Szamanizm a rodzima wiara.txt

Szamanizm a rodzima wiara  	

Autor: Arthurius   
24.02.2009.


Kiedy zaczynam m�wi� o szamanizmie, zwykle wyobra�nia odbiorcy przedstawia obrazy zwi�zane ze stereotypowym Indianinem, wyposa�onym w b�ben, fajk� i mas� drobiazg�w o magicznym charakterze. O wiele rzadziej kojarzy si� ten temat z ludami Syberii, cho� w ostatnim czasie, gdy g�o�niej jakby o odrodzeniu si� etnicznych narod�w z p�nocy Rosji, jakby troch� bardziej spojrzenie jest sk�onne pobiec gdzie� daleko w kierunku tajgi i tundry.
Niestety z kompletnym niedowierzaniem spotykaj� si� moje napomknienia o szamanizmie tkwi�cym u podstaw naszej rodzimej kultury s�owia�skiej, czy szerzej ba�to-s�owia�skiej. Ba! Nawet gdyby opowiada� o czasach dawniejszych, sprzed przybycia S�owian czy Prus�w, a nawet Celt�w i Got�w, traktowane jest to jak bajka, hipoteza. Szamanizm jawi si� jako co� obcego, z pogranicza ezoteryki rodem z "nju ejd�owych� pism i kurs�w b�yskawicznego osi�gania nirwany. Nie jest to dziwne, zwa�ywszy na stan wiedzy przeci�tnego obywatela i jego gust kszta�towany przez media - pobie�ne wiadomo�ci zaczerpni�te z sieci internetowej czy z modnych i tak samo chwilowych czasopism...
Jak to wi�c jest z szamanizmem tutaj, na terenach obecnie nale��cych do naszego kraju? Czy naprawd� jest on li tylko importowan� ciekawostk�, jeszcze jednym gad�etem ery wodnika maj�cym pom�c w osobistym rozwoju? A mo�e by� i mo�e by� czym� wi�cej, czym� r�wnie bliskim jak ka�da inna rodzima tradycja?

Szamanizm w prehistorii
Na obecno�� szamanizmu w przesz�o�ci wskazuje wiele wyobra�e� symbolicznych i plastycznych, kt�rych znaczenie odczytujemy poprzez analogie do �ywych kultur i zapis�w historycznych. Od epoki neolitu zawarto�� kurhan�w i symbolika ceramiki interpretowana jest w powi�zaniu z kompleksem szama�skim. Spotyka si� wi�c w wykopaliskach kurhany z niezwyk�ym wyposa�eniem (gliniane flasze z kryz� mak�wkopodobn�, fajki do palenia psychoaktywnych substancji, resztki zi� )lub specjalnie usytuowane, jak np. gr�b cia�opalny szamana z wczesnej epoki �elaza w Pi�rkowie (by�e woj. elbl�skie). Jego kurhan o unikatowej konstrukcji zwi�zanej z symbolika solarn�, promieni�cie rozchodz�cymi si� rz�dami kamieni stanowi niezwyk�e �wiadectwo przemian religijno-doktrynalnych schy�ku II tysi�clecia p.n.e. Podstaw� obrz�dku cia�opalenia kt�ry wtedy zdobywa� popularno�� by�a wiara w oczyszczaj�c� moc ognia, uwalniaj�cego nie�mierteln� dusz� z cia�a. Natomiast w�dr�wka s�o�ca uto�samiana by�a z w�dr�wk� duszy- z jej wyzwalaniem si� i ponownym przybieraniem ziemskiej pow�oki. Kult s�o�ca by� �ci�le zwi�zany z kultem zmar�ych. Wczesna epoka �elaza to sporadyczne poch�wki szkieletowe, znane g��wnie z Ma�opolski i G�rnego �l�ska, a ��czy si� je z lokaln� grup� kultury �u�yckiej i penetracj� naszych ziem przez plemiona celtyckie lub italo-celtyckie. Na terenie p�nocno-wschodniej Polski zaj�tej przez ludno�� kultury kurhan�w zachodnioba�tyjskich cia�opalenie jest ju� wtedy wy��czn� form� obrz�dku pogrzebowego. Wyobra�enia figuralne znajdowane w grobach to przede wszystkim gliniane ptaszki z symbolik� solarn� i ksi�ycow�. Przedstawienia ptak�w kt�re wiod�y zmar�ych ku s�o�cu by�y wszechobecnym motywem. Znajduje si� tak�e wyobra�enia postaci niby ludzkich z twarzami ptak�w kt�re odczytuje si� b�d� jako b�stwa ale raczej jako postaci szaman�w. Figurka z Glinian woj. wroc�awskie, to posta� o nieproporcjonalnie wyd�u�onej g�owie, d�ugim i sp�aszczonym nosie w kszta�cie dzioba oraz dziwnym nakryciu g�owy w formie sto�ka. Cechy te pozwoli�y wysnu� przypuszczenie, ze posta� ta ma za�o�on� ptasi� mask� kultow�. Jak wiemy, ptakom przypisuje si� unoszenie zmar�ych w za�wiaty, pomoc bohaterom oraz cz�sto wyst�puj� jako szama�scy pomocnicy. Znaleziska tego rodzaju s� rozpowszechnione w epoce �elaza na ca�ym obszarze Polski. Zwa�ywszy r�wnie� na interpretacj� zapis�w rzymskich kronik odno�nie dzia�alno�ci celtyckich druid�w, gdzie pewne czynno�ci wskazuj� na elementy lub wr�cz praktyki szama�skie, obecno�� Celt�w na naszych terenach mo�e wskazywa� na przeniesienie i tutaj ich zwyczaj�w religijnych. Tak�e i nast�pne plemiona w�druj�ce poprzez ziemie obecnej Polski zna�y instytucj� szamana. Cmentarzysko ludno�ci gockiej w Weklicach niedaleko Elbl�ga dostarcza dowod�w niezwyk�ego rozpowszechnienia amulet�w oraz poch�wki wybitnych osobisto�ci jak np. wr�ka z Weklic z zestawem magicznych przedmiot�w.

III i IV wiek n.e. to pojawienie si� Hun�w, koczownik�w azjatyckich kt�rzy okupowali nawet po�udniowe obszary naszego kraju za czas�w Attyli. Po nich byli jeszcze Awarowie w VI i VII w. W religii tych plemion wybitn� rol� odgrywa� szaman i tr�jdzielny �wiat po��czony drzewem kosmicznym oraz ptaki jako znani nam pomocnicy i przewodnicy dusz. Szamanizm rejestrowany jest r�wnie� w�r�d plemion scytyjskich i sarmackich, bezpo�rednich s�siad�w je�li nie wsp�tw�rc�w kultur s�owia�skich.

Szamanizm u Ba�t�w i S�owian
A jak to wygl�da�o u samych S�owian? Tutaj ju� z pomoc� przychodz� �redniowieczne �r�d�a pisane np. Powiest Wremiennych Liet czy Latopis Nestora, obie pozycje dotycz� S�owian Wschodnich a wspomina si� tam do�� szeroko o �ercach, wo�chwach i kudiesnikach. Martti Haavio w "Mitologii fi�skiej" w rozdziale po�wi�conym szamanizmowi przytacza interesuj�cy wyw�d znaczenia wyrazu "kudiesnik". Staroruski czasownik kuditi znaczy pot�pia�, zawstydza�, co kojarzy si� z greckim oczernia�. Rosyjskie kud to czarownik, staroruskie kudies to czarowanie, rosyjskie kudiesy to czary ale r�wnie� b�ben szamana. Sofijski wremiennik, zapis z czas�w �redniowiecza, przekazuje, �e kudiesnik przywo�ywa� do siebie z�e duchy bij�c w b�ben. Mi�dzy kudiesnikami a wo�chwami musia�a ju� rysowa� si� jaka� r�nica, skoro ci pierwsi postrzegani byli negatywnie, natomiast o wo�chwach wyra�ano si� niemal z szacunkiem.

Wo�chw, wo�szebnik jest terminem ruskim oznaczaj�cym r�wnie� czarowanie ale tak�e wpadanie w ekstaz�, przeci�g�e mruczenie lub wycie, co wskazywa�o by na umiej�tno�� kam�ania czyli pos�ugiwania si� specyficzn� technik� �piewu gard�owego. Szyjewski w "Religii S�owian" pisze o zwi�zkach tej grupy wykonawc�w kultu z Welesem w kt�rego w�adzy by�o podziemie, lasy i magia r�wnie� magiczna ekstaza. Inna wersja m�wi, �e jest to zapo�yczenie z fi�skiego o podobnym znaczeniu, do�� ze ta po�yczka dotar�aby a� na Pomorze, tam bowiem S�owi�cy znali s�owo vo�chvjanie w znaczeniu czarowanie. Jeszcze jedna teoria wywodzi pochodzenie s�owa wo�chw od germa�skiego volva czyli wieszczba lub wieszczka. Wo�chwowie przewodzili te� powstaniom ludowym na Rusi jeszcze w XI w, interweniowali w przypadku nieurodzaju,wywo�ywali cuda, natomiast �r�d�a milcz� o ich udziale w ofiarach i mod�ach, co t�umaczy si� za np. �owmia�skim ustaniem zbiorowych obrz�d�w plemiennych w tamtym czasie, albo odmiennym zakresem zaj��. Jak czytamy w Powiesti Wremiennych Liet wo�chwowie potrafili ta�cem w k�ko i �rodkami osza�amiaj�cymi wprowadzi� si� w stan ekstazy, zyskuj�c wtedy zdolno�� wieszczenia i uzdrawiania. Szyjewski wspomina w "Religii S�owian" bylinn� powie�� o wo�chwie Wo�chu Wszes�awliewiczu, synu �mija, kt�ry by� zdolny do zmiany w�asnej postaci i rzucania niszcz�cych czar�w na wrog�w. Nieobecno�� zapis�w odno�nie szamanizmu na zachodnich obrze�ach s�owia�szczyzny jest wyja�niana wykszta�ceniem si� warstwy kap�a�skiej czyli �erc�w np. na Po�abiu, gdzie pojecie �yrzec, �erca, pochodzi od s�owia�skiego �rti- ofiarowa�, staroindyjskiego-grnati, wzywa� i w litewskim girti � wys�awia�. Za Gieysztorem mo�na rzec, ze idzie tu o znawstwo mod��w i umiej�tno�� ich recytacji oraz sk�adanie ofiar.

�lady szamanizmu uchwytne s� tak�e w warstwie mitologicznej. Tr�jdzielno�� kosmosu pojawia si� w zapisach o Tryg�awie szczeci�skim, kt�ry mia� zawiadywa� podziemiem, ziemi� i niebem, tr�jstrefowy podzia� zaznaczony jest na tzw. �wiatowidzie zbruckim, w micie o G�rze Triglav na S�owenii oraz w ca�ej rozbudowanej symbolice troisto�ci w�r�d Ba�t�w i S�owian. S� wi�c w opowie�ciach elementy takie jak kosmiczne drzewo, u kt�rego korzeni czuwa Weles w postaci z�otego kr�la w��w, a w koronie drzewa siedzi gromow�adny orze� (Perun) i uwalnia wody na wiosn�, s� motywy heros�w kt�rzy wyruszywszy po �yw� wod� albo uwi�zione ksi�niczki (r�wnie� symbolika wody) szukaj� sprzymierze�c�w w �wiecie podziemnym lub podniebnym i potem dzi�ki nim opuszczaj� podziemie np. na grzbiecie or�a, albo �ar-ptaka, g�si albo �ab�dzi czy wr�cz w �ab�dzie si� zamieniaj�c.

Zwraca te� Szyjewski uwag� na pewien rodzaj duszk�w powodzenia, szczeg�lnie w postaci zoomorficznej jak np. �mije ogniste,k�obuki, atwory i raraszki, bowiem mog� stanowi� odpowiedniki szama�skich duch�w opieku�czych.Na ca�ej s�owia�szczy�nie funkcjonuje motyw mlecznych braci, zwierz�cego i ludzkiego, np. dziecka kt�re pije mleko z piersi matki razem z w�em i umiera po zabiciu w�a. Jest te� specjalna kategoria zaklinaczy pogody, znanych jako p�anetnicy czy chmurnicy, odbywaj�cych klasyczne loty szama�skie.

Tr�jdzielny kosmos jako charakterystyka �wiata szama�skiego pojawia si� r�wnie� jako potrojenia, np. trzy zorze, troje rodze�stwa, potr�jne znaki oraz popularne powiedzenie trzy �wiaty. Niebo okre�lane jest w mitologii jako miejsce do kt�rego w�druj� dusze m.in. po drodze mlecznej w nocy, gdzie znacz�ca jest gwiazda polarna jako szczyt, wierzcho�ek drzewa-osi, w�druj� tam tak�e po t�czy w dzie�. W koronie kosmicznego drzewa, kt�ra jest niebem cz�sto z�o�onym z wielu warstw np. z siedmiu, �yj� bogowie, ich pomocnicy i cz�� dusz kt�re s� zamkni�te za bram� Wyraju ptasiego w koronie drzewa. Kraina podziemi to Wyraj w�owy do kt�rego trafiaj� dusze zim� oraz ptaki takie jak kuku�ki, jask�ki a tak�e krukowate, one bowiem zim� zast�puj� bociany w roznoszeniu dzieci. Cz�� naukowc�w twierdzi, ze podzia� na raj g�rny i dolny dokona� si� pod wp�ywem chrze�cija�stwa a pierwotnie by� tylko jeden, w podziemiach, do kt�rego trzeba by�o przeby� ognist� rzek� zapomnienia. W wielu opowie�ciach ludowych pojawia si� motyw...