Imaga ss. 23, 05-11-13
Tatarkiewicz – Historia filozofii - opracowanie
1. nie stanowili szkoły filozoficznej, byli nauczycielami i wychowawcami, przygotowującymi do życia publicznego (bardzo ważne w tym okresie ze względu na demokrację – trzeba było umieć się obronić i przekonać innych do swoich poglądów), tylko niektórzy z nich filozofowali;
2. początkowo uznawani za elitę umysłową, potem krytykowani za pobieranie pieniędzy za pracę – nauczanie (w arystokratycznym społeczeństwie żyło się z pracy niewolników, a nie zarabiało się samemu) i za burzenie wiary i tradycji; zwłaszcza potępieni przez Platona (bogaty arystokrata – nie rozumiał konieczności zarabiania, nie tolerował relatywizmu i praktycznego stosowania filozofii, potępiał nadużywanie dialektyki);
è znaczenie słów: sofista – uczony, potem pseudouczony; sofistyka – nauka, potem synonim erystyki (sztuki prowadzenia sporów bez względu na rację)
3. sofiści – filozofowie: Protagoras (481 – 411 p.n.e.), Gorgiasz, Hippiasz, Prodyk, Kallikles (cechy – mniej badacze, bardziej nauczyciele, mówcy, popularyzatorzy);
4. w filozofii: humanizm (koncentracja na człowieku) i relatywizm (względność prawdy, przeciwieństwo obiektywizmu, absolutyzmu)
wcześniej:
przedmiot – przyroda, świat i jego zasada, arche (ontologia, kosmologia, epistemologia)
zadania nauki – szukać wiedzy dla wiedzy, celem prawda
metody – dedukcja i dialektyka jako drogi prowadzące do prawdy
sofiści:
przedmiot - człowiek (dialektyka, retoryka, polityka, etyka, język – kultura)
zadania nauki – szukać wiedzy dla działania w praktyce, celem skuteczność
metody – dialektyka jako metoda prowadzenia sporów (a nie dążenia do prawdy), badania empiryczne i wnioskowanie (obserwacja faktów i wnioskowanie z nich o przyszłych zjawiskach)
brak zaufania do zdolności poznawczych człowieka (człowiek niewiele może wiedzieć) i związane z tym minimalistyczne podejście do nauki (wiedza nie może być ani powszechna, ani pewna, ani obiektywna)
è minimalizm epistemologiczny
wiara w ludzkie możliwości poznania (zmysłami lub rozumem) i maksymalne wymagania wobec poznania (powszechność, obiektywność, pewność)
sensualizm: prawdę poznajemy wyłącznie przy pomocy zmysłów;
relatywizm: nie ma prawdy powszechnej, bo poznawana zmysłami prawda jest dla każdego inna
praktycyzm: jedna prawda jest lepsza od drugiej tylko o tyle, o ile posiada większą użyteczność
konwencjonalizm: powszechność obowiązywania pewnych praw jest wynikiem umowy, a nie wynika z ich obiektywności
Sensualizm i relatywizm epistemologiczny a relatywizm kosmologiczny i antropologiczny:
Prawdę poznajemy zmysłami. Jeśli doznania zmysłowe różnych ludzi są różne, to oznacza to, iż rzeczywistość jest różna dla różnych ludzi (Demokryt interpretował to odwrotnie – jeśli doznania zmysłowe są różne, to oznacza, iż są one błędne, gdyż rzeczywistość jest jedna).
è sensualizm i relatywizm epistemologiczny
Rzeczywistość składa się z materii, która ma różne postacie, wiele różnych i sprzecznych natur – jest wszystkim tym, co się komukolwiek objawia. Wszystkie postacie rzeczywistości są na równi prawdziwe, również sprzeczne (rzeczywistość jest niezgodna z zasadą sprzeczności!)
è relatywizm kosmologiczny
O tym, jaka jest rzeczywistość, decyduje człowiek. Człowiek jest miarą rzeczy, ocenia, co jest prawdziwe i nieprawdziwe, co jest dobre, a co złe (np. choroba jest dobra dla lekarza, a zła dla chorego – możliwe jest więc twierdzenie, że choroba jest dobra i zła równocześnie)
è antropologizm epistemologiczny
ESTETYKA (POCZĄTKI)
Sztuka – poezja, muzyka (nie wytwarzają przedmiotów, tylko doznania)/ Umiejętności – malarstwo, rzeźba, architektura (wytwarzają realne przedmioty)
è estetyka odnosiła się do sztuki w rozumieniu starożytnych Greków
Sztuka wytwarza nie przedmioty realne, ale podobieństwa przedmiotów realnych:
è „naśladownictwo” (Platon,, Arystoteles – stworzyli teorię estetyczną)
Sztuka wzbudza w umysłach ludzi odczucia:
è iluzja (czasy nowożytne)
Sztuka prowadzi do gwałtownej reakcji odbiorcy, oczyszczenia, ulgi, radości
è wyładowanie uczuć (Arystoteles – wyjaśnił naturę tragedii)
Praktycyzm (wynika z relatywizmu prawdy/ fałszu; dobra/ zła)
Sprzeczne twierdzenia o rzeczywistości są równie prawdziwe. O ich przyjęciu/ odrzuceniu decyduje ich praktyczne zastosowanie. Można tylko mówić o twierdzeniach lepszych i gorszych (mających większe i mniejsze praktyczne zastosowanie), ale nie o prawdziwych i fałszywych.
Należy rozumem zmierzać do przyjęcia twierdzeń lepszych.
Konwencjonalizm
Przyjmowanie pewnych prawd za powszechne jest wynikiem umowy (np. poglądy na mowę, prawo, moralność, religię), nie wynika z natury rzeczy.
Poglądy na wartość praw natury a praw wynikających z umowy:
prawa natury (ograniczane przez prawa umowne): prawo silniejszego do korzystania ze swojej siły, podstawą – wola mocy, cnotą - energia bez skrupułów, celem – władza i pełnia życia (Gorgiasz); coś pozytywnego lub negatywnego (zależne od przyjętej koncepcji praw umownych)
prawa oparte na umowie:
- coś gorszego od praw natury: wytworzone i narzucone przez silnych dla wyzyskania słabych; wytworzone i narzucone przez chytrych słabych w celu obrony przed silnymi; prawo to wytwór większości słabych, a religia – wymysł silnego władcy dla pohamowania tłumu (Krycjasz), przyczyniają się do niesprawiedliwych stosunków społecznych
- coś lepszego od praw natury: wytworzone przez wszystkich w celu zagwarantowania wzajemnego bezpieczeństwa, dla ich obrony wszyscy rezygnują z części swojej wolności, co przyczynia się do panowania sprawiedliwości społecznej
Sofiści dążyli do tego, by reformować prawa, które w pewnych dziedzinach są konieczne, tak aby były zgodne z wymaganiami rozumu (kara – nie zemstą, lecz odstraszeniem; ustrój społeczny – pomoc w walce o byt, a nie przeszkoda; mowa – uformowana wg jednej zasady, a nie wg sensu i formy).
PODSUMOWANIE
EPISTEMOLOGIA: minimalizm, sensualizm, relatywizm, praktycyzm, konwencjonalizm, elementy antropologizmu (człowiek miarą rzeczy)
ONTOLOGIA: relatywizm kosmologiczny, brak teologii (zmysły nie są w stanie poznać boga, nawet jeśli jest, nic o nim nie wiemy)
ESTETYKA: podstawy (naśladownictwo, iluzja, wyładowanie)
§ urodzony w Atenach, tam spędził całe życie,
§ żył w okresie działalności sofistów, ale: nauczał bezinteresownie (sofiści – za pieniądze), jego nauczanie miało na celu prowadzenie ludzi poprzez wiedzę do cnoty (sofiści – uczyli ludzi skuteczności), był to nauczyciel z powołania,
§ był naturą religijną, uważał swoją działalność za misję powierzoną mu przez Boga,
§ stronił od życia publicznego, jednak nie uchylał się od obowiązków obywatelskich spełniając je z największą rzetelnością, wyznawał posłuszeństwo prawu i państwu,
§ miał koło zwolenników i uczniów, ale większość Ateńczyków nie lubiła go (nie traktowali go na serio, bali się go, uważali go za bezbożnego – krytykował przypisywanie bogom wad i występków ludzkich), w 399 p.n.e. (w wieku 70 lat) został publicznie oskarżony o szerzenie bezbożności i demoralizowanie młodzieży (być może przyczyny były polityczne – szukano „kozła ofiarnego” odpowiedzialnego za stopniowy upadek Aten), sąd uznał jego winę i skazał go na karę śmierci (wg Tatarkiewicza nie przewidywano takiej kary, ale postawa Sokratesa przed sądem, tzn. nie przyznanie się do winy i podkreślanie pozytywnego znaczenia swojej działalności, przyczyniła się do tak surowego potraktowania), której Sokrates się podporządkował i wypił cykutę (mógł uciec, bo spędził 30 dni w więzieniu, ale nie skorzystał z tej możliwości),
§ dla potomności stał się ideałem filozofa – człowiek miłujący mądrość, szukający mądrości dla niej samej, żyjący zgodnie z głoszonymi ideami (życie w niedostatku, praca polegająca na szukaniu prawdy i pomaganiu innym w dojściu do wiedzy),
§ nie zostawił pism, jego poglądy znamy wyłącznie z przekazów w pismach innych filozofów („Dialogi” Platona, „Wspomnienia o Sokratesie” Ksenofonta, Arystoteles).
§ Sokrates w młodości zajmował się filozofia przyrody, nie widząc jednak na tym polu zasadniczych rozstrzygnięć szybko się wycofał i zajął się etyką (nauką o życiowej mądrości) – interesował się prawdą, wiedzą, dobrem, cnotą, sprawiedliwością (dla niego wiedza = dobre postępowanie = cnota = szczęście; drogą poznania jest rozum i odkrywanie w sobie posiadanej wiedzy; drogi dochodzenia do prawdy – dialog Sokratejski) -> NIE BYŁ TWÓRCĄ ETYKI, LECZ PREKURSOREM (zajął się człowiekiem i jego wnętrzem, ale nie istniał u niego problem wolnej woli – wybór dotyczy wiedzy lub jej braku, wiedza oznacza dobre postępowanie, nie można wybrać złego postępowania – wolna wola to podstawa etyki)
Prawa moralne (prawa określające, jakie jest cnotliwe postępowanie) = prawa wynikające z natury rzeczy, niepisane (ale trwalsze od pisanych), powszechne i jednakowe dla wszystkich - > prawa bezwzględne
u Sofistów:
a) istnieje wiele cnót, to zalety typu tężyzna życiowa, dzielność, sprawność zawodowa (zaleta względna – inna dla mężczyzn, inna dla kobiet, inna dla młodych, inna dla dorosłych itp.) -> cnoty to dobra relatywne (względne);
b) wszelkie prawa określające postępowanie ludzi to wynik umowy, są zawarte w kodeksach -> wszystkie prawa są względne
CNOTA (np. sprawiedliwość, odwaga) = dobro najwyższe, do którego człowiek powinien dążyć i dla którego powinien poświęcać dobra niższe i pozorne -> najważniejszy cel człowieka
Inne dobra (np. zdrowie, bogactwo, sława) = dobra pozorne, ich posiadanie może mieć negatywne skutki
u Sofistów: człowiek powinien być skuteczny
CNOTA (zalety/ dobra moralne) = DOBRO BEZWZGLĘDNE (takie samo dla wszystkich) = DOBRO NAJWYŻSZE (ważniejsze od wszystkich innych dóbr, najważniejszy cel ludzkich dążeń)
ð MORALIZM – dobra moralne ważniejsze od wszystkich innych dóbr
ð DOBRA MORALNE PRZEDMIOTEM FILOZOFII – człowiek i jego dobre postępowanie najważniejszym przedmiotem zainteresowań (SOKRATES - PREKURSOR ETYKI)
...
Endriu4001