Imaga ss. 19, 05-12-15
Tatarkiewicz – Historia filozofii - opracowanie
a) apologetyczna (apologeci – obrońcy: obrona wiary chrześcijan i ukazanie jej zgodności z wymaganiami rozumu; opracowywali szczegółowe doktryny chrześcijańskie) - poprzedzająca
b) systematyczna (systematycy – opracowywali w całości chrześcijański pogląd na świat)
Równolegle (I – V n.e.)
stare szkoły greckie w Atenach (Platonizm, perypatetycy, stoicyzm, cynicyzm, gasnące: epikureizm, sceptycyzm)
Aleksandria: platończycy, neopitagorejczycy,
Filon (nurt wschodni),
neoplatonizm (nurt zachodni)
Nurt Zachodni (Rzym, kolonie afrykańskie) – Ojcowie łacińscy;
- praktyczne i trzeźwe podejście, liczni apologeci, pierwszy samodzielny system filozofii chrześcijańskiej
- spekulacje, pierwsze systemy filozofii chrześcijańskiej - duży wpływ greckich koncepcji filozoficznych
OKRES PRZYGOTOWAWCZY (do soboru nicejskiego – 325 n.e.)
GNOSTYCY (II n.e.) – pochodzenie pozachrześcijańskie (wschodnie, nie greckie), filozofia powierzchownie dostosowanie do nauki chrześcijańskiej
dualizm (dobry Bóg, odwiecznie zła materia), pesymizm (świat materialny zawiera zło z natury, gdyż składa się ze złej materii i stworzył go zły eon – zły, bo złączony z materią), eony (bóstwa – siły kosmiczne, ogniwa między Bogiem a materią), historyczna koncepcja świata (historia świata to historia wyłaniania się i zmagania się z sobą dobrych i złych eonów/ sił), alegoryzm (opieranie się na Piśmie św., ale traktowanie go symbolicznie), doketyzm (Chrystus był zjawiskiem, gdyż materia jest zła i bóg nie mógł być w nią wcielony), śmiertelność ciał (droga to Boga to wyzwolenie duszy z ciała, możliwe dzięki Chrystusowi)
APOLOGECI WSCHODU: Justyn (II n.e.), Ireneusz (II/ III n.e.), Atenagoras (II/ III n.e.), Teofil z Antiochii (II/ III n.e.) – teoretycy, hellenofile, metafizycy [odwrotne tendencje: Syryjczyk Tacjan, Hermiasz – wrogowie greckiej kultury i nauki]
filozofia: sformułowanie nauki chrześcijańskiej w terminach nauki greckiej (zwłaszcza Platon, stoicy), pojmowanie nauki Chrystusa jako filozofię (a nie tylko jako religię), w wyjaśnieniach odwoływanie się do wiary i rozumu (a nie tylko do wiary lub tylko do rozumu), stworzenie nowych teorii filozoficznych z wykorzystaniem dawnych terminów, ale nadając im nowe znaczenie (nowa metafizyka)
bóg: jeden, stwórca świata, niepoznawalny lub poznawalny pośrednio
dusza: nieśmiertelna, niematerialna, stworzona i wieczna, nieboska
świat: stworzony przez Boga
filozofia: przeciwieństwo wiary i nauki świeckiej, wiara i Objawienie jako źródło prawdy (to, co absurdalne w nauce, to prawda)
ontologia: materializm, sensualizm;
religia: nauki Chrystusa jako źródło praw, podejście praktyczne, dogmaty związane z człowiekiem i jego działaniem, duża rola Kościoła;
bóg: poniżanie człowieka, by ukazać wielkość Boga
OKRES PO SOBORZE (od 325 n.e.) – ustalenie podstawowych dogmatów chrześcijaństwa, stanowiących ograniczenie dla filozofii
SYSTEM OJCÓW ALEKSANDRYJSKICH - ORYGENES (III n.e.) [Wschód – przygotowany przez
wschodnich apologetów] – ciążący do systemów filozofii greckiej
filozofia: prawda chrześcijańska ujęta na podobieństwo aleksandryjskiego neoplatonizmu (gradualizm, Chrystus jako Logos – jedna z hipostaz bytu, stwórca świata, koncepcja upadku i powrotu bytu do Boga), system chrześcijański (dla chrześcijan), który powstał równolegle do filonizmu (dla Żydów) i neoplatonizmu (dla Greków)
cechy systemu: chrześcijaństwo jako wiedza; Bóg niezmienny i niepoznawalny; Chrystus jako boski Logos i stwórca świata, ale i Zbawca; świat odwieczny, ale o skończonych formach; dusza wcielona wskutek upadku (odwrócenia się od Boga) i dążąca do powrotu do Boga; zbawienie przez poznanie; zakończenie dziejów jako apokastaza
cechy wyjątkowe: indywidualne pojmowanie świata (zamiast uniwersalizmu), przekonanie o wolności duchów (zamiast determinizmu)
USTALENIE DOGMATÓW (TRÓJCA ŚWIĘTA, BOSKOŚĆ I CIELESNOŚĆ CHRYSTUSA, STWORZENIE ŚWIATA Z NICZEGO, CZŁOWIEK JAKO DUSZA I CIAŁO, CHRYSTUS JAKO ZBAWICIEL ITD.)
SYSTEM OJCÓW KAPADOCKICH – GRZEGORZ NYSSEŃSKI (IV n.e.) [Wschód – przygotowany przez wschodnich apologetów] – uzgadniający system Orygenesa z tradycją kościelną
filozofia: heteronomiczna (oparta na dogmatach), racjonalistyczna (oparta na rozważaniach rozumowych), platońska (korzystająca z zasad Platona), w kosmologii - immaterialistyczna (oparta na monizmie idealistycznym, nierealności materii)
SYSTEM AUGUSTYNA (IV/ V n.e.) [Zachód – przygotowany przez zachodnich apologetów; Tertulian] – wytwór Zachodu, samodzielny (najmniejsze wpływy dotychczasowej filozofii) i najzgodniejszy z wiarą
filozofia: system autonomiczny, nowe metody dowodzenia (założenie wiedzy apriorycznej, danej dzięki Oświeceniu i osiągalnej intuicją), połączenie rozważań teologicznych z antropologicznymi (wszechmocny Bóg i wolny człowiek), historiozofia (wprowadzenie historii do rozważań filozoficznych); wiele sprzeczności
cechy systemu: woluntaryzm – wyższość woli nad rozumem (kontra racjonalizm), infinityzm – nieskończoność Boga (kontra finityzm), personalizm – Bóg to osoba (kontra uniwersalizm), supranaturalizm – zależność świata od Boga (kontra naturalizm), subiektywizm i introspekcja – poznanie prawd wiecznych poprzez poszukiwanie w swoim umyśle (kontra obiektywizm i zmysłowość),
punkt wyjścia: ontologiczna, epistemologiczna i etyczna wyższość Boga nad światem (źródło i cel bytu – absolut; źródło i cel poznania – oświecenie, prawda; źródło i cel działania – łaska, dobro, źródło i cel religii – stwórca i Zbawca), duszy nad ciałem, czynników irracjonalnych nad rozumem
teoria poznania: aprioryzm – prawdy wieczne są w umyśle dzięki oświeceniu przez Boga i dochodzimy do nich intuicją (iluminizm, intuicja)
etyka: człowiek dąży do dobra, gdy dąży do Boga (najwyższe dobro), a to daje mu szczęście; człowiek dąży do dobra dzięki łasce (nie wszyscy); zło to brak dobra i wynika z niełaski
Bóg: osobowy, jedyny, wszechmocny, nieskończony, twórca i cel świata, kieruje i sądzi światem, ma wolną wolę
człowiek: obdarzony łaską (dobrą wolą) lub nie (złą wolą), od tego zależy jego zbawienie lub potępienie
dusza: nieśmiertelna
historiozofia: dzieje świata to zmagania państwa boskiego z niebieskim, podział oparty jest na łasce boskiej lub jej braku; końcem historii będzie ostateczny podział ludzi na zbawionych i potępionych, co ukaże sprawiedliwość i miłosierdzie boskie
CECHY OKRESU (I – V n.e.)
§ stopniowy upadek starożytnej cywilizacji, napływ nowych ludów niszczących starą cywilizację, rozwój chrześcijaństwa i budowa nowej cywilizacji
§ olbrzymie przemiany etniczne, polityczne, religijne:
o do III n.e.: równoległy rozwój cywilizacji starożytnej i chrześcijańskiej (pisma Seneki i romans Petroniusza obok listów św. Pawła; satyry obok pism apologetów chrześcijańskich i gnostyków; Klemens i Orygenes obok recepcji chrześcijaństwa; budowa kościołów obok term) -> to okres rozwoju kultury materialnej (Pompeje, Herkulanum) i umysłowej (Pliniusz, Kwintylian, Martialis, Tacyt, Plutarch, Lukian i Juwenal, Ptolemeusz, Gaius, Papinian i Ulpian) cywilizacji starożytnej obok wschodzącego chrześcijaństwa
o IV n.e.: upadek Imperium Rzymskiego - podbijanie go w wyniku „wędrówek ludów” (początek 375 n.e. -> Ateny i Korynt – Goci, Rzym – Wizygoci, Wandale; ostatecznie we Włoszech: Ostrogoci, potem Longobardzi; we Francji południowej i Hiszpanii: Wizygoci, w Afryce Północnej: Wandale); podział cesarstwa na Wschodnie i Zachodnie – 395 n.e.) i jego upadek (Zachód od razu, Wschód nieco później)
o V – VI n.e.: religia chrześcijańska rozwija się w całej Europie, ludy napływające przyjmują chrzest i stają się wyznawcami, w kulturze dominować zaczął chrześcijański pogląd na świat (529 n.e. – zamknięcie Akademii Platona, założenie zakonu benedyktyńskiego)
§ nowe podłoże myśli filozoficznej – wiara chrześcijańska (początkowo wchłaniająca myśl grecką, potem podporządkowująca sobie myśl grecką): wymagała częściowo uzupełnienia, częściowo wyjaśnienia, częściowo nie mogła ulec zmianie i stanowiła kryterium przyjmowania/ odrzucania myśli filozoficznej
o fundament (jądro nauki): Pismo święte i Ewangelia (Chrystus) -> osobowy Bóg, miłość i łaska jako podstawa życia
o idee wchłaniane przez wiarę do uzupełniania i wyjaśniania (forma dla jądra nauki): platonizm (idealizm, wyższość świata duchowego), arystotelizm (Bóg jako pierwsza przyczyna i cel), stoicyzm (materia przesycona duchem), cynizm (obojętność dla rzeczy doczesnych), sceptycyzm (odebranie wartości poznaniu zmysłowemu)
o nowe definicje filozofii (miłość mądrości – jedyną mądrością jest Bóg, więc to miłość do Boga; upodabnianie się do Boga – osiągnięte przez mądrość i poznanie oraz sprawiedliwość i świątobliwość)
§ okresy filozofii chrześcijańskiej:
o patrystyka (do VI n.e., starożytnosć): czas kształtowania i formułowania zasadniczych doktryn (Ojcowie Kościoła – „patres”), których późniejsza filozofia już tylko broni
o scholastyka (od VII - XIV n.e., średniowiecze): szczegółowe i systematyczne wykańczanie filozofii chrześcijańskiej
§ w filozofii (dawne nurty + patrystyka)
[rozwój filozofii na Wschodzie – Aleksandria, Ateny i na Zachodzie - Rzym]
o początek I n.e.: stoicy (Seneka), neopitagorejczycy (Apoloniusz z Tiany), sceptycy, synkretyzm (Filon - myśl grecko – żydowska)
o II n.e.: stoicy (Marek Aureliusz), neopitagorejczycy (Numenios), gnostycy (Bazylides, Walentyn), Marcjon (zbliżony do gnostyków), apologeci chrześcijańscy (Justyn),
o koniec II n.e.: późni gnostycy (Bardezanes), apologeci Wschodu (Ireneusz, Atenagoras, Teofil, Tacjan), przygotowanie systemów wschodu (nauki Klemensa Aleksandryjskiego, Amoniusza Sakkasa)
o III n.e.: pierwszy system chrześcijański (Orygenes), system neoplatoński (Plotyn), apologeci Zachodu (Tertulian), stare szkoły greckie (Sekstus Empiryk) i myśli wschodniej (Pers Manes – manicheizm)
o IV n.e.: neoplatonizm (szkoła syryjska – Jamblich) i chrześcijaństwo (nowe tory – religia państwowa; Wschód – ojcowie Kapadoccy; Zachód – Ambroży, Augustyn)
[koniec aktywności filozoficznej na Zachodzie – upadek Rzymu, kontynuacja rozwoju na Wschodzie]
o V n.e. neoplatonizm (ateński – Proklos), mistyk Pseudo – Dionizy, obóz odnowicieli Arystotelizmu [Wschód]
[koniec aktywności filozoficznej również na Wschodzie – 529 n.e.: zamknięcie Akademii Platońskiej prezz Justyniana]
o VI n.e. Zachód (Boecjusz, Kasjodor), Wschód (mistyk Maksym Wyznawca)
[stagnacja]
§ podstawowe zagadnienia filozofii: Bóg i człowiek - dwie tradycje: helleńska, grecko – żydowska (czyli wschodnia – gradualizm, emanacja) i nowa, chrześcijańska (nowe rozwiązania))
o Bóg:
§ Istota Boga – transcendencja epistemologiczna – niepoznawalność (hellenizm – niepoznawalny; chrześcijanie – poznanie na drodze objawienia) i kosmiczna – pozaświatowość (hellenizm – byt absolutny, absolut; chrześcijanie – sędzia)
§ Stosunek Boga do świata (hellenizm – monizm emanacyjny; chrześcijanie – dualizm Boga i świata) i stworzenie świata (hellenizm – odwieczna materia; chrześcijanie – stworzenie z niczego, ma początek)
§ Ogniwa pośrednie między Bogiem a światem (hellenizm – abstrakcyjne hipostazy, byt przyrodzony, do którego dochodzi się drogą dedukcji; chrześcijanie – Chrystus – Logos, Bóg – człowiek, istota nadprzyrodzona, do której dochodzi się drogą objawienia)
§ Pochodzenie zła (hellenizm – z materii; chrześcijanie – z wolności – zło jest brakiem dobra, jest celowe, gdyż jest środkiem oczyszczającym i odgrywa rolę przy odkupieniu)
o Człowiek
§ Natura człowieka (istota – dusza, los – upadek, cel – połączenie z bóstwem)
§ Składniki człowieka – dychotomia lub trychotomia: ciało, dusza i ew. pneuma (hellenizm – brak związku duszy z ciałem, ciało jako więzienie duszy; chrześcijanie – człowiek to dusza i ciało)
§ natura duszy - niematerialna, nieśmiertelna (rzadko materializm), odwieczna (hellenizm – preegzystencja; chrześcijanie – stworzenie duszy), boskość (hellenizm – boska; chrześcijanie – obraz Boga, ale innej natury)
§ powrót duszy do Boga jako cel człowieka i jego działań (poznania, działania moralnego, twórczości)
Pojęcia i terminy: dotyczące niepoznawalnego Boga (wszelkie sposoby wyrażania transcendencji, nadbytowości i nadrozumności), terminologia stara w nowym znaczeniu
§ doktryna synkretyczna (wschód + zachód), podobnie jak neopitagoreizm i neoplatonizm, próbująca przetworzyć wiarę chrześcijańską w wiedzę ...
Endriu4001