złożony, wobec tego można wyodrębnić również instrumenty prawno-finansowe. Do tej kategorii należą :
- fundusze strukturalne,
- Fundusz Spójności,
- Europejski Bank Inwestycyjny (EBI).
 

2. Fundusze strukturalne i ich przeznaczenie

Fundusze strukturalne są instrumentem służącym do realizacji jednego z nadrzędnych celów, jakim jest spójność społeczno-gospodarcza. Ich zadaniem jest wspieranie restrukturyzacji i modernizacji gospodarek krajów i regionów wspólnotowych. W ten sposób wpływa się na zwiększenie spójności ekonomicznej i społecznej Unii. Fundusze kierowane są przede wszystkim do tych regionów, które bez pomocy finansowej nie są w stanie dorównać do średniego poziomu rozwoju gospodarczego w Unii Europejskiej.

Fundusze strukturalne stanowią finansowe instrumenty polityki strukturalnej realizowanej przez Unię Europejską. Powstały w celu zrestrukturyzowania i zmodernizowania gospodarek państw członkowskich UE. W okresie programowania 2000-2006 istniały cztery fundusze strukturalne:

·         Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

·         Europejski Fundusz Społeczny

·         Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (funduszem strukturalnym jest tylko sekcja orientacji)

·         Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa

W perspektywie finansowej 2007-2013 do funduszy strukturalnych zalicza się Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Europejski Fundusz Społeczny. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej przestał istnieć. W jego miejsce powołano Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, który stanowi instrument wdrażania Wspólnej Polityki Rolnej. Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa również przestał istnieć, a w jego miejsce stworzono Europejski Fundusz Rybacki będący instrumentem wdrażania Wspólnej polityki rybołówstwa.

2.1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

Fundusz utworzony w 1975 na podstawie art. 160 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Zgodnie z tym przepisem, celem funduszu jest  przyczynianie się do korygowania podstawowych dysproporcji regionalnych we Wspólnocie poprzez niwelowanie różnic w poziomach rozwoju oraz zacofania regionów.

W zakresie swoich zadań fundusz wspomaga w szczególności środowisko produkcyjne i konkurencyjność przedsiębiorstw, badania naukowe i rozwój technologiczny, inwestycje infrastrukturalne, ochronę środowiska, rozwój turystyki i inwestycji kulturalnych, a także rozwój społeczeństwa informacyjnego oraz współpracę przygraniczną.

Beneficjentami środków finansowych pochodzących z tego funduszu są przede wszystkim przedsiębiorcy, instytucje otoczenia biznesu, instytucje pozarządowe, administracja rządowa oraz samorządy terytorialne, instytucje i jednostki badawczo-rozwojowe.

Obszary wsparcia z EFRR:

·        Środowisko produkcyjne i konkurencyjność przedsiębiorstw- EFRR finansuje różnego rodzaju projekty skierowane do sektora przedsiębiorstw w zakresie środowiska produkcyjnego i konkurencyjności przedsiębiorstw, szczególnie średnich i małych. Fundusz wspiera m.in. projekty inwestycyjne oraz doradcze przedsiębiorstw. Projekty inwestycyjne dotyczyć mogą zarówno majątku trwałego (budynków i wyposażenia, zakupu technologii), jak i wartości niematerialnych i prawnych (np. licencji czy patentów). Wśród projektów doradczych wymienić można m.in. doradztwo w dziedzinie planowania działalności, badań marketingowych, rozwoju eksportu czy transferu technologii. Wsparcie dla przedsiębiorstw – a co za tym idzie wzmocnienie konkurencyjności danego regionu – może również być realizowane w formie działań na rzecz poprawy środowiska, w którym funkcjonują te podmioty. Działania te przybierają najczęściej postać wsparcia dla instytucji otoczenia biznesu, takich jak stowarzyszenia, fundacje, agencje rozwoju lokalnego czy podmioty komercyjne, których celem jest pobudzenie lokalnej przedsiębiorczości, m.in. poprzez świadczenie usług na rzecz przedsiębiorstw. Bezpośrednim beneficjentem tego typu wsparcia mogą również być podmioty świadczące usługi finansowe, np. fundusze pożyczkowe oraz fundusze poręczeń i kredytowych, obsługujące zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorców.

·        Badania naukowe i rozwój technologiczny- Cel Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w postaci wzrostu gospodarczej atrakcyjności najbiedniejszych regionów Wspólnoty może zostać osiągnięty także poprzez podniesienie ich poziomu technologicznego. Środki Funduszu mogą zostać przeznaczone na finansowanie badań naukowych i transferu technologii. Wsparcie to realizowane jest poprzez dotowanie projektów badawczych w dziedzinie innowacji i nowych technologii, prowadzonych przez instytucje badawczo – rozwojowe, jednostki naukowe oraz przedsiębiorstwa. Środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego mogą być także przeznaczone na refundowanie kosztów zakupu i wdrożenia nowych technologii oraz procesów i produktów innowacyjnych w przedsiębiorstwach. W szczególności dotyczy to takich zakupów od instytucji badawczo – rozwojowych i placówek naukowych.

·        Inwestycje infrastrukturalne- W przypadku inwestycji infrastrukturalnych wyróżnić należy dwa kierunki interwencji Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W pierwszej kolejności należy wymienić infrastrukturę przyczyniającą się do tworzenia i rozwijania transeuropejskich sieci w dziedzinie transportu, telekomunikacji oraz infrastruktury energetycznej. Chodzi o duże projekty infrastrukturalne, takie jak autostrady, sieci kolejowe czy linie telekomunikacyjne. Ich cechą charakterystyczną jest to, że łączą one poszczególne, odległe od siebie regiony Wspólnoty. Z drugiej strony znajdują się projekty infrastrukturalne na poziomie lokalnym i regionalnym, których realizacja prowadzić powinna do odnowy upadających terenów gospodarczych i przemysłowych (w tym m.in. dotkniętych kryzysem obszarów miejskich). Wsparcie dotyczy także infrastruktury poprawiającej dostęp do obszarów wiejskich i obszarów zależnych od rybołówstwa. Nie mniej istotne od wspomagania rozwoju infrastruktury komunikacyjnej jest wsparcie na rzecz infrastruktury ochrony środowiska. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego może bowiem finansować m.in. projekty polegające na budowie oczyszczalni ścieków czy elektrowni wiatrowych.

·        Rozwój turystyki i inwestycji kulturalnych- Fundusz przyczynia się do rozwoju turystyki, inwestycji kulturalnych oraz ochrony dziedzictwa kulturowego i naturalnego, pod warunkiem że w wyniku ich realizacji tworzone są miejsca pracy. W tym zakresie środki funduszu wspomagają tworzenie i modernizację lokalnej i regionalnej infrastruktury turystycznej (np. komunikacyjnej, noclegowej, gastronomicznej). Fundusz finansuje także inne projekty, przyczyniające się do wzrostu atrakcyjności danego regionu dla turystów, takie jak działania promocyjne. Przez ochronę dziedzictwa kulturowego i naturalnego należy rozumieć z kolei pomoc w zakresie odnowy, modernizacji i renowacji zabytków kultury i sztuki, jak kościoły, muzea, skanseny itp. oraz w zakresie konserwacji obiektów przyrodniczych.

·        Rozwój społeczeństwa informacyjnego- Przez rozwój społeczeństwa informacyjnego należy rozumieć wszelkiego rodzaju działania mające na celu zapewnienie mieszkańcom wspieranych regionów dostępu do informacji oraz wiedzy za pośrednictwem szeregu innowacyjnych środków komunikacji, takich jak internet i różnego rodzaju technologie teleinformacyjne służące do przekazywania danych na odległość. Wspierając rozwój społeczeństwa informacyjnego, realizuje się m.in. projekty w zakresie przyspieszenia rozwoju gospodarki elektronicznej, wyposażenia szkół w internet, budowy elektronicznych platform informacyjnych dla przedsiębiorców.

·        Ochrona środowiska- Jest jednym z priorytetowych obszarów wsparcia z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Pomoc ze środków funduszu mogą otrzymać zarówno przedsiębiorcy (np. zakup technologii ograniczających negatywny wpływ na środowisko), jak również administracja centralna czy lokalna, realizująca projekty środowiskowe (np. oczyszczalnie ścieków).

·        Współpraca przygraniczna- Zadaniem Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego jest także wspieranie współpracy transgranicznej, międzyregionalnej i międzynarodowej. W tym zakresie fundusz finansuje m.in. działania służące budowaniu współpracy pomiędzy graniczącymi ze sobą regionami krajów członkowskich oraz integracji pomiędzy wybranymi regionami Unii Europejskiej. Wśród przykładowych projektów, które służą osiągnięciu wskazanych celów, wymienić można m.in. promocję regionów, projekty w zakresie poprawy infrastruktury regionów przygranicznych, ponadnarodowe projekty badawczo – rozwojowe, wspieranie wspólnych strategii rozwoju, wymianę doświadczeń w różnych dziedzinach życia społeczno – gospodarczego.

2.2. Europejski Fundusz Społeczny

EFS jest głównym narzędziem finansowym Unii Europejskiej, wspierającym zatrudnienie w państwach członkowskich oraz promującym spójność gospodarczą i społeczną. Wydatki EFS wynoszą około 10% całkowitego budżetu UE. EFS jest jednym z funduszy strukturalnych UE, których celem jest zwiększanie spójności społecznej oraz dobrobytu we wszystkich regionach Unii.

Europejski Fundusz Społeczny został stworzony na mocy Traktatu Rzymskiego ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą, podpisanego w 1957 roku. EFS jest więc najstarszym funduszem strukturalnym. Od samego początku głównym celem EFS było zwiększenie poziomu zatrudnienia, ale w miarę upływu lat EFS dostosował nacisk na poszczególne dziedziny, aby stawić czoło nowym wyzwaniom. We wczesnych latach powojennych, EFS skupiał się na zarządzaniu migracjami robotników w Europie. W późniejszym okresie główny nacisk przenosi się na walkę z bezrobociem wśród ludzi młodych i słabo wykwalifikowanych. W obecnym okresie programowania: 2007-2013, EFS kieruje swe wsparcie do ludzi, którzy mają wyjątkowe trudności w znalezieniu pracy: do kobiet, młodzieży, ludzi starszych, migrantów oraz osób niepełnosprawnych. EFS przeznacza ponadto swe środki na pomoc przedsiębiorstwom i pracownikom w przystosowywaniu się do zmian, wspierając nowatorskie rozwiązania w miejscach pracy, uczenie się przez całe życie oraz mobilność pracowników.

Przewodnią strategią Unii Europejskiej jest Agenda Lizbońska, której celem jest stworzenie w Europie, do 2010 roku, najbardziej dynamicznej i konkurencyjnej gospodarki świata, opartej na wiedzy, zdolnej do trwałego wzrostu, tworzącej coraz większą liczbę lepszych miejsc pracy i zapewniającej większą spójność społeczną oraz ochronę środowiska naturalnego. Cele Agendy Lizbońskiej kształtują priorytety ESF.

Wiele spośród instrumentów finansowych i polityk UE stanowi wsparcie dla Agendy Lizbońskiej. Należy do nich strategia spójności, która ma na celu zmniejszenie różnic gospodarczych i społecznych pomiędzy krajami i regionami UE. Do realizacji tego celu służą środki finansowe (fundusze strukturalne) z budżetu UE – w tym także z EFS, przeznaczone na wsparcie rozwoju społeczno-gospodarczego mniej rozwiniętych regionów.

W związku z potrzebą zwiększenia konkurencyjności gospodarki oraz stopy zatrudnienia, a także w świetle globalizacji i starzenia się społeczeństw, Europejska Strategia Zatrudnienia określa skoordynowane ramy działań dla państw członkowskich w celu ustalenia wspólnych priorytetów i celów w dziedzinie zatrudnienia. Te wspólne priorytety są następnie przekazywane do wytycznych dotyczących zatrudnienia i włączane do Krajowych Programów Reform, przygotowywanych przez poszczególne państwa członkowskie. Alokowane przez państwa członkowskie środki finansowe EFS stanowią wsparcie Krajowych Programów Reform oraz Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia, które określają główne priorytety wydatkowania funduszy strukturalnych, jakie otrzymuje każde z państw członkowskich.

Obecny okres programowania EFS, obejmujący lata 2007-2013, przebiega pod hasłem „Inwestycje w kapitał ludzki’. EFS zainwestuje w tym okresie około 75 miliardów euro – czyli blisko 10% budżetu UE – w projekty mające na celu zwiększenie zatrudnienia. Środki finansowe przyznawane są zgodnie z sześcioma priorytetami:

·         Poprawa jakości kapitału ludzkiego (34% wszystkich środków)

·         Poprawa dostępu do zatrudnienia i równowaga (30%)

·         Poprawa zdolności adaptacyjnych pracowników i firm, przedsiębiorstw i przedsiębiorców (18%)

·         Poprawa integracji społecznej osób mniej uprzywilejowanych (14%)

·         Wzmocnienie zdolności instytucjonalnych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym (3%)

·         Mobilizacja na rzecz reform w obszarze zatrudnienia i integracji (1%)

...