Animator Kultury. Realizowanie projektów artystycznych w przestrzeni publicznej.pdf

ANIMATOR KULTURY

REALIZOWANIE PROJEKTÓW ARTYSTYCZNYCH

W PRZESTRZENI PUBLICZNEJ

Fundacja Obserwatorium - Animator Kultury 2011

WWW.OBSERWATORIUM.ORG.PL

kontakt@obserwatorium.org.pl

Autorzy:

Magdalena Góralska

Anna Pietraszko

Karol Wittels

W publikacji umieszczono fragmenty wywiadów z artystami

oraz działaczami organizacji pozarządowych:

Adam Jastrzębski

Klara Kopcińska

Darek Paczkowski

Zbyszek Sikora

Homer Simpson

Wojciech Wiśniewski

Zamiast wstępu

łań promocyjnych, przygotowali raporty ze swojej pracy oraz doprowadzili do realizacji

projektu, tj. do umieszczenia zaprojektowanego dzieła w wybranym przez siebie miej-

scu, a jako działanie ostateczne - zorganizowali jego odsłonięcie. Wszystkie te działania

miały na celu: umożliwić przyszłym animatorom kultury dokładne poznanie procesu

animacji, dać poczucie osobistej satysfakcji z ukończonej pracy i zapoznać uczestników

z trudnościami, jakie niesie ze sobą tego typu działalność. Tak przeszkoleni będą mogli

z łatwością zmierzyć się z przyszłymi wyzwaniami, bogatsi o znacznie większą wiedzę

i doświadczenie.

Mam wrażenie, że to jest właśnie speł-

nienie tego ideału, gdzie cały świat jest

moją piaskownicą i mogę po prostu

wszystko (…) np. postawić kreskę na

murze, a mogę też coś ustawić z cegieł,

które pod nim leżą. Wszystko może być

narzędziem, wszystko może być sceną

działania.

Pomysł stworzenia projektu edukacyjnego dla przyszłych animatorów kultury powstał

jesienią 2010 roku - na tyle wcześnie, abyśmy mogli w spokoju nad nim popracować

i dobrze go opisać, oraz na tyle późno, że pierwszy wniosek złożyliśmy na minutę przed

zamknięciem naboru. Stało się tak, jak dzieje się przeważnie – nasze cele, plan działań,

budżet oraz harmonogram wyklarowały się w ostatniej chwili, przypieczętowane złoże-

niem z końcem listopada wniosku do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Od tego momentu do dnia rozpoczęcia pierwszych działań projekt - jak również i my

- przeszedł długą i wyczerpującą drogę: starania o kolejne dotacje, kompletowanie ka-

dry, nieuniknione korekty budżetu oraz harmonogramu - a co za tym idzie - i treści po-

szczególnych działań, wreszcie podpisywanie umów z poszczególnymi grantodawcami.

Każdy, kto kiedykolwiek tworzył i prowadził projekty, wie co mamy na myśli. Niestety, nie

każda młoda osoba zabierająca się do animacji kulturalnej czy działalności pozarządo-

wej jest świadoma, ile energii i czasu, a także (przede wszystkim!) nerwów będzie musia-

ła poświęcić, żeby wprowadzić pomysł w życie.

Adam Jastrzębski

Zwieńczeniem projektu jest niniejszy krótki poradnik, opracowany przy udziale do-

świadczonych ekspertów i artystów. Wierzymy, że zawarte w nim informacje okażą się

przydatne i przyczynią się w przyszłości do realizacji wielu równie innowacyjnych, co

skutecznych projektów.

Dlaczego skupiamy się na działaniach w przestrzeni publicznej?

Czy wszystko może być sztuką? Oczywi-

ście! Ze wszystkiego można zrobić sztu-

kę, jeśli się rzeczywiście ma pomysł, nie

każdy gest nią przecież jest.

Adam Jastrzębski

Działanie projektowe to sposób pracy, technika pozwalająca na skuteczną realizację zało-

żonych celów. Może być wykorzystywana w wielu dziedzinach, zarówno w pracy korpo-

racji, jak i organizacji pozarządowej. W ostatnim przypadku jej użycie warunkują zazwy-

czaj narzucane przez grantodawców wytyczne. Nie należy, jak sądzimy, postrzegać tego

narzucenia, jako czegoś negatywnego, utrudniającego organizacjom pozarządowym

pracę. Obserwując sposoby działania NGO’sów można jednak stwierdzić, że paradoksal-

nie, organizacje, które w głównej mierze utrzymują się z dotacji pozyskanych w drodze

wnioskowania (składania ofert z opisami projektów), w rzeczywistości często nie potraią

pracować projektowo, błędnie rozumiejąc tę technikę pracy, a co za tym idzie – rzadko

korzystają z niej w swojej działalności. Potocznie przyjęło się ją sprowadzać do umiejęt-

nego napisania wniosku, co jest znacznym nieporozumieniem, ponieważ wniosek jest

tylko jednym z efektów tej pracy. Niestety zdarza się, że wiele organizacji poszukując

źródeł inansowania dla swoich projektów, tworzy wnioski pod dyktando grantodawcy,

koncentrując się przede wszystkim na spełnieniu ustanowionych przez niego kryteriów.

W ten sposób kwestie takie jak analiza potrzeb beneicjentów, ocena ryzyka czy ewalu-

acja działań, które powinny być nieodłącznym elementem każdej pracy nad projektem,

stają się zbędne, jeżeli ich obecności nie wymaga formularz wniosku. Skutkiem takiego

funkcjonowania organizacji pozarządowych jest mnogość projektów, na które nie ma

zapotrzebowania, które w trakcie realizacji z trudem znajdują beneicjentów, lub napo-

tykają innego rodzaju problemy. Problemów tych z łatwością można by uniknąć, gdyby

na etapie planowania przeprowadzono wstępne analizy potrzeb. Dlatego właśnie prze-

kazujemy w Wasze ręce minipodręcznik, zawierający najważniejsze informacje o tym,

w jaki sposób stworzyć projekt z zakresu animacji kulturalnej (na przykładzie działań

streetartowych), ze szczególnym uwzględnieniem projektów odbywających się w prze-

strzeni publicznej, z którymi wiążą się dodatkowe kwestie, np. konieczność pozyskiwa-

nia zezwoleń, możliwości i ograniczenia wynikające ze specyiki przestrzeni.

Głównym celem Animatora Kultury było wyedukowanie przyszłych animatorów w opar-

ciu o ich własne doświadczenie i praktykę, tak by poznali siłę swoich pomysłów i własne

możliwości. Żeby sami zobaczyli jak to działa. Projekt składał się z trzech uzupełniających

się części – (1) warsztatów wprowadzających dla uczestników - studentów kulturoznaw-

stwa i kierunków pokrewnych z warszawskich uczelni, (2) działań animacyjnych w prze-

strzeni miejskiej - prac streetartowych prowadzonych przez grupy studentów pod

opieką artystów-tutorów zajmujących się profesjonalnie street artem oraz (3) wydania

miniporadnika zbierającego wiedzę i doświadczenie artystów, animatorów i działaczy

pozarządowych, z myślą o dzieleniu się dobrymi praktykami.

Prowadzone przez nas warsztaty były trzyczęściowym pakietem wprowadzającym w te-

matykę projektu. Pierwsza ich część dotyczyła sztuki w przestrzeni publicznej – omó-

wiona została problematyka przestrzeni miejskiej, jako miejsca dla ekspresji artystycznej

oraz możliwości, jakie oferuje w tym zakresie Warszawa. Kolejne warsztaty obejmowały

różnorodne formy street artu oraz pracę zespołową i działanie w przestrzeni publicznej

podczas realizacji projektów artystycznych, jako przygotowanie uczestników projektu

do samodzielnej pracy w zespołach.

Pracownia to jest zupełnie inna sprawa

niż przestrzeń publiczna, w której to jest

właśnie najlepsze, że należy w jakimś

sensie do wszystkich.

Podczas procesu tworzenia i realizacji projektów streetartowych w przestrzeni publicz-

nej Warszawy studenci pod kuratelą artysty-opiekuna samodzielnie opracowali plan

projektu oraz rozpisali jego mini-budżet, z uwzględnieniem wszystkich kosztów, jakie

niosła ze sobą jego realizacja. Następnie zdobyli pozwolenia na umieszczenie dzieł

w przestrzeni miejskiej, podjęli liczne (mniej lub bardziej udane) próby pozyskania

sponsorów, którzy pokryliby koszty realizacji i zainstalowania dzieł. Stworzyli plan dzia-

Homer Simpson

Zastanawiacie się zapewne, dlaczego właśnie w przestrzeni publicznej? Odpowiedź jest pro-

sta – bardzo często bywa ona wykorzystywana jako przestrzeń animacji kulturalnej. Jest też

głównym polem działań streetartowych twórców, których prace wnikają głęboko w miejską

tkankę, docierając do tych, którzy sztuki sami nie szukają. Pod pojęciem przestrzeni publicz-

nej należy rozumieć prawie wszystkie elementy otaczające nas na co dzień - chodniki, bu-

dynki, ławki czy drzewa, które z kolei składają się na ulice, parki czy osiedla. Oczywiście, takiej

deinicji można zarzucić zbytnią ogólność czy też nienaukowość. Należy jednak spojrzeć na

miejsca publiczne, ogólnodostępne, jako na takie, z których korzystają osoby najczęściej

w tej przestrzeni pracujące. Street art może się pojawić dosłownie wszędzie - każdy element

przestrzeni publicznej, stały czy ruchomy, może być dla graiciarza, vlepkarza czy rzeźbiarza

tłem. Dla jednych będzie to przystanek autobusowy, dla innych ściana starej kamienicy, jesz-

cze inni wykorzystają przez nikogo niezauważany właz miejskiej studzienki kanalizacyjnej.

To, że interesujemy się sztuką to jedno.

Inna sprawa to to, że przyczyniamy się

do jej rozwoju i popularyzacji w sposób

uporządkowany i na poziomie, co nie-

sie za sobą konkretny, namacalny efekt

- wzbogacenie naszej wspólnej prze-

strzeni publicznej.

Zbyszek Sikora

Tutaj rodzi się kolejne pytanie - czy w każdej przestrzeni można realizować projekty? Więk-

szość streetartowców odpowie twierdząco - to przecież kontekst danego miejsca kształtuje

dzieło i nic nie powinno go ograniczać! Niestety, zupełnie inne zdanie na ten temat będzie

mieć przedstawiciel straży miejskiej, wlepiając Ci mandat za wandalizm, jeżeli zostaniesz

przyłapany na gorącym uczynku. I tu pojawia się problem. Realizując projekt w ramach

środków publicznych, czy nawet prywatnych, musimy posiadać pozwolenia na wykorzysta-

nie przestrzeni, w której działamy. To samo dotyczy zgody na użytkowanie ściany, na której

chcemy umieścić szablon, czy zajęcie placu, na którym organizujemy koncert. Z uzyskaniem

potrzebnych papierów bywa bardzo różnie, większość tak zwanej publicznej przestrzeni

przecież do kogoś należy – częściej są to osoby prywatne, niż władze miasta. Jeżeli mamy

do czynienia z instytucją państwową sprawa jest o tyle łatwa, że wiemy jakie dokumenty

przygotować i jaka jest droga postępowania. Z drugiej strony, często zdarza się, że pismo

z prośbą o zgodę krąży od biurka do biurka lub miesiącami gnije w szuladzie. W przypadku

właścicieli prywatnych często trudno znaleźć osobę odpowiedzialną bezpośrednio za daną

powierzchnię. Jeżeli już się tego dokona – można mieć szczęście i otrzymać zgodę od razu,

albo czekać miesiącami na zaakceptowanie projektu. W obu przypadkach możemy stwier-

dzić z całkowitą pewnością, że jasnych reguł nie ma – trudno je ustalić, kiedy brak jest ja-

kichkolwiek prawidłowości. W dalszej części publikacji znajdziecie dokładniejsze informacje

dotyczące uzyskiwania pozwoleń. Teraz dodamy jedynie, że już w pierwszej fazie tworzenia

projektu warto zainteresować się dokładniejszą analizą miejsca, w którym ma on powstać,

oraz kwestią uzyskiwania stosownych pozwoleń.

Uważam, że każdy powinien street artu

spróbować, szczególnie w jego niele-

galnym wydaniu. Trochę inaczej zaczy-

na się odbierać otaczającą człowieka

rzeczywistość, zmienia się sposób pa-

trzenia na pewne sprawy.

Homer Simpson

Jeżeli chodzi o odbiór społeczny działań realizowanych w przestrzeni publicznej, trzeba pa-

miętać o tym, że nie do każdego odbiorcy traia każdy pomysł. Kontrowersje, jakie wzbudza

często street art, wynikają właśnie z faktu, że jego efekty może oglądać każdy, ale nie wszyst-

kim przypadną one do gustu. W dalszym ciągu istnieją opinie, że graiti, szablony czy vlepki

to czysty wandalizm i niszczenie mienia, a nie żadna sztuka. Osoby działające w przestrzeni

publicznej i adresujące swoje prace do wszystkich odbiorców muszą podjąć takie ryzyko –

w tym samym miejscu możemy natknąć się zarówno na ich entuzjastów, jak i przeciwników.

Jak przygotować projekt i pozyskać na

niego fundusze?

„Zrób to sam” na przykładzie działań

streetartowych

MOCNE STRONY

(czynniki wewnętrzne)

SŁABE STRONY

(czynniki wewnętrzne)

W środowisku streetartowym, a na pew-

no w naszej grupie, każdy jest trochę

artystą i trochę animatorem czy kura-

torem. To się wszystko miesza i m.in.

na tym, jak sądzę, polega specyika tej

sceny.

Generalnie to nie spotkałam się ze złą

reakcją na nasze działania w przestrzeni

publicznej. Nawet jak robiłam rzeczy zu-

pełnie od czapy.

np. zasoby ludzkie (doświadczeni koordy-

natorzy, fundraiserzy, eksperci zewnętrzni,

wolontariusze); partnerzy.

np. brak środków inansowych, brak zaplecza

biurowego, zbyt luźna – nieformalna struktu-

ra zarządzania w naszej organizacji/zespole.

Klara Kopcińska

Adam Jastrzębski

SZANSE

(czynniki zewnętrzne)

ZAGROŻENIA

(czynniki zewnętrzne)

np. „mocne” kontakty z potencjalnymi spon-

sorami, niewielka „konkurencja” innych or-

ganizacji działających w tym obszarze.

np. polityka administracji lokalnej nie sprzyja

podejmowaniu przedsięwzięć takich jak na-

sze; niewielkie zainteresowanie naszym pro-

jektem przez potencjalnych beneicjentów/

media/społeczności lokalne etc.

1. Od czego zacząć, czyli jak powstaje projekt?

Czy zdarzyło Ci się mieć pomysł, który w Twojej głowie zrodził się nagle i od tamtej

pory nie daje Ci spokoju? Cały czas o nim myślisz, chodzi Ci po głowie, mówi do Cie-

bie – „zrealizuj mnie!”? Już myślisz sobie, że to jest „to”, a wtedy przychodzi moment

zwątpienia – „jak się do tego zabrać?”, „od czego zacząć?”

Wypisanie słabych i mocnych stron projektu pomaga nam określić jego skalę i cha-

rakter oraz oszacować ryzyko, z jakim wiąże się jego realizacja. Pomoże nam to

stwierdzić, czy nie rzucamy się z motyką na słońce, a więc – czy nasz projekt jest

możliwy do realizacji. Dobre chęci to niestety za mało. Do mocnych stron możemy

natomiast zaliczyć 30 litrów farby, które miesiąc wcześniej dostaliśmy od sponsora,

a które teraz zalegają w piwnicy. Co więcej – nieraz samo posiadanie piwnicy jest

naszą mocną stroną! Słabą stroną może być to, że wynajmujemy ją za pieniądze

otrzymane od ciotki na imieninach – nie mamy stałych środków inansowych na

utrzymanie lokalu, więc jeżeli nasze źródło inansowania wyschnie, to zniknie rów-

nież piwnica.

Street art jest dla mnie narzędziem do

działań społecznych. I używam go z jed-

nej strony jako, powiedzmy, takiej rekla-

my społecznej, a z drugiej strony jako

narzędzia do animowania, inspirowania

ludzi do działania. Często mówię, że jest

to taki haczyk, który ma przyciągnąć lu-

dzi do działań społecznych.

Dariusz Paczkowski

No właśnie – „od czego zacząć” to pytanie kluczowe. Potem już zwykle wszystko idzie

z górki. Krok pierwszy to uświadomienie sobie, że nasz pomysł musi przejść napraw-

dę długą drogę, aby stać się projektem. Dobre rozpisanie planu pracy to podstawa!

Na początku warto zastanowić się nad potrzebą realizacji danego przedsięwzięcia. Róż-

nią się od siebie pomysły stworzenia muralu nawiązującego do np. II Wojny Światowej

od zorganizowania warsztatów artystycznych z tworzenia szablonów. O ile w pierwszym

przypadku jest prawdopodobne, że pomysł powstaje z przekonania artysty o ważności

przekazu, to w drugim należy się zastanowić czy istotnie jest zapotrzebowanie na takie

wydarzenie. Dla kogo je zorganizować? Gdzie? Po co? Taka analiza pozwoli nam odrzu-

cić już na samym początku wszystkie te pomysły, które mogłyby w przyszłości skazać

nasz projekt na niepowodzenie. Oczywiście, zdarzają się sytuacje, w których już ktoś na

wstępie ma dokładnie opracowany plan całego przedsięwzięcia i nie dopuszcza myśli

o zmianach, chcąc je zrealizować w zaplanowanej formie. Niech próbuje, może się uda!

Określenie czynników zewnętrznych pozwala nam z kolei – przynajmniej z dużą

dozą prawdopodobieństwa – przewidzieć, co może wpłynąć (zarówno pozytywnie

jak i negatywnie) na realizację naszego projektu. Sporą szansą może być znajo-

mość fajnej babki z urzędu miasta, która jest jeszcze w dodatku odpowiedzialna za

wydawanie pozwoleń na ścianę, na której chcemy umieścić nasz mural (inna ściana

oczywiście nie wchodzi w grę) i która z pewnością pomoże nam szybko uzyskać

potrzebny papierek. Sporym zagrożeniem może okazać się awans naszej sympa-

tycznej pani do innego działu i zastąpienie jej mało sympatyczną osóbką, która co

gorsza może zarezerwować naszą ścianę komuś innemu.

Ja się czuję jak jakiś totalny szaleniec,

bo przeważnie robię projekty, które nie

wiem, dokąd mnie zaprowadzą. I jest

to strasznie frustrujące. Znam wiele or-

ganizacji działających na granicy eks-

perymentu, które mówią, że jeżeli nie

mamy prawa do błędów, to właściwie

się cofamy.

Pracę nad projektem warto zacząć od przeprowadzenia analizy SWOT 1 . Zastanów się

zatem, jakimi zasobami dysponujesz, czego Ci brakuje, co może osłabić lub zagrozić

Twojemu projektowi, co zaś może go wzmocnić. Poniżej prezentujemy standardową

tabelkę, którą wykorzystuje się do przeprowadzania takiej analizy.

Street art musi pozostać uczciwy. Ro-

bienie rzeczy na siłę mija się z celem.

Wszystko musi wyrastać od pomysłu

i chęci tworzenia i za żadną cenę nie

wolno tego zatracić przez cały czas

trwania projektu.

Analizę SWOT można przeprowadzić podczas burzy mózgów ze znajomymi czy

z osobami, które będę realizować z nami projekt. Im więcej pomysłów i opinii tym

lepiej dla naszego projektu. Do samej analizy można wracać i zmieniać ją na ko-

lejnych etapach rozwoju naszego projektu. Stworzenie wiarygodnej analizy SWOT

wymaga z kolei przeanalizowana krok po kroku tego, jak nasz projekt będzie reali-

zowany.

1 SWOT – skrót od angielskich słów: S trengths – mocne strony: wszystko to, co stanowi atut,

przewagę, zaletę naszego projektu; W eaknesses – słabe strony: wszystko to, co stanowi

słabość, barierę, wadę naszego projektu; O pportunities – szanse: wszystko to, co stwarza

dla naszego projektu szansę korzystnej zmiany (wpływ zewnętrzny); T hreats – zagrożenia:

wszystko to, co stwarza dla naszego projektu niebezpieczeństwo zmiany niekorzystnej

(wpływ zewnętrzny).

Klara Kopcińska

Wojciech Wiśniewski

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: