Imaga                            ss. 1, 03-05-10

Tatarkiewicz – Historia filozofii - opracowanie

CZWARTY OKRES FILOZOFI STAROŻYTNEJ  – OKRES KOŃCOWY (I – IV N.E.)

ALEKSANDRIA (NOWY OŚRODEK FILOZOFII)

WSCHÓD

ZACHÓD

Stare szkoły greckie, które straciły znaczenie:

sceptycy

epikurejczycy

Stare szkoły greckie, w których wzmocniono pierwiastki religijne:

platonizm

stoicyzm

także: cynicyzm, perypatetycy

Filon [nurt żydowski]

filozofia– teocentryzm, heteronomiczność (cel - poznanie Boga przez Pismo Święte)

ontologia – monizm spirytualistyczny, gradualizm (byty są natury boskiej, tworzą drabinę bytów – od Boga, przez Logos, do świata materialnego)

etyka i teoria poznania – teocentryzm (osiągnięcie dobra i prawdy jest możliwe poprzez wspinanie się wzwyż, ku bogu, poprzez kontemplacje i ekstazę, z pomocą objawienia)

Nowe szkoły, eklektyczne i religijne zarazem:

platonizm (Plutarch z Cheronei – I/II n.e., Celsus – II n.e.)

neopitagoreizm (Nigidius Figulus – I n.e., Numenios z Apamei - - II n.e., Apoloniusz z Tiany, Apulejusz)

neoplatonizm: Plotyn – III n.e. [nurt grecki]

filozofia: autonomiczna (nie odwoływanie się do religii, posługiwanie się refleksją filozoficzną), pełna (system, uwzględniający wszelkie zagadnienia i dyscypliny filozoficzne), zadanie – znalezienie absolutu, metoda – dialektyczne wysnuwanie pojęć

ontologia/ metafizyka: jedność bytu -> monizm (byt niższy z wyższego), emanacja boskiego bytu w byty niższe -> emanacyjna postać panteizmu (istnieje prabyt, który emanuje, wszystko poza prabytem to jego hipostazy – świat idealny/ duchowy, świat materialny), stała ekspansja bytu -> dynamizm, prabyt jest poza wszystkim -> transcendencja (przezwyciężenie dualizmu świata realnego i idealnego, racjonalnego i irracjonalnego, boskiego i ziemskiego)

świat materialny: świat materialny to odblask idei w materii - > teoria fenomenalistyczna

dusza: ma dwie części, część wyższa upada, by następnie wysiłkiem nawrócenia powracać do prabytu -> dwie drogi duszy (w dół i w górę)

teoria poznania, sztuka, etyka: poznanie, piękno i dobro są osiągalne dzięki intuicji i ekstazie, zbliżają duszę do Boga, teoria poznania, sztuka i etyka to narzędzia zespalania duszy z absolutem -> teorie ekstatyczne

Szkoła aleksandryjsko – rzymska (pierwotna postać neoplatonizmu, założona przez Plotyna, kontynuował i porządkował Porfiriusz)

Szkoła syryjska (założona przez Jamblicha): metafizyka neoplatonizmu, mnożenie hipostaz

Szkoła ateńska (Proklos): połączenie aspiracji erudycyjnych z metafizycznymi, w metafizyce neoplatońskiej mnożenie hipostaz, stan mistyczny jako cel i kres wszelkiego życia

CECHY OKRESU:

§            w kulturze grecko – rzymskiej rolę zaczęły odgrywać motywy ze Wschodu (wynik wyczerpywania się potencjału kultury Zachodu, jak i kontaktów ze Wschodem, którego religia – mistyczna i uduchowiona, bardziej przemawiała do Greków niż ich własne wierzenia, oferując wyzwolenie z niedoli ziemskiej)

§            duża rola religii, która miała ukazać ludziom sposób oderwania się od niewoli życia ziemskiego i drogę do życia wiecznego, filozofia musiała albo zastępować w tym religię, albo była przez nią zastępowana (religie Wschodu, Stary Zakon, nowa wiara chrześcijańska, nawet pogaństwo)

§            nowe ośrodki filozofii: Aleksandria (na styku Wschodu i Zachodu, kultury Greckiej i Żydowskiej, wytworzyła filozofię synkretyczną, łączącą motywy różnych narodów i ras – z przewagą motywów wschodnich: Filon lub greckich – Plotyn)

§            w filozofii:

o        odejście od teoretycznych rozważań (czym jest byt? – metafizyka) i rozważań praktycznych (jak żyć? – etyka), koncentracja na rozważaniach religijnych - poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie „jak wyzwolić się od życia i połączyć z bóstwem”

o        odejście od filozofii jako metody poznania i filozofii jako środka kierowania życiem do filozofii jako narzędzia łączenia się z bogiem, środka do wyzwolenia od życia

o        odejście od poznania zmysłowego i rozumowego (dyskursywnego) do poznania możliwego dzięki objawieniu (ponadrozumowe poznanie prawdy, z pomocą nadprzyrodzoną, w stanach mistycznych)

o        odejście od koncepcji wiedzy zmysłowej i rozumowej do wiedzy mistycznej, zdobywanej w stanach ekstazy, która możliwa była dzięki modlitwie, czystości serca i wierze

o        odejście od zaufania w siły każdego człowieka do poznania prawdy do koncepcji prawdy jako czegoś dostępnego tylko osobom wybranym (wybrańcy byli autorytetami, szukano też prawdy w przeszłości, tradycji, pismach świętych)

§            definicje filozofii: poznanie bytu jako takiego, poznanie rzeczy boskich i ludzkich, nauka nad naukami, miłość mądrości, rozmyślanie nad śmiercią, upodobnianie się do Boga

§            działały stare szkoły, w ramach których wzmocniono pierwiastek religijny (stoicyzm, platonizm) lub ich znaczenie malało (epikureizm, sceptycyzm), ponadto wytworzyły się nowe szkoły eklektyczne, w których dominował platonizm i pitagoreizm: neopitagoreizm (od I p.n.e.), platonizm (I/ II n.e.) i ostatecznie neoplatonizm (III n.e.), w tym samym okresie rozwijała się równolegle myśl chrześcijańska

Filon

FILON Z ALEKSANDRII (25 p.n.e. – 50 n.e.)

urodzony w Alekandrii

zbudował system synkretyczny (żydowsko – grecki) z przewagą elementów żydowskich (wykorzystał wierzenia żydowskie, korzystał z pojęć greckich)

napisał liczne dzieła, które się zachowały, w tym komentarze do Pięcioksięgu

poprzednicy: teologia żydowska, grecka filozofia (Platon, pitagorejczycy, stoicy), Arystobul (II p.n.e. – żyd grecki), nieznany autor dzieła „O mądrości Salomona”

FILOZOFIA, ONTOLOGIA (METAFIZYKA)

FILOZOFIA – MONIZM SPIRYTUALISTYCZNY, GRADUALIZM

Cel filozofii– poznanie Boga, świat przedmiotem zainteresowania tylko jako dzieło Boga i jego objawienie

Wokół dostrzegamy dualizm– Bóg/ świat, duch/ materia, dobro/ zło; [punkt wyjścia filozofii]

Zadanie filozofii – odnaleźć jedność wszechświata, monizm [punkt dojścia]

Ponieważ Bóg, duch i dobro wydają się realniejsze od materii, to cały świat musi być natury boskiej -> monizm spirytualistyczny

Wcześniejsze systemy monistyczne sprowadzały byty wyższe do bytu niższego (Boga i ducha do materii) -> monizm materialistyczny

Zamiast sprowadzać świat materialny do duchowego, należy traktować różne byty jako ogniwa jednego szeregu (byt szczeblami schodzi coraz niżej, ale jest jeden) -> gradualizm

OGNIWA BYTU

Bóg – punkt wyjścia systemu

-          element grecki: absolut, niezależny, istniejący dzięki swojej naturze, jeden i niezłożony, niezmienny i wieczny, ponadczasowy, ponadprzestrzenny

-          element żydowski: osobowy, dobrotliwy, potężny, wszechwiedzący, niedostępny i niepojęty - transcendentny (epistemologicznie – nie do poznania, kosmicznie – poza światem; jest wyższy i doskonalszy od wszystkiego, co można poznać, od wszelkich pojęć; nie ma związku z niczym, co skończone), nie jest twórcą świata ze względu na jego niedoskonałość, lecz tylko twórcą Logosu

Logos - ponieważ między Bogiem a materią obserwujemy przepaść (zupełnie różne własności), świat materialny nie może być w szeregu bytów obok Boga, konieczne jest ogniwo pośrednie

-          element grecki: to idee, ale będące myślami Boga (nie istnieją samodzielnie, lecz w Bogu), są zarazem siłami bożymi, gdyż jako myśli Boga obracają się w czyn, przechodzą w świat i kształtują go (to dusza i rozum świata)

U Platona: ogniwo pośrednie to idee, istniejące samodzielnie

-          element żydowski: są osobą, aniołem, pośrednikiem między Bogiem a światem, jego wysłannikiem i zastępcom, drugim bogiem – jest stworzony przez Boga i dopiero on jest stwórcą świata, który kształtuje świat z materii

Filon połączył elementy Platońskie (idee), stoickie (siły), żydowskie (anioły), tworząc pojęcie Logosu

Materia – przeciwległy kraniec w stosunku do Boga:

-          element grecki (Platon): bezkształtna, bezwładna, bezduszna, pozbawiona określonych własności, potencja (mniej niż byt – z niej dopiero może powstać byt), jest znikoma bądź zła, więc nie może być stworzona przez Boga – jest odwieczna, Bóg nie stworzył ani materii, ani z materii świata

Bóg -> Logos -> Materia

Schemat aleksandryjski, porządkujący byty na drabinie wg ich doskonałości, stworzony przez Filona, od którego zaczęto koncentrować się na rozważaniu Logosu (a nie niedostępnego Boga czy też znikomej materii) i na którym budowano dalsze koncepcje metafizyczne w Aleksandrii.

PSYCHOLOGIA (NAUKA O DUSZY – ELEMENT ONTOLOGII)

DUSZA

Dusza to miejsce spotkania światów materialnego i boskiego.

Ma trzy części:

-          zmysłowa (czysto materialna) – część najniższa, odbierająca dane zmysłowe

-          Logos (część pośrednicząca) – intelekt niższy, dyskursywny, operujący zmysłowymi danymi

-          rozumna (wypływ bóstwa) – najwyższa, intuicyjna władza, zdolność oglądania Boga i chłonięcia światła bożego

W koncepcji duszy Plotyna widać elementy stoickie, platońskie, pitagorejskie. Odpowiada ona jego koncepcji bytu (monizm gradualistyczny)

ETYKA I TEORIA POZNANIA

ETYKA A METAFIZYKA

Metafizyka uczy, jak doskonały byt boski schodzi do niedoskonałego bytu cielesnego. Etyka uczy, jak człowiek (byt cielesny, jeden z najniższych tworów) ma dojść do doskonałego bytu boskiego. Etyka to odwrócenie metafizyki. Podobnie poznanie jest wspinaniem się do bytów wyższych, do Boga. [?]

ETYKA – JAK ŻYĆ DOBRZE?

Cel człowieka: zjednoczenie z Bogiem, dojście do doskonałości

Tylko rozumna dusza człowieka, i to po oderwaniu się od ciała, może dojść do doskonałości, a to możliwe jest w stanach ekstazy i kontemplacji. -> etyka transcendentna (cele), ekstatyczna (środki), heteronomiczna

...