Surowiec
Nazwa
Występowanie
Skład chemiczny
Działanie i zastosowanie
Wg FPVIII
*Capsici fructus – owoc pieprzowca (papryka)
Capsicum annuum – pieprzowiec roczny (papryka roczna), Solanaceae – psiankowate
Bylina lub roślina jednoroczna, występuje w obszarze okołorównikowym Ameryki
fenyloalkiloaminy - 0,2% kapsaicynoidów (pochodne benzyloaminy zaliczane czasem do alkaloidów (kapsaicyna, dihydrokapsaicyna, nordihydrokapsaicyna, homokapsaicyna), karotenoidy (kapsantyna, kapsorubina, zeaksantyna, luteina, α- i β-karoten), flawonoidy (pochodne apigeniny i luteoliny), olejek eteryczny, witamina C, B2, E, olej tłusty.
kapsaicyna drażni zakończenia nerwów czuciowych skóry oraz otaczające tkanki, nieznacznie rozszerza naczynia kapilarne i powoduje miejscowe przekrwienie. W wyniku lepszego przepływu krwi następuje szybsze usuwanie związków toksycznych. Wyciągi stosowane są w postaci mazideł i plastrów, jako środki rozgrzewające i rumieniące w chorobach reumatycznych i neuralgicznych (nerwobóle). Stosowana też jako lek pobudzający wydzielanie HCl w żołądku i perystaltykę jelit.
Nie mniej niż 0,4% sumy kapsajcynoidów, w przeliczeniu na kapsaicynę
*Piperis nigri fructus – owoc pieprzu czarnego
Piper nigrum – pieprz czarny,
Piperaceae - pieprzowate
Krzew rośnie w południowych Indiach, uprawiany też w Brazylii i Indonezji.
alkaloidy piperydynowe: piperyna (2-5%) i jej izomer geometryczny - chawicyna, olejek eteryczny (1,2-3,6%): monoterpeny, pochodne fenylopropanu (piperonal), sabinen, limonen, kariofilen, felandren; olej tłusty.
piperyna zawarta w wierzchnich warstwach owocu działa rozgrzewająco, przeciwbólowo i przeciwzapalnie, co jest tradycyjnie wykorzystywane w łagodzeniu dolegliwości stawowych i innych schorzeń. W krajach europejskich nasiona pieprzu czarnego stosowane są prawie wyłącznie jako przyprawa pobudzająca łaknienie. Najnowsze badania wykazały, że piperyna stymuluje namnażanie melanocytów i zwiększa pigmentację, co może mieć zastosowanie w leczeniu bielactwa.
-
Colchici semen – nasienie zimowitu
Colchicum autumnale – zimowit jesienny, Colchicaceae – zimowitowate (Matławska, wikipedia.org), Melanthiaceae – melantkowate (wykłady)
Bylina występuje w zachodniej i środkowej Europie, w Polsce w niŜszych rejonach górskich.
nasienie: 0,2-1,2%, bulwa: 0,2% pseudoalkaloidów pochodnych tropolonu, głównie kolchicyna i dezacetylometylokolchicyna, kolchikozyd, demekolcyna.
z nasion otrzymuje się kolchicynę i preparaty stosowane w atakach dny moczanowej (artretyzm, skaza moczanowa - przewlekła choroba związana z zaburzeniem metabolizmu kwasu moczowego powstającego z puryn). Kolchicyna hamuje migrację leukocytów do miejsc, w których nastąpiło wytrącanie kryształów kwasu moczowego, zapobiegając rozszerzaniu się stanu zapalnego. Hamuje też wytwarzanie kwasu mlekowego, co pozwala na utrzymanie prawidłowej wartości pH w tkankach i zapobiega dalszemu odkładaniu się złogów moczanowych. Kolchicyna ma właściwości antymitotyczne, hamuje mitozę w stadium metafazy. Atakuje wrzeciono kario-kinetyczne. Nie ma jednak zastosowania jako lek przeciwnowotworowy.
Ephedrae herba – ziele przęśli
Ephedra distachya (Ephedra vulgaris) – przęśl dwukłosowa, Ephedra equisetina – przęśl skrzypowata, Ephedra sinica - "zioło má huáng",
Ephedraceae – przęślowate
Dwupienny krzew występuje na suchych, stepowych lub pustynnych obszarach rejonu Morza Śródziemnego, w zachodniej i środkowej Azji.
do 3% alkaloidów pochodnych fenyloetyloaminy: (-)-efedryna, (-)-norefedryna, (-)-norpseudoefedryna, (-)-metyloefedryna, (+)-pseudoefedryna, (+)-metylopseudoefedryna oraz flawonoidy i proantocyjanidyny.
aminy niekatecholowe: efedryna, i norefedryna działają sympatykomimetycznie podobnie do adrenaliny, lecz słabiej. Efedryna jest alkaloidem o czterech optycznie czynnych i dwóch racemicznych formach. Lewoskrętna efedryna jest izomerem najsliniej działającym. Używany jest również słabiej działający racemat. Wchodzi w skład preparatów podawanych w astmie lub pobudzających OUN (zwiększa zdolność koncentracji, usuwa objawy zmęczenia, senności). Efedryna pobudza receptory a- i b-adrenergiczne, a ponadto działa pośrednio przez zwiększenie uwalniania endogennej noradrenaliny oraz hamowanie jej wchłaniania zwrotnego. Należy do grupy sympatykomimetyków. Zwęża obwodowe naczynia krwionośne, rozszerza oskrzela, pobudza pracę serca i przemianę materii.
Lobeliae herba – ziele lobelii (stroiczki)
Lobelia inflata – lobelia (stroiczka) rozdęta, Lobeliaceae – lobeliowate (stroiczkowate)
Roczna roślina zielna występuje w Ameryce Północnej.
0,25-0,6% alkaloidów pochodnych N-metylopiperydyny, głównie lobelina, lobelamina, lobelanidyna, lobinina, izolobinina, sedamina, a ponadto kwas chelidonowy.
lobelina pobudza wybiórczo ośrodek oddechowy (analeptyk), podawana jest pozajelitowo w postaci chlorowodorku w porażeniu ośrodka oddechowego. Powoduje przyspieszenie i pogłębienie oddechu, bez wpływu na ośrodek naczynioruchowy. Izolobinina na drodze reflektorycznej pobudza sekrecję oskrzeli i zmniejsza napięcie mięśni gładkich oskrzeli, działa wykrztuśnie. Ziele działa rozkurczająco na mięśnie gładkie oskrzeli, ma też działanie sekretolityczne, stosowane jest w astmie. Ziele działa również wymiotnie, co jest wykorzystywane w kuracjach odwykowych u palaczy. Roślina jest silnie trująca.
*Cinchonae cortex – kora chinowa
Cinchona succirubra – chinowiec czerwonosoczny (czerwonosoczysty, soczystoczerwony), drzewo chinowe, Rubiaceae – marzanowate
Występuje w górach Ameryki Południowej i Środkowej, uprawiany teŜ na Jawie w Kongu, Wietnamie i Indiach.
ok. 30 alkaloidów, do najważniejszych należą alkaloidy chinolinowe (chinina, chinidyna, cynchonina, cynchonidyna, hydrochinidyna). Ponadto alkaloidy indolowe (cynchonamina, chinicyna) garbniki katechinowe, proantocyjanidyny, kwasy organiczne (chinowy, chinowogarbnikowy), gorzkie glikozydy triterpenowe, olejek eteryczny.
Kora chinowa była używana jako środek przeciwmalaryczny i przeciwgorączkowy (chinina). Obecnie służy do wyrobu preparatów poprawiających apetyt. Chinina wykorzystywana jest w przemyśle spożywczym m.in. jako składnik napojów (gorzkie toniki).
Nie mniej niż 6,5% sumy alkaloidów, z których
30-60% stanowią alkaloidy typu chininy
*Belladonnae folium et radix – liść i korzeń pokrzyku (wilczej jagody)
Atropa belladonna – pokrzyk wilcza jagoda, Solanaceae – psiankowate
Bylina występuje w środkowej i zachodniej Europie, na Bałkanach, w Azji Mniejszej, na Kaukazie, w Iranie i północnej Afryce.
liście i ziele: 0,2-1,0% alkaloidów tropanowych (atropina, hioscyjamina (90%), skopolamina (2%), belladonina), kumaryny (skopoletyna i jej glukozyd - skopolina), flawonoidy, pirydyna, N-metylopirydyna, niewiele nikotyny, korzeń: 0,4-1,5% alkaloidów tropanowych (hioscyjamina, atropina, skopolamina, apoatropina, belladonina) oraz kumaryny.
dominuje parasympatykolityczne działanie atropiny. Obniża napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i moczowych, hamuje wydzielanie potu, śliny i śluzu w drogach oddechowych i żołądku. Rozszerza źrenice, przyspiesza akcję serca. W stanach skurczowych żołądka i jelit, w zaparciach na tle spastycznym, kolce żółciowej i nerkowej oraz w skurczach oskrzeli. Pomocniczo przy wrzodach żołądka i dwunastnicy, wymiotach i nadmiernej potliwości.
folium: nie mniej niż 0,30% sumy alkaloidów w przeliczeniu na hioscyjaminę
Coca folium – liść kokainowa
Erythroxylon coca – krasnodrzew peruwiański, krasnodrzew pospolity, kokainowy krzew, koka, Erythroxylaceae – krasnodrzewowate
Prawdopodobnie pochodzący z rejonu Andów. Obecnie występuje wyłącznie w uprawie. Główne rejony uprawy to: Ameryka Południowa, Jawa, Kamerun.
alkaloidy tropanowe, pochodne ekgoniny (0,5-1,5%), diestry: kokaina (metylobenzoiloekgonina), metylocynamoiloekgonina oraz estry metyloekgoniny i kwasu truksylikowego (dicynamonowego): a-truksylina (kokamina), b-truksylina (izokokamina). Alkaloidy N-metylopirolidynowe (higryna, kuskohigryna), olejek eteryczny (heksenol, heksanol, salicylan metylu).
kokaina wchłania się z błon śluzowych i działa miejscowo znieczulająco, pobudza układ współczulny, kurczy naczynia krwionośne, zmniejsza krwawienia i obrzęki. Po przekroczeniu dawki leczniczej, kokaina działa na OUN - wywołuje pobudzenie psychiczne i ruchowe, znosi uczucie zmęczenia. Powoduje szybkie uzależnienie psychiczne, bez uzależnienia fizycznego, może doprowadzić do porażenia ośrodka oddechowego i zapaści. Surowiec służy do wyodrębniania kokainy, która w postaci chlorowodorku jest stosowana jako środek miejscowo znieczulający w laryngologii i okulistyce.
*Hyoscyami folium – liść lulka czarnego
Hyoscyamus niger – lulek czarny,
Solanaceae – psiankowate
Roślina zielna jednoroczna lub dwuletnia, występuje w Europie, Azji, w północnej Afryce, w Polsce pospolita na niżu.
ok. 0,08% alkaloidów tropanowych, głównie (-)-hioscyjamina, skopolamina, atropina i apoatropina. Ponadto: diaminy, flawonoidy i związki mineralne.
podobne do liści pokrzyku, ale ze względu na niską zawartość alkaloidów, znacznie słabsze. Porażają one zakończenia nerwów przywspółczulnych, wywołują rozkurcz mięśni gładkich przewodu pokarmowego i hamują pracę gruczołów wydzielniczych. Ich ośrodkowe działanie jest różne. Hioscyjamina pobudza niektóre ośrodki nerwowe, natomiast skopolamina działa uspokajająco. Wyciągi stosowane zewnętrznie do nacierań w bólach reumatycznych i nerwobólach.
*Stramonii folium – liść bielunia
Datura stramonium – bieluń dziędzierzawa, Solanaceae – psiankowate
Roślina jednoroczna, zielna pochodząca z Azji, obecnie prawie kosmopolityczna w strefach umiarkowanych i ciepłych.
0,1-0,6% alkaloidów tropanowych (wg Ph. Eur. nie mniej niż 0,23% i nie więcej niż 0,27%), głównie: (-)-hioscyjamina i skopolamina w stosunku 2:1, a także apoatropina, atropina i belladonina. Ponadto garbniki, diaminy, flawonoidy, kumaryny (skopolina – glukozyd skopoletyny) i związki mineralne.
atropina, hiosyjamina i skopolamina działają parasympatykolitycznie (rozszerzają źrenicę, hamują wydzielanie śliny, potu i soku żołądkowego, działają rozkurczająco, rozszerzają oskrzela) podobnie do liści pokrzyku, z silniej zaznaczonym działaniem sedatywnym - skopolamina działa depresyjnie na czynności wegetatywne i psychomotoryczne mózgu. Surowiec stosowany w stanach skurczowych przewodu pokarmowego, kolce jelitowej, żółciowej i nerkowej oraz jako lek przeciwastmatyczny.
Nie mniej niż 0,25% alkaloidów w przeliczeniu na hioscyjaminę
topolow