IPN Zabić księdza.pdf

Zabiç ksi´dza

Wtorek | 20 stycznia 2009

Dodatek specjalny

Osaczyç

– szpiegowaç go, Êledziç, podsłuchiwaç,

szanta˝owaç, zastraszaç, a w koƒcu zabiç

– oto nakaz, jaki funkcjonariusze Słu˝by

Bezpieczeƒstwa niejednokrotnie zapew-

ne otrzymywali od swych przeło˝onych, a

ci z pewnoÊcià decyzji te˝ nie podejmo-

wali sami. Łaƒcuch tego draƒstwa i zbrod-

ni piàł si´ w totalitarnym paƒstwie, jakim

był PRL, ku samej górze władzy politycz-

nej. Ta „góra” to – prawdopodobnie – sam

„pierwszy”, a przynajmniej jego najbli˝si

zausznicy. Trudno to udowodniç, bo ogni-

wa wspomnianego łaƒcucha skutecznie

zacierały Êlady. Tak równie˝ było w 1989

roku – czasie nadziei, Okràgłego Stołu, w

miar´ prawdziwych wyborów i wreszcie

nawet pierwszego niekomunistycznego

premiera.

Dokładnie 20 lat temu „nieznani spraw-

cy” zamordowali ksi´dza Stefana Niedzie-

laka – kapelana Armii Krajowej, uczestni-

ka powstania warszawskiego, duszpaste-

rza Rodzin Katyƒskich. Kilka dni póêniej

w oparach czadu znaleziono zwłoki ksi´-

dza Stanisława Suchowolca – duchowego

opiekuna białostockiej „SolidarnoÊci”.

Wreszcie latem tego roku ˝ycie stracił

ksiàdz Sylwester Zych – siedem lat wcze-

Êniej powiernik patriotycznie nastawionej

grupy chłopców, którzy w splocie nie-

szcz´Êliwych okolicznoÊci zastrzelili sier-

˝anta MO.

Wspólne mianowniki wszystkich

trzech spraw to: traktowanie ksi´˝y jako

wrogów komunistycznej władzy, pozba-

wienie ich ˝ycia niejako w czasie i trybie

„załatwiania ostatnich porachunków”,

skutecznoÊç morderców, profesjonalne

zatarcie Êladów. Wykonawców zbrodni i

ich mocodawców trzeba odnaleêç. DziÊ

przypominamy m´czeƒskà Êmierç trzech

wspaniałych duchownych i zadajemy py-

tania, na które naród ma prawo znaç od-

powiedê...

³ Ksiàdz Stefan Niedzielak podczas mszy Êwi´tej odprawianej dla weteranów Armii Krajowej i Rodzin Katyƒskich

—Maciej Rosalak

M´czennicy za wiar´ , m´czennicy miłoÊci ...

45 lat komunistycznej opresji KoÊcioła katolickiego w Polsce

JAN ˚ARYN

presji nastàpiło w latach 1922 –

1923, gdy na Êmierç skazano ks.

Konstantego Budkiewicza oraz

abp. Jana Cieplaka, a tak˝e w la-

tach 30., w ramach planu „likwi-

dacji religianctwa”, gdy ekipie

Stalina udało si´ zlikwidowaç

wszystkie zakony, przejàç majà-

tek koÊcielny, a kapłanów zesłaç

do łagrów lub do Kazachstanu.

Kolejna porcja represji spa-

dła na t´ cz´Êç polskiego Ko-

Êcioła, który dostał si´ w 1939 r.

pod okupacj´ sowieckà. Prawo

paƒstwa ateistycznego pozba-

wiło katolików, zgromadzenia i

instytucje diecezjalne prawa do

istnienia w formie zorganizowa-

nej. Spotkanie z 1944 r. miało

jednak inny wymiar dla pol-

skiego KoÊcioła. Tereny kreso-

we przyłàczone do ZSRR zosta-

ły brutalnie spacyfikowane,

aresztowano m.in. bp. Adolfa

Szelà˝ka z Łucka, oskar˝ajàc go

nast´pnie o przest´pstwa, które

miał popełniaç przeciwko Rosji,

poczàwszy od koƒca XIX wieku.

Byłby to absurd, gdyby nie wie-

lomiesi´czny pobyt tego starca

w wi´zieniu kijowskim, a nadto

uwi´zienie jego najbli˝szych

współpracowników (notabene

oskar˝onych o naruszenie kon-

kordatu z 1847 r.).

T e pierwsze spotkania i

szło do szybkiej eliminacji

dwóch obrzàdków KoÊcioła ka-

tolickiego: greckiego i ormiaƒ-

skiego. Rozprawa z rzymskimi

katolikami musiała trwaç dłu-

˝ej. Faktycznie, od jesieni 1947 r.

do koƒca istnienia PRL polityka

wyznaniowa partii komuni-

stycznej co do celów pozosta-

wała niezmienna.

DoÊç prymitywnie, ale trafnie

ujàł to swego czasu zast´pca dy-

rektora Departamentu IV MSW

płk Adam Pietruszka, gdy w

grudniu 1983 r. nawoływał szko-

lonych przez siebie funkcjona-

riuszy SB do kopiowania stali-

nowskich metod oddziaływania

na KoÊciół: „wszystkie poczyna-

nia paƒstwa w dziedzinie poli-

tyki wyznaniowej majà [bo-

wiem] na celu ograniczanie po-

litycznej wrogoÊci hierarchii ko-

Êcielnej kleru, odsuwanie Ko-

Êcioła od ˝ycia publicznego

kraju, zmniejszanie zasi´gu jego

społecznego oddziaływania”.

Najdotkliwszà formà repre-

sji wobec KoÊcioła i katolicy-

zmu było stosowanie ca-

tem po wkroczeniu Armii

Czerwonej na terytorium

II Rzeczypospolitej, po raz ko-

lejny doszło do spotkania ludzi

KoÊcioła katolickiego z komuni-

zmem, jego doktrynà i instytu-

cjami tworzàcymi zbrodniczy

system. Po raz pierwszy do spo-

tkania tego doszło po 1917 r. na

terenie Rosji ogarni´tej rewolu-

cjà bolszewickà. Apogeum re-

starcia stanowiły prelu-

dium tego, co dopiero

miało nadejÊç, za sprawà zwy-

ci´stwa komunistów nad Pola-

kami dà˝àcymi do odzyskania

po wojnie niepodległoÊci. W

pierwszych latach po wojnie na

terytorium Polski Ludowej do-

W 20. rocznic´ zamordowania ksi´˝y Stefana Niedzielaka, Stanisława Suchowolca i Sylwestra Zycha

klech´

N a poczàtku 1944 r., a za-

Zabiç ksi´dza

Wtorek | 20 stycznia 2009

rp. pl

Kalendarium opresji

Tajemnica Êmierci ksi´dza Jerzego

Od PKWN

do Milenium

1944

8 XII. W Rzeszowie NKWD aresz-

towało i przekazało do aresztu UB

ks. Michała Pilipca, kapelana AK.

Po torturach został zabity strza-

łem w tył głowy; był

prawdopodobnie pierwszym ka-

płanem ofiarà mordu

politycznego w Polsce Ludowej.

20 XII. W resorcie bezpieczeƒstwa

PKWN powstała komórka do zwal-

czania „wrogiej agentury” wÊród

duchowieƒstwa. Kierowniczkà

Sekcji III Wydziału I (od 6 IX 1945

r. Wydziału V Departamentu V Mi-

nisterstwa Bezpieczeƒstwa

Publicznego) została Julia Brysty-

gierowa – do Paêdziernika ’56

główna specjalistka do walki z Ko-

Êciołem w bezpiece.

åwierç wieku po najgłoÊniejszym mordzie w PRL

dza Jerzego Popiełusz-

k´? Dlaczego? Na razie

nie wiemy, jak było, nim

ksiàdz zginàł. Wiemy za to, co

stało si´ po jego Êmierci. Te

ułamkowe informacje przekazu-

jà nam wiele o jej sprawcach.

W 2002 r. Sàd Okr´gowy w

Warszawie uniewinnił szefa

Słu˝by Bezpieczeƒstwa gen.

Władysława Ciastonia od zarzu-

tu pomocy w zabójstwie ksi´-

dza, uniewinnił go tak˝e od in-

nych zarzutów zwiàzanych z

działaniami przeciw ksi´˝om

Jerzemu i Bardeckiemu oraz je-

go wczeÊniejszà ubeckà działal-

noÊcià. W tym czasie pojawił si´

w „Super Expressie” przeciek z

toczàcego si´ Êledztwa w od-

działowej komisji IPN w Lubli-

nie o Êwiadkach, którzy widzieç

mieli, jak 25 paêdziernika 1983 r.

(a wi´c ju˝ po ustalonej dacie

Êmierci ksi´dza, gdy Piotrowski

i towarzysze byli za kratkami)

nieznani m´˝czyêni wrzucali do

wody na tamie we Włocławku

du˝y pakunek przypominajàcy

ciało ludzkie.

Kto zabił

WàtpliwoÊci pojawiły si´

wczeÊniej, jeszcze zanim rozpo-

czàł si´ proces toruƒski, w jakim

skazano tych, którzy ksi´dza

uprowadzili. Wydobyte z zalewu

po kilku (kilkunastu) dniach

zwłoki były zmasakrowane, wi-

dzieli to wszyscy ci, którzy mieli

okazj´ oglàdaç wystawione ciało

na katafalku bàdê jego zdj´cia.

Opinia biegłych mówiła zaÊ, ˝e sà

to zmiany spowodowane rozkła-

dem ciała w wodzie. Kolejne wàt-

pliwoÊci dotyczà jedynego

Êwiadka zbrodni, kierowcy ksi´-

dza, Waldemara Chrostowskie-

go. Jak był w stanie wyskoczyç z

p´dzàcego z pr´dkoÊcià 100

km/godz. samochodu, nie od-

nieÊç ˝adnych powa˝niejszych

obra˝eƒ i uciec przed morderca-

mi? Czemu go nie Êcigali?

Informacje o tajemniczych

wydarzeniach na włocławskiej

tamie po Êmierci ksi´dza miały

byç znane ju˝ wtedy. Czy cho-

dziło (i chodzi) o celowà dezin-

formacj´? Faktem za to sà dziw-

nach pracy, były bardzo rygory-

styczne.

4) Wersja pokrewna mówi, ˝e

zabójstwo w istocie było wyni-

kiem niezrozumienia rozkazów

przez podwładnych, którzy

„przesadzili” ze swà gorliwoÊcià.

J´zyk u˝ywany w rozmowach

słu˝bowych czy prywatnych

pełen był niedomówieƒ jak w

mafii. Powstała w 1973 r. w MSW

grupa „D” (dezintegracja) była

centralnà strukturà, tu ognisko-

wały si´ „działania specjalne”

wobec KoÊcioła (gwałty, podpa-

lenia, rabunki, próby zabójstw).

Funkcjonariusze grupy „D”

(Wydział VI departamentu IV

MSW do 1984 r.), otrzymywali

polecenia bezpoÊrednio od dy-

rektora Departamentu, ówcze-

Ênie gen. Zenona Płatka, a po

wykonaniu zadania niszczyli

dokumenty. Wszystko było jed-

nak planowane, a sprawozda-

nia otrzymywali najwy˝si dy-

gnitarze PZPR. Wersja ta jest

wi´c nierealna.

5) Âmierç duchownego była

prowokacjà „betonu partyjne-

go”, do którego zaliczaç si´ miał

gen. Mirosław Milewski, zagro-

˝ony ujawnieniem kryminalnej

afery „˚elazo”. Dà˝ył on w ten

sposób do osłabienia „reforma-

torów” i zmiany ministra spraw

wewn´trznych wywodzàcego

si´ z konkurencyjnych słu˝b

wojskowych – Kiszczaka. Wer-

sja taka odpowiadajàca ówcze-

snemu kierownictwu MSW i

partii, zwłaszcza Kiszczakowi i

Jaruzelskiemu, miała posmak

starej Êpiewki. Ju˝ po procesie

toruƒskim dyrektor Urz´du do

spraw Wyznaƒ Adam Łopatka

szanta˝ował sekretarza episko-

patu biskupa Bronisława Dà-

browskiego, by hierarchowie

własnymi r´koma uciszyli nie-

pokornych duchownych, bo je-

Êli b´dà oni wraz z ekstremà

atakowali rzàdzàcych i sàsia-

dów, to: „do władzy w Polsce

dojdà ludzie typu Piotrowskie-

go albo obcy. Sprowadzicie na

nas i na siebie bied´, z której nie

b´dzie wyjÊcia”.

6) Istnieje inna odmiana tego

wàtku. Sprawcy mogli działaç z

por´ki Milewskiego, chcàcego

przez prowokacj´ „utràciç” rywa-

li. Co jednak z wczeÊniejszym,

nieudanym zamachem na ˝ycie

ksi´dza w czasie podró˝y samo-

chodem, jakiego dokonał Pio-

trowski? Pasa˝erowie prze˝yli

dzi´ki refleksowi kierowcy, który

miast zwolniç, skierował auto

wprost na wyskakujàcego z ka-

mieniem na drog´ m´˝czyzn´.

Funkcjonariusze SB byli kontro-

lowani, ich ofiary i ich otoczenie

tym bardziej. I po takim wydarze-

niu Kiszczak, majàcy ponadto do

dyspozycji słu˝by wojskowe, nie

rozciàgnàł wzmo˝onej kontroli

nad własnymi ludêmi? A mo˝e

otoczenie gen. Jaruzelskiego z za-

dowoleniem przyglàdało si´

działaniom „konkurencji”, która

pogrà˝ała si´ sama. To prosto tłu-

maczy zatrzymanie bezpoÊred-

nich sprawców zabójstwa i ich

publiczne osàdzenie. Nie wyklu-

cza te˝ „inspiracji” sowieckiej.

Motywy „obce”

1) Wàtek „sowiecki” pojawił

si´ ju˝ w Êledztwie: płk Adam

Pietruszka (zast´pca dyrektora

Departamentu IV MSW) z gen.

Zenonem Płatkiem usiłowali

zrzuciç win´ na KGB, z czego

wycofali si´ po jakimÊ czasie.

2) Inna hipoteza mówi, ˝e

przewidywany wyjazd ksi´dza

do Rzymu na studia spowodo-

wał zło˝enie mu propozycji

współpracy agenturalnej z SB –

ksiàdz odmówił i groêba ujaw-

nienia spowodowała zabójstwo.

Inspirowaç mieli Rosjanie. Jed-

nak znane instrukcje UB i SB do-

tyczàce werbowania agentów za-

kładały, ˝e podobne propozycje

nie były aktem jednorazowym,

ale długim procesem. W jego

trakcie z du˝à ostro˝noÊcià trak-

towano duchownych, cz´stokroç

zadowalajàc si´ ustnà obietnicà

współpracy, bez podpisywania

jakichkolwiek dokumentów.

3) Pojawiły si´ głosy, ˝e Pio-

trowski mógł odwiedziç w Byd-

goszczy baz´ wojsk sowieckich;

rezydent KGB w MSW był jego

cz´stym rozmówcà; „Izwiestia”

poÊwi´ciły ksi´dzu specjalny

artykuł, co rzadko zdarzało si´

prasie sowieckiej, jeÊli chodzi o

polskich kapłanów; zakład pro-

wadzàcy badania kryminali-

styczne był „w zainteresowaniu”

KGB. Te wszystkie informacje

wzmacniajà oczywiÊcie wàtek

sowiecki, nie przekreÊlajàc po-

zostałych mo˝liwoÊci.

1945

Marzec. W Krakowie pod auspicja-

mi abp. Adama Sapiehy powstał

„Tygodnik Powszechny”.

8 V. Kapitulacja Niemiec. Straty

duchowieƒstwa rzymskokatolic-

kiego pod okupacjà hitlerowskà:

pi´ciu biskupów, 1932 ksi´˝y die-

cezjalnych (17 proc. stanu z

1939 r., a na ziemiach wcielonych

do III Rzeszy do 50 proc. stanu

przedwojennego), 580 zakonni-

ków, 289 zakonnic. Z ràk

nacjonalistów ukraiƒskich na Wo-

łyniu i w Galicji Wschodniej w

latach 1943 – 1944 Êmierç po-

niosło ok. 120 ksi´˝y

rzymskokatolickich.

Pod okupacjà sowieckà (1939 –

1941 i w 1944 r.) na dawnych Kre-

sach Wschodnich zgin´ło ok. 180

ksi´˝y (brak dokładnych danych),

w tym kilkudziesi´ciu w Katyniu,

Miednoje i Charkowie. Straty mate-

rialne to m.in. całkowite

zniszczenie 900 Êwiàtyƒ. Po zmia-

nie granic paƒstwowych KoÊciół

polski stracił mo˝liwoÊç sprawo-

wania opieki duszpasterskiej nad

wiernymi pozostałymi na połowie

terytorium II RP wcielonej do ZSRR

oraz stanàł przed koniecznoÊcià

zorganizowania od nowa struktur

koÊcielnych i ˝ycia religijnego na

ziemiach zachodnich i północnych.

12 IX. Rzàd ogłosił, ˝e z winy Wa-

tykanu konkordat ze Stolicà

Apostolskà przestał obowiàzywaç.

25 IX. Pierwszy jawny spór epi-

skopatu z władzami

paƒstwowymi: Prezydium Krajo-

wej Rady Narodowej ustanowiło

przymus Êlubów cywilnych (od

1947 r. obowiàzkowo poprzedza-

jàcych udzielenie Êlubu

koÊcielnego) oraz przepisy uła-

twiajàce rozwód. Biskupi wysłali

list protestacyjny.

11 XI. Pod redakcjà ks. Zygmunta

Kaczyƒskiego, byłego ministra

rzàdu londyƒskiego, ukazał si´

pierwszy numer katolickiego „Ty-

godnika Warszawskiego”

politycznie zwiàzanego ze Stron-

nictwem Pracy.

25 XI. W Warszawie powstał tygo-

dnik „DziÊ i Jutro”; wokół pisma

Bolesław Piasecki zorganizował

grup´ politycznà katolików przed-

kładajàcych lojalnoÊç wobec

komunistycznych władz nad wi´ê

z KoÊciołem i jego hierarchià,

ostatecznà uformowanà w 1951 r.

jako Stowarzyszenie Pax.

³ Ksiàdz Jerzy Popiełuszko – oddany wiernym kapłan i wra˝liwy

człowiek

ne okolicznoÊci Êmiertelnego

wypadku 30 listopada 1984

funkcjonariuszy MSW, którzy

zbierali materiały dotyczàce za-

bójstwa ksi´dza.

Sensacyjne wàtki pojawiły si´

ostatnio w artykule tygodnika

„Wprost” (a tak˝e w ksià˝ce

Wojciecha Sumliƒskiego), gdzie

postawiono Êmiałà tez´, ˝e ska-

zani za morderstwo ksi´dza ofi-

cerowie byli tylko kozłami ofiar-

nymi, przyznajàc si´ na rozkaz

do niepopełnionej zbrodni. Na

łamach „Gazety Polskiej” jako

pewnik podano, ˝e mordu do-

konano na rozkaz KGB, gdy˝

ksiàdz nie chciał zostaç konfi-

dentem SB w Rzymie.

Nie dysponuj´ ˝adnym no-

wym materiałem dowodowym,

nie znam tak˝e materiału zgro-

madzonego w kolejnych, czte-

rech ju˝, Êledztwach prokura-

torskich. Przedstawi´ jednak

hipotezy dotyczàce przyczyn

zbrodni.

Motywy „osobiste”

1) Po ucieczce Waldemara

Chrostowskiego sprawców

ogarn´ła panika – wedle opinii

Grzegorza Piotrowskiego – za-

bili wi´c niejako ze strachu.

Zbrodnia była jednak zaplano-

wana wczeÊniej w ró˝nych wa-

riantach, które jednak nie wy-

paliły.

2) Zbrodnia stanowiła efekt

osobistych porachunków Pio-

trowskiego – to wersja propagan-

dowa, lansowana na procesie.

3) Piotrowski pragnàł popi-

saç si´ przed przeło˝onymi. W

tak scentralizowanej machinie,

jakà było komunistyczne MSW,

było to jednak niemo˝liwe. Pro-

cedury podejmowania naj-

prostszych działaƒ, jak choçby

opuszczenie budynku w godzi-

M´czennicy za wiar´, m´czennicy miłoÊci...

łego wachlarza Êrodków

oraz narz´dzi skierowanych

przeciwko konkretnym lu-

dziom: siostrom i braciom za-

konnym, kapłanom diecezjal-

nym i zakonnym, w koƒcu bi-

skupom. Celem bezpoÊrednie-

go ataku na ludzi KoÊcioła by-

ło, w zale˝noÊci od dekady,

naruszenie jednoÊci mi´dzy

klerem a hierarchami, pozy-

skanie jednych do współpracy,

a zastraszanie i „lokalizowanie”

innych, w koƒcu eliminacja

bàdê aresztowanie najbardziej

niepokornych. Niewàtpliwie to

w latach stalinowskich w wi´-

zieniach przebywało najwi´cej

przedstawicieli duchowieƒ-

stwa, ok. 10 proc. stanu kapłaƒ-

skiego. Inni byli deportowani

na Wschód (jak biskupi grec-

kokatoliccy) albo – w ramach

represji – wywo˝eni wbrew ich

woli do Niemiec (kapłani z die-

cezji katowickiej).

P owodem aresztowania w

ziemia niepodległoÊciowego,

najcz´Êciej w roli kapelana.

Przykłady: ks. Józef Zator-Przy-

tocki, ks. Bolesław Stefaƒski czy

te˝ ks. prof. Jan St´pieƒ, ks. Jó-

zef Lelito... Poczàwszy od 1947 r.

coraz cz´Êciej do wi´zieƒ trafia-

li aktywni kapłani prowadzàcy

prac´ z młodzie˝à w ramach

ZHP, czy te˝ Sodalicji Mariaƒ-

skiej, a zatem tak˝e w elitarnych

organizacjach ÊciÊle religijnych

(np. o. Tomasz Rostworowski).

Przez wi´zienie mokotowskie,

Rawicz czy Wronki przeszli tak-

˝e duchowni-prefekci, uczàcy

religii w szkole, czy te˝ ci, którzy

odwa˝yli si´ za poÊrednictwem

ambony ujawniç bezprawie

władz (np. ks. Aleksander Woê-

ny, odczytujàc komunikat Epi-

skopatu Polski z 12 lutego 1950

r. w sprawie likwidacji Caritasu).

Znaczna cz´Êç kapłanów

aresztowanych w pierwszej de-

kadzie komunizmu w Polsce ni-

gdy nie opuÊciła wi´zienia, jak

o. Władysław Gurgacz skazany

na kar´ Êmierci (kar´ wykona-

no), ks. Zygmunt Kaczyƒski,

minister w rzàdzie RP na

uchodêstwie i redaktor „Tygo-

dnika Warszawskiego”, który

zmarł w wi´zieniu. Inni, którzy

nie trafili do wi´zienia, gin´li z

ràk „nieznanych sprawców”

(ks. Michał Rapacz) bàdê zna-

nych – jak w przypadku zabój-

cy kieleckiego kapłana ks. Sta-

nisława Ziółkowskiego, za co

jednak władze nie zamierzały

braç odpowiedzialnoÊci (po-

dobnie jak za zabójstwo ks. Je-

rzego, ograniczajàc kràg mor-

derców i współwinnych Êmier-

ci kapłana do wspomnianego

płk. Adama Pietruszki).

N a ogół nie wiemy jednak,

1946

10 III. W KraÊniku w diecezji lubel-

skiej „nieznani sprawcy”

zamordowali rektora koÊcioła

Âwi´tego Ducha, przeÊladowane-

go przez UB ks. Stanisława

Zieliƒskiego, dobroczyƒc´

latach 1944 – 1955 mógł

byç, i był, m.in. domnie-

many lub faktyczny udział ka-

płana w strukturach Armii Kra-

jowej, Narodowych Sił Zbroj-

nych bàdê powojennego pod-

˝e ta sama forma represji

– a zatem uwi´zienie lub

JACEK T. ˚UREK

K to naprawd´ zabił ksi´-

rp. pl

Wtorek | 20 stycznia 2009

Zabiç ksi´dza

³ Płetwonurkowie szukajà zwłok pod tamà włocławskà

³ Zwłoki zmasakrowanego ksi´dza zamordowanego przez

funkcjonariuszy SB

³ Sutanna ksi´dza Jerzego

z orzełkiem przypi´tym na piersi

Âmierç jako pretekst

1) Ksiàdz musiał zginàç, bo-

wiem planowano długofalowo

spiral´ represji albo rozmowy z

„konstruktywnà” opozycjà, do

jakich doszło póêniej przy

Okràgłym Stole. Âmierç ksi´-

dza, szybkie złapanie i osàdze-

nie sprawców miały uwiarygod-

niç rzàdzàcà ekip´. O prowoka-

cji, na jakà mogło wskazywaç

pozostawienie orzełka milicyj-

nego w miejscu zbrodni, mówili

ju˝ oskar˝yciele podczas proce-

su toruƒskiego. Tajemnicza jest

nadal ucieczka Waldemara

Chrostowskiego.

Pomysł tyle ciekawy, co kar-

kołomny. Gorbaczow nie wpro-

wadzał jeszcze pierestrojki, a je-

Êli nawet o niej myÊlał, to nadal

przykr´cał Êrub´, zwłaszcza na

odcinku walki z religià. Załó˝my

jednak, ˝e wtedy, na jesieni

1984 r., Polska mogła byç takim

poligonem doÊwiadczalnym.

Âmierç ksi´dza, złapanie zabój-

ców (porywaczy), odnalezienie

ciała dokonały si´ w ciàgu 12

dni. Potem, w zale˝noÊci od ba-

danych na bie˝àco nastrojów

„społeczeƒstwa”, miało si´ roz-

strzygnàç, który z tych dwóch

planów zostanie przyj´ty.

2) Najbardziej prawdopo-

dobna z hipotez mówi o prowo-

kacji – morderstwie na rozkaz „z

góry” (Biuro Polityczne, otocze-

nie gen. Jaruzelskiego itd.) w ce-

lu nakr´cenia spirali represji i

sterroryzowania opozycji i Ko-

Êcioła. Wydanie podobnych

rozkazów potwierdzili Piotrow-

ski i Chmielewski, nie podajàc

jednak nazwisk.

Âmierç wykorzystana

Płk Pietruszka mówił Pio-

trowskiemu o ksi´dzu: „Takiego

łotra tylko ziemia mo˝e wypro-

stowaç”. Niewiele odbiegał sty-

listykà wypowiedzi od premie-

ra Jaruzelskiego czy rzecznika

rzàdu Urbana. W 1984 r., po

Êmierci ksi´dza, Jaruzelski mó-

wił na posiedzeniu rzàdu, ˝e jest

około 3/5 duchownych aktyw-

nych „antysocjalistycznie”, po-

tem zadawał retoryczne pyta-

nia, ilu z nich mo˝na zamknàç, i

odpowiadał po stwierdzeniu, ˝e

mo˝na: „… posadziç dziesi´ciu?

Mo˝e mo˝emy. [...] Towarzysze,

nam znacznie wygodniej jest

praç potem jakiegoÊ takiego

ksi´dza Jancarza…, pokazujàc

obok [innego ksi´dza – pozy-

tywnego] – … to jest wzór posta-

wy obywatelskiej. [...] stereotyp

nieskazitelnego Popiełuszki

niełatwo b´dzie utrzymaç. On

jest m´czennikiem nie za wiar´,

ale za polityk´, za sianie niena-

wiÊci [...]”.

Osoby przywołane były

przez premiera nieprzypadko-

wo – póêniej Kiszczak reko-

mendował arcybiskupowi Dà-

browskiemu wymienionego

„ksi´dza pozytywnego” –

pszczelarza, kandydata na po-

sła do Sejmu PRL, a ks. Kazi-

mierz Jancarz, wikariusz w Kra-

kowie-Mistrzejowicach, organi-

zował msze Êw. za ojczyzn´, któ-

re sprawował wczeÊniej ks. Je-

rzy Popiełuszko.

Listy niewygodnych dla

władz ksi´˝y pojawiały si´ na

biurkach przywódców partii co

najmniej od 1948 r. do lat 80.

Kwestia odpowiedzialnoÊci po-

litycznej i moralnej oraz przy-

zwolenia – na owe zabójstwa

dokonywane przez bezpiek´ –

ze strony przywódców partii nie

budzi wi´c wàtpliwoÊci.

Podczas procesu toruƒskiego

prokurator Leszek Pietrasiƒski

wystàpił z przemowà przeciwko

ofiarom i KoÊciołowi katolickie-

mu in toto. Komentował to Wal-

demar Chrostowski: „Piotrowski

i jego wspólnicy dokonali zbrod-

ni potajemnie, prokurator znie-

sławia Jerzego na oczach całej

sali, wobec wszystkich”. Mow´

Pietrasiƒskiego komentowano

na forum Sekretariatu KC PZPR

w 1985 r. jako skuteczne dema-

skowanie antysocjalistycznej

polityki KoÊcioła.

Podobne argumenty pojawiły

si´ po zamordowaniu w 1989 r.

ksi´˝y Stefana Niedzielaka, Sta-

nisława Suchowolca, Sylwestra

Zycha. Ów brak umiaru, poczu-

cia zdrowego rozsàdku u

sprawców zbrodni oraz ich pro-

tektorów pozwala na jednej

płaszczyênie rozpatrywaç tajne

działania o charakterze dezin-

formacji z jawnymi, propagan-

dowymi oskar˝eniami pod ad-

resem ofiar zbrodni. To, ˝e

sprawcy, inspiratorzy zabójstw

usiłowali obróciç na swojà ko-

rzyÊç owe zbrodnie, nie budzi

zdziwienia. Czemu jednak tak

głupio? Owa propaganda skie-

rowana była przede wszystkim

do „aparatu”: SB i MO, kadry

WP, członków i funkcjonariuszy

PZPR. Autorzy tych działaƒ byli

podobnie prymitywni jak ich

odbiorcy.

Âmierç tajemnicza

Za uczynione zło niewàtpli-

wie win´ ponoszà sprawcy po-

rwania i zamordowania ksi´dza.

Win´ moralnà i politycznà po-

noszà zarówno mocodawcy, jak i

wykonawcy czynu. Wszyscy,

którzy tworzyli atmosfer´ sprzy-

jajàcà zbrodni, jak – cytowany

przez Jaruzelskiego – Urban,

mentor Piotrowskiego. Normal-

ny człowiek staje przera˝ony

przy zwłokach ksi´dza. O to cho-

dziło, dosłownie i symbolicznie

(zmia˝d˝ony j´zyk, nie b´dzie

„szczekał”). Podobnie jak zabój-

com Êw. Andrzeja Boboli (XVII w.),

którzy oprawili jezuit´ na haku

rzeênickim jak Êwini´. Jak mor-

dercom ks. Jana Szczepaƒskie-

go z Brzeênicy Bychawskiej, któ-

remu w sierpniowà noc 1948 r.

zwiàzanemu i bitemu funkcjo-

nariusze UB zerwali paznokcie

ràk i nóg, wydłubali oczy, wyci´li

j´zyk i genitalia, przestrzelili gło-

w´ i utopili w Wieprzu.

Czy jednak tylko o ów strach,

tremor, chodziło? MyÊl´, ˝e

przyczyna tkwi gł´biej, właÊnie

w owej niedocieczonej, niezba-

danej tajemnicy zła.

—Jacek T. ˚urek

> WYSTAWY

· Wystawa IPN

„Sługa Bo˝y

ks. Jerzy Popiełuszko

(1947 – 1984)”

b´dzie eksponowana

w lutym w gimnazjum

w Perlejewie.

· Wystawa IPN

„Ostatnia droga

ks. Jerzego

Popiełuszki

w fotografii

Artura Radeckiego”

jest prezentowana

od 18 stycznia 2009r.

w Domu Kultury

w Łapach.

> PORTAL

³ Młodzie˝ składa kwiaty na tamie pod Włocławkiem w kolejnà rocznic´ Êmierci ksi´dza

Instytut Pami´ci

Narodowej oraz

Narodowe Centrum

Kultury, ju˝ wkrótce,

na poczàtku lutego

2009 r. uruchamiajà

portal edukacyjny

www.popieluszko.pl.

zabójstwo, spotykała wybra-

nych kapłanów tak˝e po 1956 r.

(Niektóre narz´dzia masowo

stosowane w latach stalinow-

skich rzeczywiÊcie zostały za-

mro˝one na pewien czas, by

mogły słu˝yç w latach 80.). Do

aresztów i wi´zieƒ trafiali od

koƒca lat 50., m.in. o. Marian Pi-

ro˝yƒski, redaktor „Homo Dei”,

za rzekome malwersacje go-

spodarcze, a de facto za to, ˝e

chciał wydawaç pismo religijne

w nakładzie wi´kszym, ni˝ po-

zwoliły na to cenzorskie wła-

dze. Podobnie ks. Franciszek

Blachnicki aresztowany za or-

ganizacj´ dzieła „Krucjata

wstrzemi´êliwoÊci”, czyli za to,

˝e postanowił – bez zgody

władz – t´piç alkoholizm w Pol-

sce.

Jeszcze mocniej sprzenie-

wierzył si´ paƒstwu ateistycz-

nemu ks. Władysław Findysz,

który w latach 60., wypełniajàc

polecenia swego prymasa, na-

mawiał listownie parafian, by w

ramach programu Wielkiej No-

wenny podejmowali zobowià-

zania czynienia dobra. Organi-

zacja parafialnej akcji „soboro-

wych czynów dobroci” dopro-

wadziła kapłana z Nowego ˚mi-

grodu do aresztu. Został

skazany i osadzony w wi´zieniu

z oskar˝enia o łamanie ustawy o

wolnoÊci sumienia i wyznania.

Zmarł, nieleczony, kilka miesi´-

cy po opuszczeniu murów wi´-

zienia. Nadmierna zdaniem ko-

munistów aktywnoÊç duszpa-

sterska kapłana miała byç bru-

talnie powstrzymywana w imi´

dbałoÊci o uwolnionà z elemen-

tów „religianctwa” przestrzeƒ

publicznà.

Stałe w tym wzgl´dzie wy-

tyczne realizowano Êrodkami

administracyjno-fiskalnymi

poprzez niewydawanie zgo-

dy na budow´ (rozbudow´)

Êwiàtyni (domu parafialnego),

a w skrajnych wypadkach za

sprawà pozbawienia wolnoÊci

połàczonego cz´sto z przygo-

towaniem aktu oskar˝enia

(ks. Józef Wójcik, rekordzista,

od koƒca lat 50. do 1972 r. był

dziesi´ç razy aresztowany). W

latach 1956 – 1980 doszło do

dwóch znanych nam przypad-

ków doprowadzenia kapła-

nów do Êmierci; oprócz wspo-

mnianego ks. Findysza, dziÊ

błogosławionego m´czennika

wo w latach stalinowskich,

a wybiórczo w dwóch ko-

lejnych dekadach PRL – Gomuł-

ki i Gierka – nie zostały wypar-

te przez funkcjonariuszy SB w

zbyt krótkim okresie 16 mie-

si´cy „karnawału”. Ju˝ 13 grud-

nia 1981 r. władze stanu wojen-

nego oraz KC PZPR w sposób

szczególny zaj´ły si´ zbiera-

niem informacji na temat „an-

typaƒstwowych” wystàpieƒ z

ambony. Rejestrowano kon-

kretne homilie, z imienia i na-

zwiska przekazywano dane o

kapłanach na biurko członków

poszczególnych wydziałów KC

PZPR. Wzmo˝one działania

operacyjne miały skutkowaç

decyzjami o wszcz´ciu spraw

operacyjnego rozpracowania,

m.in. na ks. Jerzego (SOR

krypt. „Popiel”, od wrzeÊnia

1982 r.).

Potraktowani w ten sposób

ksi´˝a dostawali si´ w tryby ma-

chiny SB, której funkcjonariu-

sze – np. przygotowujàc akt

oskar˝enia dla prokuratury –

mogli stosowaç podsłuchy, wer-

bowaç agentur´, urzàdzaç pro-

wokacje, a w koƒcu zastraszaç

czy te˝ uciszaç „wrogów ustro-

ju” na zawsze. Nieograniczone,

jak si´ wydawało, mo˝liwoÊci

operacyjne wzmacniało poczu-

cie bezkarnoÊci i wszechwładzy

SB. T´ bezkarnoÊç z kolei gwa-

rantowali przywódcy partii ko-

munistycznej i paƒstwa, którzy

na bie˝àco mataczyli w spra-

wach rzucajàcych choçby cieƒ

podejrzeƒ na funkcjonariuszy

SB, MO czy ZOMO i w których

r´kach znajdowały si´ nici pro-

wadzàce do ówczesnej proku-

ratury czy sàdów. Stàd wówczas

– w latach 80. – to górnicy z ko-

palni Wujek byli skazywani

przez sàdy, a nie ich oprawcy.

Stàd dziÊ, po wielu latach, tak

trudno jest odkryç rzeczywi-

stych sprawców skrytych za-

bójstw z lat 80.: ks. Stanisława

Kowalczyka (o. Honoriusza),

ks. Stefana Niedzielaka, ks. Syl-

westra Zycha...

KoÊcioła powszechnego, ko-

lejnà ofiarà komunistów był

ks. Roman Kotlarz, który

oÊmielił si´ błogosławiç robot-

nika walczàcych o prawo ich

rodzin do godnego ˝ycia w

czerwcu 1976 r.

P raktyki stosowane maso-

Zabiç ksi´dza

Wtorek | 20 stycznia 2009

rp. pl

Kalendarium opresji

Ostatnia ofiara

ubogich, w czasie wojny ka-

pelana puławskiej AK.

12 V. Bojówka aktywistów PPR

uprowadziła w Płokach w archi-

diecezji krakowskiej i zastrzeliła

ks. Michała Rapacza.

Czerwiec. Kampania propagando-

wa PPR przed referendum na

temat zmian ustrojowych. W pro-

cesji Bo˝ego Ciała w Warszawie

uczestniczyli członkowie rzàdu i

generałowie wojska, a w wielu

miastach wojewódzkich członko-

wie lokalnych władz.

26 VI. W PrzemyÊlu UB areszto-

wało greckokatolickich biskupów:

ordynariusza Jozafata Kocyłow-

skiego i sufragana Hrihorija

Łakot´; przekazani NKWD i wy-

wiezieni do ZSRR obaj zmarli w

łagrach.

7 IX. W Libià˝u (Krakowskie) trzej

funkcjonariusze UB zastrzelili ks.

Franciszka Flasiƒskiego.

Listopad, grudzieƒ. Ks. Zygmunt

Jarkiewicz z Kiczek koło Miƒska

za posiadanie broni został skaza-

ny na kar´ Êmierci zamienionà w

drodze łaski na do˝ywocie; zmarł

w wi´zieniu.

Katynia?

Ksiàdz Stefan Niedzielak

lak nigdy si´ nie spóêniał [...] O

godz. 8.00 nie pokazał si´ [...]

wówczas ksiàdz Słomkowski

rozpoczàł odprawiaç Msz´ Êw.

w jego zast´pstwie [...] Po jej za-

koƒczeniu obydwaj zaniepoko-

jeni postanowiliÊmy wyjaÊniç t´

spraw´ [...] drzwi były zamkni´-

te jedynie na klamk´ [...] widaç

było palàce si´ Êwiatła [...] za-

uwa˝yłem przewrócony fotel i

włàczony telewizor. Zauwa˝y-

łem le˝àce ciało ksi´dza Nie-

dzielaka [...]” – zeznał Henryk

Ró˝ycki, koÊcielny parafii. Stan

pomieszczeƒ, gdzie dokonano

zabójstwa, wskazywał jego zda-

niem na dokonanie mordu ra-

bunkowego. Szybko poinfor-

mowano o fakcie zabójstwa po-

gotowie, milicj´ i kuri´.

Milicja informowała o drama-

cie w „informacji dziennej” ze

szczegółami, od poczàtku okre-

Êlajàc zdarzenie jako zabójstwo.

Opisywała tak˝e „katyƒskà”

działalnoÊç ksi´dza, opisujàc

go, niejako przy okazji, jako spo-

kojnego i dalekiego od „poli-

tycznego awanturnictwa” ka-

płana. Lekarz medycyny sàdo-

wej nie był w stanie po wst´p-

nych ogl´dzinach okreÊliç, co

było bezpoÊrednià przyczynà

zgonu. Major Jacek Jaroszewski

napisał: „[...] zwłoki le˝ały w

pierwszym pokoju plebanii [...]

Mi´dzy koƒczynami górnymi

przy głowie le˝ały przesiàkni´te

krwià majtki m´skie [...] Twarz i

głowa, jak równie˝ r´ce były po-

kryte rozmazami krwawymi. W

dłoni ujawniono i zabezpieczo-

no pi´ç włosów. [...] ujawniono i

zabezpieczono fragment urwa-

nej r´kawiczki gumowej [...] (le-

karz pogotowia wezwany do

wypadku stwierdził, ˝e nie mo-

gła ona pochodziç z jego karet-

ki, bo nie miał takiej na wyposa-

˝eniu – P.Ł.). Ogl´dziny miesz-

kania ksi´dza wykazały Êlady

włamania.

W dniu popełnienia zbrodni

powołano decyzjà szefa SUSW

gen. Kłosowskiego specjalnà

grup´ Êledczà przy SUSW w

Warszawie zło˝onà z doÊwiad-

czonych funkcjonariuszy MO i

SB, w tym Departamentu IV

MSW zajmujàcego si´ walkà z

KoÊciołem.

Z upływem czasu pojawiało

si´ coraz wi´cej faktów. Przy-

czynà Êmierci miało byç „[...]

złamanie kr´gosłupa pomi´-

dzy szóstym a siódmym kr´-

giem szyjnym [...]”. Przy tej oka-

zji starano si´ te˝ (widaç to wy-

raênie) okreÊliç przyczyn´ zgo-

nu jako wypadek: „[...] w miej-

scu złamania kr´gosłupa nie

stwierdzono na zewnàtrz ˝ad-

nych obra˝eƒ Êwiadczàcych o

u˝yciu siły [...]”.

„S..., długo nie po˝yjesz”

Przesłuchiwano licznych

Êwiadków. Z ich zeznaƒ wyła-

niał si´ obraz kapłana zatroska-

nego o los swoich parafian,

uczciwego, wyrozumiałego, po-

mocnego i oddanego tym spra-

wom. Wykonywanie swoich

obowiàzków traktował ksiàdz

Niedzielak jako imperatyw.

>>>>

Obra˝enia

odkryte

na zwłokach

ksi´dza

Niedzielaka

podczas

badaƒ

w Zakładzie

Medycyny

Sàdowej

Akademii

Medycznej

w Warszawie

pod koniec

stycznia

1989 roku

Sporo wiedzy przyniosły ze-

znania kanclerza kurii metro-

politalnej ks. Króla. Wspominał

on o powtarzanych pod swoim

adresem telefonicznych po-

gró˝kach, które wiàzały si´ z za-

bójstwem: „[...] »Niedzielak nie

jest ostatni« [...]”.

Kwestia gróêb kierowanych

do ksi´dza Niedzielaka powra-

cała wielokrotnie. W znajdujà-

cych si´ w materiałach ze Êledz-

twa transpkryptach nasłuchów

RWE wspomina si´, ˝e kilka dni

przed zabójstwem ksiàdz Ste-

fan otrzymał telefoniczne

ostrze˝enie: „[...] jak si´ nie

uspokoisz, to zdechniesz jak Po-

piełuszko [...]”. Zbli˝one wiado-

moÊci przekazywał funkcjona-

riuszom Wojciech Ziembiƒski

(przyjaciel ksi´dza – P.Ł.): „[...]

cytuj´ z pami´ci »znowu pod-

skakujesz, ty skurwysynu, długo

nie po˝yjesz« [...]”. Kapłan prze-

kazywał tak˝e Wojciechowi

Ziembiƒskiemu informacje o

anonimach pełnych gróêb w

zwiàzku z głoszonymi przez nie-

go patriotycznymi kazaniami.

Osoba Ziembiƒskiego znala-

zła si´ w „orbicie zaintereso-

waƒ” Êledczych po zeznaniach

koÊcielnego i przekazanej konfi-

dencjonalnie przez informatora

wiedzy o kontaktach zamordo-

wanego z tym znanym działa-

czem niepodległoÊciowym. Taj-

na notatka wykonana przez kpt.

Ryszarda Kaszub´, w której

znalazły si´ obel˝ywe wobec ka-

płana informacje (podawane

przez informatora znajdujàcego

si´ pod wpływem alkoholu –

P.Ł.) została wraz z nimi szybko

zweryfikowana przez kolejne

zeznania Êwiadków. Widaç jed-

nak, ˝e zastanawiano si´, czy nie

u˝yç tej wiedzy do „oplucia” pa-

mi´ci zabitego.

Bójka czy wypadek?

Z koƒcem stycznia reasumo-

wano wyniki dotychczasowych

1947

7 IX. Episkopat w liÊcie paster-

skim skrytykował paƒstwowà

akcj´ ateizacyjnà.

1 X. Biuro Polityczne KC PPR na-

kazało UB wzmóc represje wobec

duchowieƒstwa i nakłaniaç ksi´˝y

do nieodczytywania w koÊciołach

listu biskupów.

13 – 15 X. W Ministerstwie Bez-

pieczeƒstwa Publicznego

ogólnokrajowa odprawa na temat

walki z KoÊciołem. Minister Stani-

sław Radkiewicz: KoÊciół to

„najbardziej zorganizowana reak-

cyjna siła wyst´pujàca przeciwko

obozowi demokracji. To jest najpo-

t´˝niejsza siła w Polsce, z którà

my jeszcze ˝eÊmy si´ nie zmie-

rzyli. (...) Trzeba biç takiego wroga

jak kler”. MBP nakazano wzmóc

represje przeciw duchowieƒstwu,

ale na ka˝dà akcj´ uzyskiwaç zgo-

d´ kierownictwa resortu.

29 XI. Ks. Jan St´pieƒ, kapelan AK

i członek ZG Stronnictwa Narodo-

wego, w latach 70. rektor ATK, po

rozprawie w gmachu MBP w War-

szawie został czterokrotnie

skazany na kar´ Êmierci zamienio-

nà przez prezydenta Bolesława

Bieruta na 15 lat wi´zienia.

24 XII. Ks. Bolesław Stefaƒski, ka-

pelan Narodowych Sił Zbrojnych,

został skazany na kar´ Êmierci za-

mienionà na do˝ywotnie wi´zienie.

³ Ksiàdz Stefan Niedzielak – dobry i màdry duszpasterz, patriota

o wielkich zasługach dla Ojczyzny

publicznie dyskuto-

wano głównie o mo˝li-

woÊci przeprowadze-

nia obrad Okràgłego Stołu. Me-

dialny spokój przerwała poda-

na 23 stycznia 1989 roku wiado-

moÊç o odnalezieniu 21 stycznia

rano na plebanii koÊcioła Êw.

Karola Boromeusza w Warsza-

wie martwego proboszcza ksi´-

dza Stefana Niedzielaka.

Ksiàdz był osobà znanà:

duszpasterzem Rodzin Katyƒ-

skich, podczas wojny – kapela-

nem Armii Krajowej, póêniej

opiekunem osób krzywdzo-

nych przez komunizm – wetera-

nów AK, repatriantów, i wresz-

cie członków „SolidarnoÊci”, dla

których odprawiał msze Êwi´te

za ojczyzn´.

„Wiele wskazuje, ˝e miał

miejsce napad rabunkowy i

ksiàdz padł jego ofiarà. Odnie-

sione przez niego obra˝enia po-

zwalajà domniemywaç, i˝ do-

szło do zabójstwa [...]” – donosił

„Sztandar Młodych” (16/11476).

Fakt zabójstwa odkryto, gdy ra-

no w sobot´ ksiàdz Stefan nie

przyszedł odprawiaç porannej

mszy Êwi´tej. Zaniepokojeni wi-

kariusz i koÊcielny udali si´ na

plebani´. Drzwi były otwarte, w

pomieszczeniu znajdujàcym si´

najbli˝ej wejÊcia znaleêli le˝àce-

go na podłodze ksi´dza Nie-

dzielaka. „[...] milicjanci prowa-

dzàcy dochodzenie rozpatrujà

wersj´, i˝ był to nieszcz´Êliwy

wypadek [...]” („Kurier Polski”

19/11479).

Nie unikano te˝ kłopotliwych

pytaƒ. Rzecznik prasowy mini-

stra spraw wewn´trznych major

Wojciech Garstka, odpowiada-

jàc na informacj´ Reutersa o

tym, ˝e ksi´dza zabito ciosem

karate, twierdził, ˝e dotychcza-

sowe wyniki badaƒ: „[...] pozwa-

lajà na wykluczenie osoby trze-

ciej [...]” („Sztandar Młodych”

19/11479).

Gwałtowna Êmierç kolejne-

go duchownego (30 stycznia

1989 – ks. Stanisław Suchowo-

lec) dała asumpt do domysłów

o działajàcym w kraju „koman-

dzie esbeckim” mordujàcym

duchownych. Rzecznik władz

Urban replikował: „[...] sprze-

ciw budzà rewelacje, jakie

przekazało radio francuskie –

i˝ ksi´˝y zamordowali nieznani

sprawcy i ˝e byli oni na liÊcie

150 ksi´˝y uznanych przez

władze jako ekstremiÊci. Nie

ma dowodów, ˝e były to mor-

derstwa, a wspomniana lista

jest fantazjà [...]” („˚ycie War-

szawy” 27/11766). Reakcje pra-

sy na opisywany dramat sà

wstrzemi´êliwe – widaç w nich

r´k´ cenzora. Tymczasem pe-

riodyk MO i SB „W słu˝bie na-

rodu” „gotował si´” od ataków

na KoÊciół i „katolickà nietole-

rancj´”.

„Informacja dzienna” MO

A mo˝e atmosfera „w resor-

cie” – MSW – sprzyjała zbrod-

niom „nieznanych sprawców”?

Pytanie to w kontekÊcie mordu

na ksi´dzu Niedzielaku oraz

ustaleƒ „komisji Rokity” jest re-

toryczne.

Władze, chcàc si´ uwiarygod-

niç, przystàpiły szybko do dzia-

łaƒ.

Szczegółowe informacje o ich

przebiegu znajdujemy w archi-

wach IPN. „[...] Ksiàdz Niedzie-

1948

Maj. W odwecie za niezadowalajà-

ce, zdaniem władz, uregulowanie

przez Watykan kanonicznego sta-

tusu Ziem Odzyskanych

podniesiono podatki na dobra ko-

Êcielne, zlikwidowano cz´Êç szkół

katolickich, usuwano niewygod-

nych katechetów, odebrano

biskupom paszporty.

16 XI. Arcybiskupem gnieênieƒ-

sko-warszawskim i prymasem

Polski po zmarłym 22 X kard.

Hlondzie został biskup lubelski

Stefan Wyszyƒski.

1949

23 – 25 III. W MBP na odprawie

wojewódzkich szefów UB Jakub

Berman z Biura Politycznego KC

PZPR uznał za niedostateczne

zwerbowanie tylko 33 duchow-

nych jako tajnych agentów. Min.

Radkiewicz zalecił „przeprowadze-

nie w ka˝dym województwie co

najmniej jednego powa˝nego pro-

cesu [sàdowego] klerykalnego”.

5 VIII. Opublikowano dekret prezy-

denta Bolesława Bieruta

PIOTR ŁYSAKOWSKI

N a poczàtku 1989 roku

rp. pl

Wtorek | 20 stycznia 2009

Zabiç ksi´dza

Kalendarium opresji

„O ochronie wolnoÊci sumie-

nia i wyznania”, wyzyskiwany

nast´pnie do ograniczania aktyw-

noÊci KoÊcioła oraz

represjonowania duchownych i

Êwieckich katolików.

Rozpocz´ła prac´ Komisja Mie-

szana przedstawicieli władz

paƒstwowych i episkopatu Polski

do rozwiàzywania spraw konflikto-

wych.

14 IX. Wykonano orzeczony w

sierpniu wyrok Êmierci na ks. Wła-

dysławie Gurgaczu, jezuicie z

Krynicy, kapelanie Polskiej Pod-

ziemnej Armii NiepodległoÊciowej.

2 IX. Przy ZBoWiD powstały komi-

sje ksi´˝y, tzw. ruch ksi´˝y

patriotów, ok. tysiàca duchownych

skłóconych z biskupami, przeku-

pionych lub przymuszonych przez

SB szanta˝em.

3 IX. Episkopat zawiesił działal-

noÊç wszystkich koÊcielnych

stowarzyszeƒ osób Êwieckich, nie

godzàc si´ na nakaz zarejestrowa-

nia ich u władz paƒstwowych.

działaƒ. Przyj´to zasadniczo

dwie wersje zdarzenia. Działa-

nie osób trzecich lub nieszcz´-

Êliwy wypadek. Za wersjà

pierwszà miały przemawiaç

obra˝enia głowy ksi´dza oraz

bałagan w pokojach, co sugero-

wało nawet bójk´. Jako podej-

rzanych wskazywano wy˝ej

wymienionego informatora

(ksi´dza) lub bli˝ej niezidenty-

fikowane osoby, które ks. Nie-

dzielak mógł nakryç w trakcie

dokonywania włamania. Naj-

bardziej uzasadniona wydawa-

ła si´ Êledczym wersja nie-

szcz´Êliwego wypadku. Miała

ona byç uzasadniona, bo nie

było Êladów bójki w mieszka-

niu. Fakt, ˝e wczeÊnie o niej

wspominano i mocno jà zazna-

czono, zupełnie nikomu nie

przeszkadzał. Do tego tez´ o

wypadku miał potwierdzaç

fakt, i˝ tego typu urazy kr´go-

słupa, jakie odniósł ksiàdz Ste-

fan, bardzo rzadko powstawały

w wyniku działaƒ zbrodni-

czych. Natomiast cz´sto w

efekcie wypadków komunika-

cyjnych lub upadków ze znacz-

nych wysokoÊci. Stwierdzono

te˝ Êlady zawału, co mogło po-

wodowaç upadek na plecy i

powstałe w ten sposób urazy

głowy i kr´gosłupa. Stwierdza-

no wi´c, ˝e był to raczej wypa-

dek. Przyjmowano te˝ (niejako

wbrew poprzednim zało˝e-

niom i zeznaniom Êwiadków) i

inne teorie. Penetrowano na

przykład warszawskie Êrodo-

wisko przest´pczo-homosek-

sualne, choç tego typu zwiàzki

w przypadku ksi´dza Niedzie-

laka były absolutnie wykluczo-

ne. To jednak mieÊciło si´ w ra-

mach post´powania SB wobec

ksi´˝y.

Wbrew tezie o „wypadku”

mówiono te˝, ˝e brak Êladów

walki (były wi´c te Êlady na

miejscu zbrodni!?) wskazywał

na to, ˝e opór ksi´dza został

szybko przełamany przez

sprawc´, który dominował nad

nim siłà i sprawnoÊcià.

Wyglàda to tak, jakby Êled-

czy czekali na jakiÊ wyraêny sy-

gnał z góry, w którà stron´ pro-

wadziç post´powanie. Brak

było te˝ fundamentalnego py-

tania, jaki był charakter tej ma-

kabrycznej zbrodni. Istotnym

w całej sprawie dokumentem

była notatka (marzec 1989)

okreÊlajàca okolicznoÊci po-

³ Szkic sytuacyjny plebanii na warszawskich Powàzkach

godniejszej wersji postawa

prokuratora Białka przypomi-

nała t´ z „procesu toruƒskie-

go”, którà prezentował jego

kolega (Leszek Pietrasiƒski)

atakujàcy ofiar´ i KoÊciół.

Oceny Êledczych z MSW

zmierzały w kierunku rozmy-

wania tezy adwokatów o mor-

dzie na ksi´dzu, choç równo-

czeÊnie w pokr´tny sposób

nie wykluczano mo˝liwoÊci

popełnienia zbrodni. Stwier-

dzali oni te˝, ˝e ich opinie sà

zbie˝ne z tym, co pisał w spra-

wie notatki adwokatów pro-

kurator Białek.

„Przyczyny obiektywne”

generała Pudysza

Prawie dwa miesiàce póê-

niej MSW przyznało si´ do fia-

ska Êledztwa. W czerwcu 1989

roku generał Pudysz pisał do

szefa SB generała Dankowskie-

go i komendanta głównego MO

Trzciƒskiego: „[…] zaistniały

impas Êledczy jest uwarunko-

wany przyczynami obiektyw-

nymi, bowiem metodyk´ do-

tychczasowych działaƒ wy-

krywczych nale˝y oceniç jako

prawidłowà”. Do powy˝szego

listu przewodniego dołàczona

była notatka opisujàca dotych-

czasowy stan Êledztwa w spra-

wie. Jest to ostatni jawny doku-

ment w archiwum IPN doty-

czàcy sprawy mordu na ksi´-

dzu. Autorzy notatki, oficero-

wie Biura Âledczego MSW,

twierdzili w nim: „[…] Aktualny

stan sprawy skłania do przyj´-

cia za najbardziej prawdopo-

dobnà wersj´ udziału osób

trzecich w zdarzeniu i celowe-

go lub przypadkowego spowo-

dowania przez te osoby Êmier-

ci ks. ST. NIEDZIELAKA. Wersja

ta mo˝e tłumaczyç rodzaj

uszkodzeƒ ciała skutkujàcych

zgon, zniszczenie fotela, ewen-

tualne u˝ycie przez sprawc´

r´kawiczek chirurgicznych,

włàczony telewizor, palàce si´

Êwiatła we wszystkich poko-

jach, przemieszczenie zwłok

wzgl´dem uszkodzonego fote-

la. Przeciwko tej wersji, ale tyl-

ko w cz´Êci dotyczàcej napadu

rabunkowego, przemawia po-

zostawienie w mieszkaniu wie-

lu cennych przedmiotów i

znacznych iloÊci polskich i za-

granicznych Êrodków płatni-

czych, które znajdowały si´ w

zasi´gu r´ki.

1950

23 I. Władze zrabowały majàtek

koÊcielnej organizacji charyta-

tywnej Caritas i przekazały

zarzàdom zło˝onym z „ksi´˝y

patriotów” i stronników Bolesła-

wa Piaseckiego.

Luty. Za protesty w sprawie Carita-

su dwa tygodnie w areszcie

domowym sp´dził biskup cheł-

miƒski Kazimierz Kowalski, ok. 20

ksi´˝y skazano na kilka miesi´cy

aresztu, kilkudziesi´ciu ukarano

wysokimi grzywnami.

20 III. Ustawa o przej´ciu przez

paƒstwo dóbr martwej r´ki, czyli

80 proc. ziemi nale˝àcej do Ko-

Êcioła. Utworzono z niej Fundusz

KoÊcielny, z którego finansowano

przeÊladowanie KoÊcioła, m.in.

ruch „ksi´˝y patriotów”.

14 IV. Członkowie koÊcielno-paƒ-

stwowej komisji podpisali

porozumienie normujàce stosunki

mi´dzy rzàdem i episkopatem, od

poczàtku niedotrzymywane przez

władze.

19 IV. Powstał Urzàd do spraw

Wyznaƒ, ÊciÊle współpracujàcy z

UB. Dyrektorem został Antoni Bi-

da, były szef cenzury.

Listopad. Przy Ogólnopolskim Ko-

mitecie Obroƒców Pokoju

utworzono z posłusznych du-

chownych Komisj´ Ksi´˝y

Intelektualistów i Działaczy Kato-

lickich. Wraz z „ksi´˝mi

patriotami” prowadzili dywersj´ w

KoÊciele.

wstania obra˝eƒ głowy i kr´go-

słupa ksi´dza Stefana. Wyklu-

czano w niej nieszcz´Êliwy wy-

padek jako przyczyn´ Êmierci:

„[...] trzeba przyjàç, ˝e Êmierç

[...] była nast´pstwem działa-

nia obcej osoby lub osób. Eks-

peryment nie dał jednoznacz-

nej odpowiedzi w kwestii mo-

mentu powstania urazu kr´go-

słupa, przy czym za najbar-

dziej prawdopodobny nale˝y

uznaç moment uderzenia w

pozycji stojàcej powodujàcego

gwałtowne odchylenie głowy

do tyłu [...] ustalono, i˝ mini-

malny czas zadania ciosów,

upadku i przemieszczenia si´

pokrzywdzonego musiał wy-

nieÊç 52 sekundy [...]”.

Powstaje pytanie, dlaczego

przeprowadzono ten ekspery-

ment tak póêno. Jego realizacja

oszcz´dziłaby przecie˝ Êled-

czym dreptania w miejscu i od

razu poprowadziła dochodze-

nie w odpowiednim kierunku.

Prokurator,

który nie oskar˝a

Brak efektów Êledztwa zo-

stał szybko okreÊlony przez

pełnomocników (J. Olszew-

skiego i A. Grabiƒskiego) ro-

dziny zabitego ksi´dza. Opisa-

li (III 1989 r.) oni nieprawidło-

woÊci, jakie miały miejsce w

czasie dochodzenia. Kwestio-

nowali w przedło˝onym tek-

Êcie kierunek Êledztwa, w któ-

rym zakładano jako przyczyn´

Êmierci nieszcz´Êliwy wypa-

dek: „[…] Dopiero po ponow-

nym pisemnym ˝àdaniu z 27

lutego br. prokuratura udo-

st´pniła pełnomocnikom po-

krzywdzonych odpis opinii

biegłych […]. Z treÊci tej opinii

wynika, ˝e ju˝ po dacie jej spo-

rzàdzenia wiadomo było, i˝ […]

uszkodzenie kr´gosłupa szyj-

nego nie mogło nastàpiç… bez

działania siły zewn´trznej.

Wyniki sekcji narzucajà wnio-

sek, i˝ stwierdzone w obr´bie

twarzy […] obra˝enia […] po-

wstały w wyniku działania na-

pastnika, który gwałtownie i z

wielkà siłà spowodował odgi´-

cie ku tyłowi głowy […] powo-

dujàc rozerwanie kr´gosłupa

szyjnego. W tym samym czasie

usztywniono z tyłu kr´gosłup

ofiary na odcinku piersiowym

i unieruchomiono r´ce. Prze-

mawiajà za tym Êlady na obu

łokciach i w okolicy l´dêwio-

wej kr´gosłupa. […]”. Wskazy-

wano na zatajenie przed opi-

nià publicznà istnienia licz-

nych zewn´trznych obra˝eƒ

na ciele ksi´dza.

Dziwne, ale szybko ocenà no-

tatki sporzàdzonej przez pełno-

mocników zabitego ksi´dza za-

jàł si´ prokurator Maciej Białek,

który stawał si´ bardziej obroƒ-

cà ni˝ oskar˝ycielem. Pisał on:

„Opinia sàdowo-medyczna

w obecnym kształcie nie daje

jednoznacznych podstaw do

przesàdzania, i˝ Êmiertelny

uraz u ks. Niedzielaka powstał

w wyniku działania obcej oso-

by lub osób. Zupełnie dowol-

ne sà sugestie pełnomocni-

ków, i˝ ks. Niedzielakowi w

chwili powstania u niego ura-

zu unieruchomiono z tyłu kr´-

gosłup i r´ce”. Według proku-

ratora tego typu postawa peł-

nomocników miała prowadziç

do wykazania, ˝e post´powa-

nie prowadzi si´ stronniczo.

Uzasadnienie opieszałoÊci

Êledztwa zawarto w ostatnich

zdaniach wspominanego do-

kumentu: „Prokuratura, majàc

na uwadze skomplikowany

stan faktyczny w sprawie, jak

równie˝ trudnoÊci dowodowe

wynikajàce […] z nader lako-

nicznych zeznaƒ […] osób du-

chownych oraz zwiàzanych

ideowo z KoÊciołem, musi

braç pod uwag´ […] wszystkie

mo˝liwe wersje zdarzenia…”.

Wydaje si´ to dziwne, ale w ła-

1951

20 I. Aresztowano biskupa kielec-

kiego Czesława Kaczmarka pod

zarzutami kolaboracji z okupan-

tem niemieckim i szpiegostwa na

rzecz USA.

26 I. Władze usun´ły administra-

torów apostolskich pi´ciu diecezji

na Ziemiach Odzyskanych

(Gdaƒsk, Gorzów, Olsztyn, Opole,

Wrocław) i zastàpiły ich wskaza-

nymi przez siebie wikariuszami

kapitulnymi. Prymas Wyszyƒski,

aby uniknàç popadni´cia w schi-

zm´ przez nominatów (za

zakazane przez prawo kanoniczne

przyj´cie stanowisk koÊcielnych

od władzy Êwieckiej), mianował

ich swoimi wikariuszami general-

nymi.

1952

6 XI. Za wzywanie wiernych do

protestów przeciwko usuwaniu reli-

gii ze szkół władze wydaliły na

pi´ç lat z terytorium diecezji bisku-

pów katowickich: ordynariusza

Stanisława Adamskiego i sufraga-

na Juliusza Bieƒka. Drugi

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: