Co to jest astma?
Astma jest przypadłością, która atakuje drogi oddechowe – małe kanaliki, przez które powietrze przepływa do płuc i z powrotem. U dzieci astmatycznych drogi oddechowe są szczególnie wrażliwe na czynniki drażniące. Do najczęstszych z nich należą: przeziębienie, grypa, dym papierosowy, kontakt i reakcja alergiczna na pyłki, zwierzęta futerkowe, pierze ptasie oraz kurz. Astma ma wiele różnych postaci, a u Twojego dziecka może
wywoływać ją wiele czynników.
CO DZIEJE SIĘ W DROGACH ODDECHOWYCH?
Kiedy drogi oddechowe wystawione są na działanie czynnika wywołującego astmę, mięśnie ich ścianek twardnieją, powodując zwężenie dróg oddechowych. Błona śluzowa dróg oddechowych nabrzmiewa i wytwarza lepki śluz. Zwężenie dróg oddechowych utrudnia przepływ powietrza. To dlatego dziecko ma trudności ze złapaniem powietrza i występuje duszność.
Jakie są objawy astmy?
Typowe objawy astmy u małych dzieci to:
■ Kaszel, szczególnie w nocy i po wysiłku fizycznym.
■ Świszczące i gwiżdżące szmery w klatce piersiowej.
■ Duszność – być może Twoje dziecko nie jest tak aktywne, jak zwykle lub częściej domaga się noszenia na rękach.
Co powoduje astmę?
Nie znamy dokładnej przyczyny astmy, ale wiadomo, że skłonność do występowania alergii, w tym również astmy, jest często dziedziczna. Ryzyko wystąpienia astmy u dziecka jest więc większe, jeśli oboje jego rodzice są astmatykami. Nie stwierdzono, żeby zanieczyszczenie powietrza powodowało astmę, choć możliwe,
że zaostrza jej objawy. Ani Ty ani Twój(a) partner(ka) nie powinniście palić. Bierne palenie zwiększa ryzyko wystąpienia astmy. Jeśli u Twojego dziecka stwierdzono astmę, unikaj znanych ci czynników wywołujących astmę.
Jak rozpoznać, że moje dziecko ma astmę?
U małych dzieci dokładne stwierdzenie astmy może być trudne.
■ U co najmniej jednego na pięcioro małych dzieci wystąpić może świszczący oddech. Jednak u wielu z tych dzieci nie prowadzi to w późniejszym okresie do rozwoju astmy. Dlatego Twój lekarz może niechętnie używać słowa ‘astma’ na tym etapie.
■ U małych dzieci nie łatwo jest ocenić jakość pracy płuc. U starszych dzieci stosuje się w tym celu przyrząd zwany miernikiem szczytowego przepływu, ale nie nadaje się on dla dzieci poniżej szóstego roku życia.
Objawy, które rozwijają się na przestrzeni czasu wskazują czy dziecko ma astmę czy nie. Twój lekarz może poprosić Cię o prowadzenie pisemnego rejestru występujących w danym momencie objawów. Pozwoli mu to na dokonanie dogłębnej analizy problemów oddechowych Twojego dziecka.
Jeśli Twoje dziecko ma poniżej drugiego roku życia, stwierdzenie astmy jest jeszcze trudniejsze. Istnieje wiele różnych schorzeń oddechowych, m.in. ostre zapalenie oskrzelików, czy obturacyjne zapalenie oskrzeli, które – podobnie jak astma – wywołują świszczący oddech. Ponadto, świszczący oddech może wystąpić u wielu dzieci w następstwie infekcji płucnej, jak np. zapalenie oskrzelików. Nie jest to jednak nic poważnego i nie wymaga leczenia, a niektórzy nazywają ten objaw ‘wesołym świszczeniem’.
Różne rodzaje astmy
Lekarze, opisując astmę, często używają słów ‘łagodna’, ‘umiarkowana’ i ‘cieżka’.
Oto charakterystyka tych trzech rodzajów astmy:
Łagodna: dziecko kaszle i ma świszczący oddech, ale chętnie się bawi i je.
Umiarkowana: dziecko budzi się w nocy, podczas ruchu i zabawy występuje kaszel i duszności.
Ciężka: Dziecko jest bardzo niespokojne i nie może zasnąć, niechętnie uczestniczy w zabawach.
Z trudem łapie oddech, co nie pozwala mu bawić się ani jeść. Może wystąpić sinienie warg.
Sposoby leczenia
JAKIE SĄ MOŻLIWE SPOSOBY LECZENIA?
Ważne, by kontrolować przebieg astmy, jak tylko zostanie zdiagnozowana. Ułatwi to zapobieganie objawom i pozwoli dziecku prowadzić pełne i aktywne życie. W większości przypadków leczenie astmy jest procesem etapowym. Pierwszym krokiem jest podawanie leku objawowego, za każdym razem, kiedy zachodzi taka potrzeba. Zależnie od tego, jak poważna jest astma stwierdzona u Twojego dziecka oraz od tego, jak reaguje ono na leki i jak często musi je przyjmować, kolejnym krokiem w leczeniu jest rozpoczęcie regularnego podawania leku profilaktycznego.
Najczęstsze typy lekarstw przeciwastmatycznych to leki objawowe i leki profilaktyczne:
■ Leki objawowe – pomagają ustąpić występującym w danej chwili objawom.
■ Leki profilaktyczne – pomagają chronić drogi oddechowe i obniżają ryzyko wystąpienia objawów astmy.
LEKI OBJAWOWE
Leki objawowe powinny być stosowane u dzieci w momencie wystąpienia objawów. Szybko rozkurczają mięśnie otaczające zwężone drogi oddechowe. Leki te są również nazywane bronchodilatatorami. Powodują one szersze otwarcie dróg oddechowych i ułatwiają oddychanie. Nie zmniejszają jednak obrzęku śluzówki dróg oddechowych.
■ Leki objawowe są niezbędne w leczeniu ataków astmy.
■ Przyjmowane przed wysiłkiem fizycznym, zmniejszają ryzyko wystąpienia duszności.
■ Leki objawowe najczęściej podawane są przy użyciu niebieskiego inhalatora.
■ Salbutamol i terbutaline to dwa przykłady leków objawowych. Ipratropium bromide, kolejny przykład, stosowany jest u dzieci poniżej 1 roku życia. Nie wszystkie leki objawowe są skuteczne u dzieci poniżej 1 roku życia. Twój lekarz prawdopodobnie wypróbuje kilka rodzajów lekarstw, zanim wybierze to najwłaściwsze
dla Twojego dziecka.
CZY LEKI OBJAWOWE POWODUJĄ WYSTĄPIENIE EFEKTÓW UBOCZNYCH?
Leki objawowe są skuteczne, a ich stosowanie z reguły nie wiąźe się z wystąpieniem efektów ubocznych. Mogą natomiast wywołać u Twojego dziecka pobudzenie i przyspieszyć akcję serca, ale reakcje takie występują tylko wtedy, kiedy leki podawane są w dużych dawkach albo w postaci syropu. Objawy te zazwyczaj szybko ustępują.
LEKI PROFILAKTYCZNE
Zaleca się je w przypadku, kiedy dziecko musi stale stosować leki objawowe częściej niż raz dziennie.
Leki profilaktyczne łagodzą obrzęk śluzówek dróg oddechowych i zmniejszają ich wrażliwość. Oznacza to, że kontakt z czynnikami wywołującymi astmę nie prowadzi do gwałtownej reakcji.
■ Leki profilaktyczne zmniejszają ryzyko wystąpienia poważnych ataków.
■ Ich działanie ochronne nie jest natychmiastowe i dlatego muszą być przyjmowane codziennie, zazwyczaj rano i wieczorem, nawet jeśli dziecko czuje się dobrze. Możliwe, że przez pierwsze dwa tygodnie ich stosowania, leki profilaktyczne nie dadzą żadnej zauważalnej poprawy, a efekt optymalny występuje dopiero po kilku miesiącach. Postępowaniem z wyboru jest podawanie sterydu drogą wziewną. Istnieje wiele
rodzajów inhalatorów sterydowych, ale wszystkie cechuje podobne działanie, np. beklometazon, budezonid.
Dla dzieci powyżej 4 roku życia istnieje także możliwość jednoczesnego stosowania inhalatora sterydowego i bronchilatora o przedłużonym działaniu. Jeśli jeden steryd nie pozwala kontrolować objawów astmy, lekiem alternatywnym jest antagonista receptora leukotrienów. LTRA może być przyjmowany zamiast inhalatora sterydowego, albo w przypadku, kiedy nie można stosować inhalatora. Leki typu LTRA prowadzą do zablokowania działania substancji naturalnie występujących w płucach zwanych leukotrienami, o których
wiadomo, że prowadzą do zwężenia dróg oddechowych i stanów zapalnych w płucach, które z kolei mogą powodować objawy astmy. Leki te dostępne są w tabletkach, tabletkach do żucia (niekiedy o właściwościach smakowych) i w postaci granulek, które można podawać wraz z jedzeniem już sześciomiesięcznym dzieciom. Daje to pewność, że dziecko łatwym sposobem przyjmie całkowitą ilość lekarstwa.
OBAWY PRZED STOSOWANIEM STERYDÓW
Niektórzy rodzice obawiają się podawać dzieciom astmatycznym sterydy. Oto kilka uwag, które warto zapamiętać:
■ Sterydy stosowane w leczeniu astmy nazywają się kortykosterydami
■ Kortykosterydy są podobne do substancji, które naturalnie produkuje nasz organizm.
■ Całkowicie różnią się one od sterydów anabolicznych, nielegalnie stosowanych przez sportowców.
■ U większości dzieci sterydy stosuje się wziewnie, a więc wędrują one bezpośrednio do dróg oddechowych, a tylko znikome ich ilości dostają się do pozostałych części ciała.
■ Twój lekarz przepisze najmniejszą dawkę sterydów, która pozwoli kontrolować astmę Twojego dziecka.
■ Małe dawki wdychanych sterydów nie powodują na ogół poważnych efektów ubocznych, ani nie wpływają na wzrastanie.
KIEDY UŻYWA SIĘ TABLETEK NA ASTMĘ?
Krótki cykl leczenia tabletkami sterydowymi (na ogół 3-5 dni) jest czasem potrzebny, aby zapobiec atakowi astmy. Sporadyczne stosowanie leczenia tabletkami sterydowymi nie powinno prowadzić do wystąpienia u twojego dziecka efektów ubocznych. Tabletki sterydowe mogą jednak obniżyć odporność organizmu na świnkę. Jeśli Twoje dziecko poddane zostało w przeciągu ostatniego miesiąca leczeniu sterydami w tabletkach, a w jego otoczeniu zaistniało ryzyko zarażenia się świnką, udaj się z nim do lekarza. Porozmawiaj z lekarzem
lub pielęgniarką o Twoich obawach związanych z efektami ubocznymi leczenia astmy.
CZY LECZENIE UZUPEŁNIAJĄCE MOŻE POMÓC?
Niektórzy ludzie uważają, że różnego rodzaju trapie uzupełniające są skuteczne. Istnieje jednak mało dowodów naukowych potwierdzających ich skuteczność. Jeśli chcesz wypróbować jakąkolwiek formę terapii uzupełniającej, poinformuj o tym swojego lekarza i nie przerywaj podawania dziecku przepisanych leków.
W jaki sposób moje dziecko powinno przyjmować lekarstwa?
INHALATORY
Większość leków stosowanych w astmie podawanych jest wziewnie, zazwyczaj za pomocą inhalatora i może to być wystarczająco skuteczny sposób aplikowania leku. Inhalatory mogą być stosowane także przy wsparciu innych przyrządów, jak np. komora przedłużająca, popularnie zwana ‘spacer’ i maski. Te dodatkowe przyrządy stosowane są zazwyczaj u małych dzieci, aby zapewnić skuteczność przyjmowania leku. Nawet u niemowląt podawanie leku drogą wziewną jest lepsze niż stosowanie syropu. Dawka leku objawowego podanego przy użyciu inhalatora jest mniejsza niż ta zawarta w syropie, ponieważ dostaje się ona bezpośrednio do płuc.
■ Istnieje wiele różnych przyrządów do podawania zarówno leków objawowych, jak i profilaktycznych. Większość dzieci poniżej piątego roku życia powinna używać inhalatorów w aerozolu.
CO TO JEST ‘SPACER’?
‘Spacer' (ang.) to duży, plastikowy pojemnik, zazwyczaj składający się z dwóch połączonych ze sobą części. Z jednej strony umieszczony jest ustnik, a z drugiej otwór ułatwiający przymocowanie inhalatora. Jeśli Twoje dziecko ma poniżej 3 roku życia, albo nie potrafi używać ustnika, będzie Ci prawdopodobnie potrzebna także maska. Istnieją różne marki ‘spacerów’, które pasują do różnych inhalatorów i są dostępne na receptę (m.in. Volumatic i Babyinhaler). Inny 'spacer', Aerochamber nie jest w tej chwili dostępny na receptę.
‘Spacery’ są bardzo ważne, ponieważ:
■ Ułatwiają użycie i zwiększają skuteczność inhalatorów w aerozolu.
■ Do płuc Twojego dziecka dostaje się większa ilość leku, niż przy użyciu samego tylko inhalatora.
■ Są wygodnym i kompaktowym przyrządem, który może zastąpić nebulizator. ‘Spacery’ działają dokładanie tak, jak nebulizatory przy ostrych atakach astmy.
■ Pomagają zmniejszyć efekty uboczne dużych dawek wdychanych sterydów poprzez zmniejszanie ilości lekarstwa, które jest połykane i wchłaniane przez organizm.
JAK UŻYWAĆ ‘SPACERA’?
Nowo nabyty ‘spacer’ umyj w ciepłej wodzie z mydłem, opłucz i wysusz.
1. W razie potrzeby, przymocuj do ‘spacera’ maskę.
2. Dobrze wstrząśnij inhalatorem.
3. Przymocuj inhalator do otworu umieszczonego na końcu ‘spacera’.
4. Umieść maskę na twarzy dziecka tak, żeby zassała się wokół nosa i ust.
5. Naciśnij inhalator jeden raz i pozwól dziecku wdychać powietrze, licząc powoli do dziesięciu.
6. Zdejmij inhalator i ponownie nim wstrząśnij.
Powtórz kroki 1-6 przy każdorazowym dawkowaniu leku. Twój lekarz udzieli Ci informacji, jak wiele wziewów potrzeba. W przypadku wątpliwości, upewnij się.
PAMIĘTAJ
Jednorazowo podaj przy użyciu inhalatora tylko jeden wziew. Przy zwielokrotnieniu powtórzeń, krople spreju mogą się sklejać i pokryć ścianki ‘spacera’, a w rezultacie Twoje dziecko otrzyma mniejszą ilość lekarstwa.
WSKAZÓWKI JAK UŻYWAĆ ‘SPACERA’
U NIEMOWLĄT
■ Posadź niemowlę na kolanach, lub trzymaj je w ramionach. Delikatnie odsuń jedną ręką ręce dziecka, aby nie mogło usunąć maski.
■ Zachowuj się pewnie i uśmiechaj się. Dziecko łatwo wyczuje Twoją niepewność.
■ Delikatnie pogładź policzek dziecka maską tak, żeby mogło się z nią oswoić.
■ Użyj maski, kiedy dziecko zaśnie.
WSKAZÓWKI DLA DZIECI POWYŻEJ 2 ROKU ŻYCIA
■ Pokaż dziecku, jak używać inhalatora i ‘spacera’, początkowo bez zastosowania lekarstwa.
■ Udekoruj ‘spacer’ kolorowymi naklejkami tak, aby przypominał on zabawkę.
■ Odliczaj głośno, podczas gdy Twoje dziecko bierze głęboki oddech tak, aby przypominało to wyliczankę.
■ Wypracuj rutynowe postępowanie – podawaj lekarstwo o stałej porze; najlepiej podawać je przed umyciem przez dziecko zębów.
■ Chwal dziecko za każdym razem, kiedy poprawnie użyje inhalatora.
CZY MOJE DZIECKO POTRZEBUJE NEBULIZATORA?
Nebulizator to przyrząd, który rozpyla lekarstwo, które dziecko wdycha przez maskę lub ustnik. Teraz, kiedy istnieje tak wiele różnego typu inhalatorów i ‘spacerów’, coraz rzadziej potrzebny jest nebulizator.
Jednak, jeśli Twoje dziecko ma bardzo poważną astmę, albo nie może używać ‘spacera’, nebulizator będzie mu potrzebny. Umożliwia on bowiem podanie znacznie większej dawki leku. Konsultant w Twoim szpitalu przepisze Ci go w razie potrzeby.
POPRAWNE UŻYCIE INHALATORA
Stosując inhalatory, ważne jest, żeby dziecko miało właściwą technikę przyjmowania prawidłowej dawki leku, który pomaga kontrolować jego astmę. Prawie połowa dzieci nie używa inhalatorów poprawnie. Regularnie kontroluj ze swoim lekarzem lub pielęgniarką, czy dziecko stosuje inhalator poprawnie, aby mieć pewność, że podawana dawka leku jest właściwa.
Poznanie czynników wywołującyh astmę
Oto lista czynników najczęściej wywołujących astmę u dzieci.
PRZEZIĘBIENIA I INFEKCJE WIRUSOWE
Przeziębienia i infekcje wirusowe często powodują astmę u małych dzieci. Niestety są prawie niemożliwe do uniknięcia. Stosowanie leków profilaktycznych może jednak obniżyć ryzyko ataku astmy spowodowanej infekcją dróg oddechowych. Prawie 80% dzieci poniżej 5 roku życia ma astmę wywołaną przez czynniki wirusowe, ale często z tego schorzenia wyrastają. U niektórych dzieci świszczący oddech występuje wyłącznie podczas przeziębienia. Mają one odmianę astmy, którą nazywamy czasami ‘obturacyjnym zapaleniem oskrzeli’. Alergie nie odgrywają ważnej roli w astmie tego typu. U starszych dzieci astmę wywołują na ogół inne czynniki.
PYŁKI KURZU DOMOWEGO
W pyłkach kurzu domowego bytują małe żyjątka, które gromadzą się na naszych łóżkach, miękkich meblach i zabawkach dziecka. U większości dzieci poniżej 5 roku życia nie stwierdza się alergii na pyłki i innego rodzaju kurz, ale jeśli Twoje dziecko jest alergiczne, pomocne mogą być następujące wskazówki:
■ Używaj zasłon ochronnych na łóżeczko dziecka.
■ Co najmniej raz na tydzień upierz w gorącej (60 stopni) wodzie pościel dziecka.
■ Regularnie (3 razy w tygodniu) odkurzaj używając skutecznego odkurzacza.
■ Regularnie (3 razy w tygodniu) wycieraj kurze wilgotną szmatką.
■ Ogranicz do minimum ilość pluszaków i co tydzień lub co dwa tygodnie upierz je w temperaturze 60 stopni.
ZWIERZĄTKA FUTERKOWE I PIERZE PTASIE
Niektóre dzieci astmatyczne mają alergię na zwierzątka futerkowe, a czasem na pierze ptasie.
■ Poważnie zastanów się, zanim kupisz dziecku zwierzątko, jeśli w Twojej rodzinie były przypadki alergii, lub jeśli Twoje dziecko ma astmę.
■ Jeśli posiadasz już zwierzę, staraj się, żeby przebywało z daleka od sypialni Twojego dziecka i pokoju dziennego.
DYM PAPIEROSOWY
U co najmniej 75% ludzi chorych na astmę występują duszności, kiedy przebywają oni w pomieszczeniu, w którym jest dym papierosowy. Udowodniono, że u dzieci astmatycznych, których rodzice palą astma występuje częściej niż u dzieci rodziców niepalących. Rzucenie palenia to jeden z najlepszych sposobów przeciwdziałania astmie Twojego dziecka. Dym papierosowy wywołuje ataki astmy i jest szczególnie szkodliwy dla płuc w okresie rozwoju.
■ Staraj się, żeby dziecko nie przebywało w miejscach, w których się pali. Jeśli musisz zapalić, wyjdź na zewnątrz.
■ Planując dziecko, oboje rodzice powinni rzucić palenie. Udowodniono, że niepalenie w okresie trwania ciąży zmniejsza ryzyko wystąpienia astmy u dziecka.
PYŁKI KWIATOWE
Bardzo mało dzieci poniżej 5 roku życia ma astmę, która wywołana jest przez pyłki kwiatowe, chyba, że występują inne alergie, albo przypadki alergii odnotowano w rodzinie.
...
AMY22