Powstanie wielkiej monarchii Aleksandra Wielkiego i związany z tym upadek małych państw-miast greckich zapoczątkował okres olbrzymiego rozwoju kultury greckiej i rozprzestrzeniania się jej na cały czas ówczesny świat. W czasach wielkiej popularności filozofii sofistów, która wywołała całkowity przewrót w obowiązujących powszechnie do ich wystąpienia w poglądach na wartości moralne i intelektualne człowieka, jego wiedzę, zdolności, postawa moralna nie zależą od woli sił wyższych, ani od specyficznych walorów cechujących tylko niektóre narody i klasy, sprawiało, że kultury umysłowej ani wychowania nie można już było dłużej ograniczać włącznie do Greków. W konsekwencji sofistycznych wywodów nauka i kultura musiały przybierać bardziej kosmopolityczny charakter.
Upadek hegemonii Aten pod koniec wojny peloponeskiej zburzył równowagę polityczną Grecji, zmusił poważną liczbę Greków do opuszczenia dotychczasowych siedzib i osiedlania się w innych krajach. Przywożone przez nich na nowe tereny obyczaje, poglądy, wartości umysłowe i język zaczęły szybko oddziaływać. Do rozpoczętego w ten sposób procesu hellenizacji antycznego świata dołączyły się dążenia unifikacyjne monarchii Aleksandra Wielkiego, zaczęły powstawać na podbitych terenach nowe społeczeństwa. Monarcha dopatrując się w kulturze greckiej jednego z czynników, przy pomocy których można było jednoczyć różnorodne i obce sobie narody, zaczął wszystkimi siłami popierać hellenizm i w celu ułatwienia dalszej ekspansji na podbite ludy przystąpił do zakładania nowych, wielkich miast greckich w różnych częściach swojego państwa (Aleksandria, Antiochia, Pergamon). Mimo szybkiego rozbicia się wielkiej monarchii Aleksandra Wielkiego na drobniejsze, proces hellenizacji pogłębiał się i obejmował coraz dalsze tereny.

CECHY HELLENISTYCZNEJ OŚWIATY

Hellenizm nie był kulturą narzuconą lecz przyjmowaną dobrowolnie. Kultura hellenistyczna była w pełni grecką tylko pod względem językowym. Natomiast treść jej i idee zawierały często różnorodne elementy zaczerpnięte z dorobku umysłowego rożnych narodów włączonych do imperium macedońskiego, a później do cesarstwa rzymskiego.
Jednym z podstawowych rysów charakterystycznych kultury hellenistycznej było rozpowszechnienie się szkoły greckiej. Polegały one głównie na tym, że doświadczenia greckie z dziedziny szkolnej i cała teoria pedagogiczna zostały przez kraje hellenistyczne przekazane poprzez średniowiecze nowożytnej Europie i stały się punktem wyjścia przy budowaniu narodowych systemów pedagogicznych dzisiejszego świata (Ateny były wzorem wychowawczym dla całej Grecji, tak później Grecja stała wychowawczynią całego świata).
W początkach IV w. zaczęła zanikać idee wszechstronnie rozwiniętego człowieka, który uchodził za najlepiej przygotowanego do czekających go obowiązków obywatelskich. Ideał rozwiniętego harmonijnie Greka pod względem moralnym, fizycznym i umysłowym zaczyna ustępować koncepcji jednostronnego rozwoju umysłowego, ograniczonego do wiedzy literacko – językowej. Główną rolę zaczyna w niej odgrywać gramatysta, na dalszy plan schodzi nauczyciel gimnastyki i muzyki. Wykształcenie literackie stało się głównym celem i podstawą istnienia szkoły greckiej przy równoczesnym zanikania wychowania estetycznego i fizycznego.
Podobne zmiany zaszły w szkole średniej – wychowanie fizyczne straciło na znaczeniu. Gramatysta zajmował w niej także pierwsze miejsce, ucząc nie tylko gramatyki, ale także literatury, poezji, deklamacji i retoryki. Czasami nauczano również arytmetyki i geometrii.
Wraz z upadkiem państw greckich zanika potrzeba utrzymywania dawnych armii obywatelskich. Doprowadziło to do zerwania związku wychowania fizycznego ze służbą wojskową. Wychowanie fizyczne w okresie hellenistycznym przekształciło się w modną zabawkę klas wyższych lub w trudne ćwiczenia zawodowe dla przyszłych atletów.

ORGANIZACJA SZKOŁY

Dawny program szkoły ateńskiej obejmujący wykształcenie chłopca u gramatysty, lutnisty i u pedotriby w palestrze zaczął się dzielić na dwa poziomy. Proces ten zakończył się ostatecznie w czasach hellenistycznych powstaniem oddzielnej szkoły elementarnej, obejmującej naukę czytania, pisania oraz rachunków i szkoły średniej wymagającej od uczniów pewnego przygotowania na poziomie niższym. Szkoła średnia była dostępna tylko dla bogatej młodzieży.
Szkoła elementarna była najbardziej rozpowszechniona. Obok prywatnych pojawiają się elementarne szkoły publiczne utrzymywane z dochodów gminnych, a później nawet państwowych. Szkoła hellenistyczna poświęca dużo uwagi metodyce nauczania poszczególnych przedmiotów – wydoskonalenia nauki czytania i pisania. Naukę w szkole elementarnej rozpoczynano od czytania. Pisanie, które stanowiło drugi etap, potrzebne było tylko tym, którzy mieli zamiar kształcić się dalej w szkole średniej a później ewentualnie w szkole wyższej. Obok nauczycieli stałych pojawiali się nauczyciele wędrowni – uczyli starszych chłopców poezji, retoryki a nawet gramatyki.
W 12 roku życia chłopiec zaczynał naukę w szkole średniej. Główną podstawę jej programu stanowiła lektura poetów metodą pamięciową. Na podstawie wybieranych przez nauczyciela fragmentów utworów poetyckich młodzież zdobywała wiadomości z zakresu historii, etyki , filozofii, a nawet nauk przyrodniczych. Ważną rolę zaczyna odgrywać nauka gramatyki greckiej.
Oprócz gramatyki, literatury i retoryki szkoła średnia uczyła też, ale w bardzo ograniczonym zakresie arytmetyki, geometrii, elementów geografii i astronomii oraz muzyki.
Bardzo ważną rolę w życiu szkoły hellenistycznej odgrywał gimnazjarcha, pełniące obowiązki dyrektora szkoły, jej mecenasa i ideowego przywódcy. Wybierało ich zgromadzenie ludowe (najwybitniejsi i bogaci obywatele miasta) na jedne rok. Czuwali nad realizacją programu nauczania, pracą nauczycieli, wychowaniem młodzieży, fundowali i wręczali nagrody najlepszym uczniom, pokrywali większość wydatków szkolnych, budowali budynki szkolne oraz zakładali biblioteki. Wielka rola gimnazjarchy w szkole hellenistycznej zaczęła zanikać w czasach cesarstwa rzymskiego, gdy opiekę nad wychowaniem młodzieży przejęło państwo bądź władze miejskie.
Najważniejsze zmiany wprowadził ten okres do wychowania efebów – zmniejszenie roli wychowania wojskowego skłoniło bogatą młodzież, która dawniej przygotowywała się do obowiązków politycznych i wojskowych, do zainteresowania się pracą umysłową i różnorodnymi zagadnieniami naukowymi.

POWSTANIE STAROŻYTNYCH UNIWERSYTETÓW

W IV w. p.n.e. idea studiów wyższych staje się coraz bardziej popularna. Realizację jej ułatwiły ateńskie szkoły filozoficzne, w którym w II w. p.n.e. rzymski cesarz Hadrian nadał wspólny tytuł uniwersytetu. W jego skład wchodziła Akademia Platona prowadząca wykłady z przedmiotów humanistycznych (dialektyka, metafizyka, etyka, polityka, prawo, literatura i muzyka). Drugą było Liceum Arystotelesa, które uwzględniało nauki przyrodnicze, ponadto filozofia, polityka, etyka i retoryka. Uniwersytet ateński obejmował również szkołę filozoficzną stoików oraz epikurejczyków.

Sofiści

[edytuj]

Z Wikipedii

Skocz do: nawigacji, szukaj

Sofiści – V wiek p.n.e. – szkoła filozoficzna w Atenach o orientacji humanistycznej i relatywistycznej; wędrowni nauczyciele przygotowujący uczniów do życia publicznego poprzez nauczanie retoryki, polityki, filozofii, etyki.

Rola sofistów w życiu intelektualnym Grecji była doniosła. Badaniom naukowym nadali oni kierunek humanistyczny. Poprzednio filozofia badała przede wszystkim przyrodę, sofiści położyli nacisk na człowieka (antropocentryzm filozoficzny) i społeczeństwo. Metody badań oparli na empiryzmie, a nie jak poprzednio na dedukcji. Mieli również inny niż poprzedni filozofowie pogląd na naturę poznania. Uważali, że wiedza może spełnić tylko minimalne wymagania, gdyż umysł ludzki nie może ogarnąć absolutu.

Pisma filoz. sofistów nie zachowały się, a ich poglądy znane są z krytyk Platona, Arystotelesa. Byli oni krytykowani przez konserwatystów za to, że sprzedawali wiedzę (wiedza towarem), sprzeciwiali się religii i oligarchii, tradycyjnemu systemowi wartości głosząc wolność ducha. Twierdzili np., że wartość człowieka opiera się na wiedzy a nie na szlachectwie krwi. "Sofista" oznaczał początkowo "uczonego", później nabrał pejoratywnego znaczenia ("pseudouczony").

Przedstawiciele [edytuj]

·  Protagoras z Abdery (ok. 480 - 410 p.n.e.) – jeden z najsłynniejszych sofistów. Głosił relatywizm poznawczy – Człowiek jest miarą wszechrzeczy, to znaczy, że nie ma żadnej rzeczywistości samej w sobie, a wszystko co istnieje, jest zawsze rzeczywistością ze względu na jakąś istotę i dla niej; nauczał "sztuki przekonywania"; sensualista; agnostyk; "O bogach", "Rozprawa polemiczna o prawdzie i bycie", prace gramatyczne, etyczno-społeczne, techniczne

·  Gorgiasz (ok. 483 – ok. 375 p.n.e.) – teoretyk wymowy, prekursor teorii sztuki. Uważał, że Nie ma nic. Gdyby nawet coś było, to byłoby to niepoznawalne. Ale, gdyby nawet było poznawalne, to i tak wiedzy o tym nie udałoby się przekazać. Dyskurs był dla niego jedynie środkiem służącym do wpływania na ludzi i ich namiętności, pozwalający osiągnąć zamierzony cel.

·  Hippiasz (V-IV w. p.n.e.) – erudyta, poeta, polityk, technik i rzemieślnik, uważany za twórcę idei umowy społecznej, dzięki której powstaje prawo i sprawiedliwość. Głosił tezę, że prawo zmusza ludzi do postępowania wbrew naturze.

·  Krycjasz wybitny sofista; głosił, że obowiązujące prawo jest wytworem słabych dla samoobrony przed silnymi, religia natomiast jest wytworem silnego władcy dla opanowania tłumu.

·  Trazymach - egoizm jest prawem.

Poglądy filozoficzne sofistów [edytuj]

·  sensualizm – pogląd filozoficzny głoszący, że wszelka wiedza pochodzi od wrażeń zmysłowych (empiryzm);

·  relatywizm poznawczy, subiektywizm – prawda jest zależna od punktu widzenia, każdy widzi wszystko inaczej, więc każdy będzie postrzegał inną prawdę (obiektywnej);

·  pragmatyzm (praktycyzm) – Ważna jest ta prawda która jest praktyczna, nawet jeśli wydaje się być absurdem. Praktyka jest kryterium prawdziwości twierdzeń

·  konwencjonalizm – Nie ma prawd powszechnych, są tylko umowy, że jakaś prawda jest powszechna.

Poglądy społeczne [edytuj]

Sofiści podzieli prawo prawa naturalnego (physei) i prawa stanowionego (nomoi). Pochodzenie prawa stanowionego sofiści różnie tłumaczyli:

·  Trazymach uważał, że prawo stanowione jest narzędziem silnych i rządzących do uciskania słabych;

·  Kallikles sądził, że prawo pozytywne ustanowili słabi, aby bronić się przed silnymi.

·  Lykofron dowodził natomiast, że porządek prawny jest gwarancją ochrony życia i mienia zarówno silnych jak i słabych.

Sofiści uważali także moralność za w dużej części wynik umowy (thesei), która zmienia się z czasem (relatywizm etyczny, pluralizm etyczny).

Poglądy na temat religii [edytuj]

Według sofistów religia to wymysł człowieka. Jednak filozofowie sofiści byli podzieleni w zdaniach odnośnie jej pochodzenia:

·  Krycjasz twierdził, że "strach przed bogami" został wymyślony, aby zmusić ludzi do moralnego postępowania także w ukryciu i kiedy ich czyny nie mogłyby być ukarane.

·  Prodikos uważał bogów za wyraz uczuć, zwłaszcza wdzięczności.

·  Diagoras uznawał, że przyczyną rozważań o "boskiej sprawiedliwości" jest niesprawiedliwość, jaka panuje w rzeczywistym świecie.

Nauka o wychowaniu [edytuj]

Za Protagorasem sofiści przyjmowali następujące poglądy:

·  nauczanie potrzebuje przyrodzonych zdolności i ćwiczenia;

·  teoretyczne nauczanie powinno iść w parze z ćwiczeniem i na odwrót;

·  kształcenie dziecka powinno rozpoczynać się w jak najwcześniejszym wieku;

·  wcześnie rozpoczęte kształcenie trzeba prowadzić do późnych lat. Najpierw elementarne nauki, później specjalne – muzykę, matematykę, astronomię – a następnie ekonomię i politykę. Celem ma być doskonała indywidualność, której życie będzie zgodne z prawem i moralnością;

·  tylko charakter moralny jednostek, czyli eubulia – jasność myśli i stałość woli – może zapewnić szczęście zbiorowości i jednostek.

Sofiści za nauczanie pobierali opłaty. Jako pierwsi opracowali metody wychowania polegające na bezpośrednim kontakcie z młodzieżą. Analizowali czynniki wychowania: zadatki wrodzone, środowisko, ćwiczenie, uczenie się, własna aktywność jednostki.

                            Wychowanie w Sparcie (agoge) było bardzo rygorystyczne. Już od urodzenia dziećmi kierowała rada starszych. Jeśli było silne to mogło przeżyć, a jeśli nie, zostawało zrzucone z urwiska w górach. Spartanie uważali, że dzieci słabe są im niepotrzebne. Do 7 roku życia dzieci wychowywane były w domu, lecz później oddawano je do obozów, gdzie do 18 roku życia byli wychowywani na bardzo surowych zasadach. Byli podzieleni na drużyny, żyli razem - często można było się spotkać z homoseksualizmem. Uprawiali ciężkie ćwiczenia fizyczne i wojskowe. Byli słabo żywieni. Wychowankom wpajano pogardę dla innego typu wychowania, a także dla helotów czyli niewolników. Od 20 do 30 roku życia osoby płci męskiej służyły w wojsku. Sparta przez takie wychowanie miała silnych fizycznie i odpornych na trudy żołnierzy. Uczono głównie takich dyscyplin sportowych jak: biegi, zapasy, rzut oszczepem i dyskiem, a także jazdę konną. System wychowania w Sparcie przypisany jest Likurgowi.

Wychowanie Spartańskie:

wiek od 0 do 7 lat - ocena stanu zdrowia dziecka przez Geruzje. Jeżeli dziecko było zdrowe i silne to zostawiali je przy matce, jeżeli było odwrotnie to dziecko było zabijane

Wiek od 8 do 14 lat - wychowanie do służby wojskowej. Uczono mowy lakonicznej oraz czytania i pisania.

Wiek od 15 do 19 lat - nauka zabijania niewolników

Wiek od 20 do 30 lat - służba wojskowa

Wiek od 30 lat - możliwość nabycia praw politycznych. Każdy dostawał ziemie i mógł się ożenić

Wiek 60 lat - zasłużeni żołnierze przechodzili do geruzji (rady starszych)

Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Sparta%C5%84skie_wychowanie"

                            Spartański ideał wychowawczy

Arete Spartanina według spartańskiego poety Tyrtajosa "nie objawia się w zwycięstwie szybkobiegacza, lecz w męstwie wojennym". Ten ideał miał podłoże w kulturze doryckiej - Dorowie później niż Achajowie, Dorowie i Jonowie przybyli do Grecji, mniej więc byli poddani wpływom rozwiniętych cywilizacji Krety i Wschodu. Ich obyczaje były surowe i konserwatywne, tryb życia wspólnotowy a więź wewnątrzplemienna i wewnątrzrodowa silna. Na takim podłożu od czasów legendarnego Likurga kształtował się spartański ideał wychowawczy, cechujący się podporządkowaniem spraw jednostki sprawom państwa a spraw państwa sprawom wojskowym - co spowodowane było stałym wewnętrznym zagrożeniem ze strony helotów. Państwo spartańskie musiało wychowywać zdyscyplinowane grupy silnych żołnierzy - nie tolerowano ani jednostek słabych, ani wybitnych. Stąd też znany spartański obyczaj pozostawiania słabych i chorych noworodków na śmierć w górach Tajgetu.

Do siódmego roku życia chłopiec spartański pozostawał pod opieką kobiet - od siódmego roku życia całością jego wychowania kierowało państwo i prawo czy też obyczaj państwowy, darzony powszechnym szacunkiem nomos. Herodot w przemowie Demorata do króla Persów charakteryzuje obyczajowość Spartan następująco: "Będąc wolnymi, nie są pod każdym względem wolnymi. Stoi bowiem nad nimi jako władca nomos, którego jeszcze więcej się boją aniżeli ciebie, królu perski, boją się twoi poddani. Czynią więc to, co on im każe. On zaś rozkazuje zawsze jedno i to samo, nie pozwalając uciec z pola bitwy przed żadną przewagą nieprzyjaciół i nakazując wytrwać w szyku i zwyciężyć albo zginąć". Chłopiec spartański wychowywał się w grupie rówieśników, poza domem rodzinnym, pod opieką starszych towarzyszy w wieku od 20 do 30 lat. Wychowanie chłopców w wieku od lat siedmiu do dwudziestu koncentrowało się na gimnastyce i muzyce, obejmującej dawne pieśni chóralne i marsze bojowe, np. Tyrtajosa - nie było natomiast wielu zajęć intelektualnych, uczono tylko czytania i pisania oraz prostych rachunków. Od dzieciństwa wpajano Spartanom niechęć do wielomówności, ale też uczono ciętego, błyskotliwego dowcipu - Grecy pr...