3
PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZŁOWIEKA
Rozwój emocjonalny.
Przebieg rozwoju emocjonalnego - pierwszym objawem zachowania emocjonalnego u dziecka – noworodka jest ogólne podniecenie spowodowane silną symulacją, które przejawia się globalną aktywnością dziecka. Stan ogólnego podniecenia przechodzi pod koniec okresu noworodka w proste reakcje zadowolenia lub niezadowolenia.
- reakcje nieprzyjemne wywołuje np. silny hałas, skrępowanie ruchów, lub mokra pieluszka
- bodźce te wywołują krzyk i globalną aktywność dziecka
- reakcje przyjemne pojawiają się podczas ssania piersi, kołysania, gładzenia
- bodźce te wywołują ogólne rozluźnienie mięśni ciała dziecka itp.
Małe dzieci pokazują swoje niezadowolenie jedynie poprzez krzyk i płacz. Później do ich reakcji dołącza się opór, rzucanie przedmiotów, sztywnienie ciała, ucieczka, chowanie się, wyrażanie słowami swojego niezadowolenia. Z wiekiem zaznacza się wzrost reakcji słownych, a zmniejsza się liczba reakcji ruchowych.
RÓŻNICE INDYWIDUALNE W ROZWOJU EMOCJONALNYM - zaczynają się ujawniać pod koniec wieku niemowlęcego a z upływem dzieciństwa stają się coraz częstsze i wyraźniejsze.
- w miarę wzrostu dzieci ich reakcje stają się mniej gwałtowne
- dzieci zdrowe nie są tak pobudliwe tak chore lub o słabym zdrowiu
- dzieci inteligentne reagują emocjonalnie na szerszy zakres bodźców niż dzieci mniej inteligentne
- zróżnicowanie zachowań emocjonalnych zależy od tego, w jakim stopniu zaspokajają one potrzeby dziecka
- chłopcy przejawiają częściej i intensywniej te emocje, które są charakterystyczne dla płci, np. gniew
- dziewczynki –strach , lęk, miłość
- zazdrość i wybuchy złego humoru częściej występują w dużych rodzinach – nienawiść jest częstsza w rodzinach małych
- zazdrość i wybuchy złości są częstsze u dzieci pierworodnych
- autorytarny styl wychowania sprzyja rozwojowi lęku, strachu, zaś wychowanie permisywne lub demokratyczne pobudza rozwój ciekawości i miłości
1. ROLA DOJRZEWANIA a w nim
- rozwój intelektualny dzieci wpływa na :
- ich zdolność dostrzegania znaczeń uprzednio niezauważonych
- koncentrowanie uwagi przez dłuższy czas
- skupianie uczuć na jednym przedmiocie
- rozwój wyobraźni i rozumienia
- wzrost zdolności zapamiętywania i przewidywania
- rozwój gruczołów
2. ROLA UCZENIA SIĘ:
- uczenie się metodą prób i błędów, typowy dla wczesnego dzieciństwa
- uczenie się przez naśladownictwo (co obserwuję)
- uczenie się przez identyfikację (zbliżone do wyższego), ale dzieci naśladują tylko tych, co podziwiają lub motywacja do kopiowania zachowania osoby podziwianej jest silniejsza od motywacji naśladowania osoby przypadkowej
- warunkowanie- tzn. uczenie się przez kojarzenie - przedmioty i sytuacje, które początkowo nie wywoływały reakcji emocjonalnych później je wywołują, w wyniku kojarzenia np. z królikiem.
- Trening- uczenie się pod kierunkiem nadzorem, ogranicza się do uwarunkowania reakcji emocjonalnych . Przez ćwiczenie dzieci są stymulowane do reagowania na bodźce, które zwykle wyzwalają przyjemne emocje.
Bez względu na to, jaką metodą przebiega uczenie się, dziecko musi być rozwojowo do niego dojrzałe, zanim je rozpocznie, np. noworodki nie wyrażą złości inaczej jak krzykiem, ale z dojrzewaniem układu nerwowego i mięśni kształtują się możliwości wystąpienia bardziej zróżnicowanych reakcji.
- emocje dziecka są intensywne – jednakowo silna reakcja zarówno na błahe wydarzenia jak i poważne sytuacje
- emocje pojawiają się często – manifestacja uczuć z dużą częstotliwością
- emocje mają charakter przejściowy- szybkie przejście od śmiechu do łez, od złości do uśmiechu
- reakcje ukazują indywidualność dziecka – pod np. wpływem strachu niektóre dzieci uciekają, inne płaczą
- zmienia się nasilenie uczuć – uczucia słabe, wraz z dorastaniem dziecka stają się silniejsze lub odwrotnie
- uczucia uzewnętrzniają się w zachowaniu – często swoje uczucia przejawiają ogryzaniem paznokci, ssaniem palca…
STRACH- najczęściej strach wywołują takie bodźce jak: głośne hałasy, ciemne pomieszczenie, zwierzęta, ból, nagła zmiana miejsca, samotność, nieznane osoby, miejsca, przedmioty.
Małe dzieci boją się znacznie większej liczby obiektów niż niemowlęta, czy dzieci starsze. Między 2- 6 rokiem życia przypada okres największego nasilenia strachu.
U starszych dzieci przeżycia strachu koncentrują się wokół zagrożeń fantastycznych, nadprzyrodniczych, związanych z ciemnością, z wizją śmierci, grzmotów, błyskawic, jak również postaci z filmów, bajki. Obawiają się niepowodzenia i ośmieszenia.
Cechą tych wszystkich bodźców wywołujących strach jest to, że pojawia się nagle i niespodziewanie co daje małą szansę dostosowania się do sytuacji. Z wiekiem dostosowanie wzrasta.
Odmienność reakcji na strach na różnych poziomach wieku stanowi odbicie różnic., jakie zachodzą między dziećmi pod względem rozwoju umysłowego i fizycznego a także zasobu doświadczeń indywidualnych. Tymi czynnikami różnicującymi reakcje strachu są:
- płeć
- pozycja społeczno-ekonomiczna
- inteligencja
- kondycja fizyczna
- kontakty społeczne
- kolejność urodzenia
- osobowość
Reakcje związane ze strachem.
1. Nieśmiałość –przejawia się wobec osób- powszechna reakcja u 6-miesięcznych dzieci. Przejawem nieśmiałości jest krzyk, odwracanie głowy, przywieranie do osoby bliskiej. Gdy niemowlę już raczkuje, lub chodzi, wówczas ucieka, kryje się. U starszych dzieci nieśmiałość przejawia się rumieńcem, jąkaniem się, nerwowymi ruchami.
2. Zakłopotanie –reakcja strachu przed ludźmi –reakcja na osoby nawet bliskie, ale pojawiające się w nieznanym stroju lub roli – pojawia się po 5 lub 6 rokiem życia. Reakcja podobnie jak w nieśmiałości. Zakłopotanie powoduje, że dzieci czują się skrępowane i wypowiadają się z zażenowaniem
3. Zmartwienie – „cudze kłopoty” – stanowi wytwór umysłu dziecka, powstaje w wyniku wyobrażenia niebezpiecznych sytuacji, które mogłyby się zdarzyć – pojawia się ok. 3 roku życia – z wiekiem zwiększa się częstotliwość i natężenie zmartwień. Wyrażają swoje zmartwienie poprzez mimikę twarzy.
4. Lęk – stan napięcia psychicznego w związku z zagrażającą sytuacją. Charakteryzuje go: obawa, napięcie, złe przeczucia. Towarzyszy nam poczucie bezradności. Pojawia się po częstych i intensywnych zmartwieniach. Lęk rozwija się na bazie strachu i obaw. Lęk zależy od zdolności wyobrażania sobie czegoś, co nie jest obecne, dlatego pojawia się później niż strach. Lęk rozwija się u dzieci w młodszym wieku szkolnym. Wzrasta między 4 a 6 klasą.
Sposoby ukrywania lęku:
- zachowanie hałaśliwe i popisywanie się
- nuda
- skrępowanie
- unikanie sytuacji zwiastujących zagrożenie
- charakterystyczne reakcje:
- zachowanie nietypowe dla dziecka
- objadanie się
- nadużywanie środków masowego przekazu
- nadużywanie mechanizmów obronnych
5. Złość – wywoływana jest na ogół przez sytuacje ograniczającą swobodę ruchów dziecka: przeszkody w ruchu, hamowanie czynności
- niemowlę reaguje wybuchem złości na drobne niewygodny związane z pielęgnacją, kąpaniem itp.
- dzieci w wieku przedszkolnym – gdy zabiera im się ich własność, gdy ich zabawki nie działają, lub na polecenia dorosłych
- u starszych dzieci złość może być wywoływana przez sprzeciwianie się ich żądaniom, poszturchiwaniem, wytykaniem błędów, gdy są lekceważeni lub ośmieszani przez inne dzieci
Reakcje złości:
- impulsywne – agresja przeciwko osobom, zwierzętom i przedmiotom
- hamowane – które są opanowywane lub ukrywane
6. Zazdrość – reakcja na przypuszczalną lub zapowiedzianą utratę miłości. Wynika ze złości. Uczucie zazdrości zawsze wywoływane jest sytuacją o charakterze społecznym. Przyczyny zazdrości:
- bezpośrednie – agresywne ataki, gryzienie, kopanie, bicie, popychanie, lub w formie działań społecznych zmierzających do górowania nad rywalem w walce o względy i uczucia ukochanej osoby.
- Pośrednie – zaliczają się do nich infantylne formy zachowań typowe dla wcześniejszych okresów rozwoju: moczenie się, ssanie kciuka, brak grzeczności…
7. Żal – stan urazu psychicznego, uczucie rozpaczy po stracie czegoś szczególnie ukochanego. Jest to uczucie nietypowe wśród dzieci ze względu na ochronę, jaką dają im dorośli.
Reakcje żalu:
- zewnętrzne – płacz, stany histerii
- ukryte – stan apatii objawiający się utratą łaknienia, bezsenność, odmową zabawy, złe sny…
8. Ciekawość – dziecko ciekawe pozytywnie reaguje na nowe, nieznane, niezwykłe lub tajemnicze elementy w swoim otoczeniu, zbliżając się do nich, badając je lub manipulując nimi przejawia potrzebę lub pragnienie lepszego poznania siebie lub swego otoczenia: badawczo przygląda się swojemu otoczeniu, szukając nowych doświadczeń. Wytrwale sprawdza i bada bodźce, aby je lepiej poznać
Przejawy ciekawości:
- napięcie mięśni twarzy
- otwarcie ust
- wyciąganie języka i marszczenie czoła
Jest to stan czujności zbliżony do strachu. Gdy tylko uświadamia sobie, że nie ma się czego bać, próbuje poznać dany obiekt.
„Wiele pytań” – rozpoczyna się ok. 3 roku życia i osiąga największe nasilenie w momencie rozpoczęcia nauki szkolnej w klasie 1. Gdy dziecko nauczy się czytać zaniechuje pytań na rzecz czytania.
9. Radość, przyjemność, zadowolenie.
U niemowląt – uczucia radości mają swoje źródło w dobrym samopoczuciu fizycznym, wiążą się też z gaworzeniem, pełzaniem, wstawaniem chodzeniem lub bieganiem.
Dzieci w wieku przedszkolnym – uczucia przyjemne zapewnia im wykonanie czynności w których uczestniczą inne dzieci
U starszych dzieci – przyjemne emocje wywołują :dobre samopoczucie fizyczne, zaskakujące sytuacje, dowcipy, nieznaczne kłopoty, nagłe i nieoczekiwane hałasy – zawsze wywołują uśmiech lub śmiech. Bodźcem jest też pomyślne osiągnięcie celu.
W okresie dojrzewania – radość występuje coraz rzadziej – bierze się to z innego spojrzenia na życie (zmiana wyglądu, słabsza kondycja)
Reakcje radości:
Śmiech zaczyna się pojawiać ok. 4 miesiąca życia. Do czynników wyzwalających śmiech w 1 roku życia należą bodźce :
- słuchowe (mlaskanie warg, wypowiadanie słów np. bum bum)
- dotykowe (dmuchanie we włoski dziecka)
- społeczne ( zabawy)
- wzrokowe (udawanie picia z butelki dziecka)
Małe dzieci radość wyrażają poprzez podskakiwanie, piszczenie, klaskanie, chwytaniem w objęcie. Starsze dzieci kontrolują swoje przejawy radości, aby nie być uznanym za „niedorosłe”.
10. Miłość – dzieci mają tendencje do obdarzania największym uczuciem tych osób, które okazują im serdeczność. Początkowo ich uczucie dotyczy osób, natomiast zwierzęta lub „ukochane przedmioty” czasami mają zastąpić kochane osoby. Uczucie miłości zależy od wzajemnych stosunków:
- bardziej przywiązane jest do matki niż do ojca, bo ojciec jest bardziej wymagający, a matka jest stale przy nim
- bardziej kocha to rodzeństwo, które mniej go krytykuje więcej czasu mu poświęca
- tego nauczyciela, który więcej życzliwości przejawia
Reakcje miłości:
- 5m.ż. – patrzy ciągle na twarz ukochanej osoby, wymachuje rączkami i nóżkami, uśmiecha się
- 6m.ż. – odpowiada na przytulenie dotknięciem twarzy ukochanej osoby, całuje ją
- 1r.ż. – przejawiają miłość w sposób niekontrolowany: całują (rzadziej niż wolą być całowane), przytulają się, ściskają ukochaną osobę lub przedmiot. Pragną stale być z ukochaną osobą i brać udział we wszystkich jej czynnościach, zabierają ze sobą wszędzie ukochane przedmioty.
- W wieku szkolnym – uzewnętrznianie uczuć uważają za coś dziecinnego i kłopotliwego. Wyrażają uczucie w formie słownej: „Równy facet” „mój przyjaciel”. Z ukochaną osobą pragną przebywać, zwierzać się jej.
Uczucia dominujące.
Emocje, które uzyskały znaczenie dominujące, oddziaływują na osobowość dziecka, a poprzez nią na jego przystosowanie psychiczne i społeczne. Decydują one o tym, jaki jest temperament lub ogólny nastrój danego dziecka.
Czynniki wpływające na przewagę określonych emocji:
- stan zdrowia- dobry – dominacja emocji pozytywnych; zły – dominacja emocji nieprzyjemnych
- atmosfera w domu – szczęśliwe będzie to dziecko, które wyrosło w atmosferze pogodnego nastroju
- styl wychowawczy – autokratyczny styl ze stosowaniem kar wyzwala przewagę emocji nieprzyjemnych; demokratyczny – emocje przyjemne
- wzajemne stosunki z członkami rodziny
- stosunki z rówieśnikami
- nadmierna opiekuńczość
- aspiracje rodziców
- kierowanie wychowawcze- właściwe wyjaśnienia sytuacji trudnych
Przywiązanie, miłość, radość i szczęście mają istotne znaczenie dla prawidłowego rozwoju. Emocje te prowadzą do poczucia bezpieczeństwa, które pomaga dziecku w rozwiązywaniu problemów z pewnością i wiarą we własne siły…, są lubiane przez środowisko.
RÓWNOWAGA EMOCJONALNA – polega na tym, że dominujące emocje nieprzyjemne mogą być do pewnego stopnia zneutralizowane przez emocje przyjemne i odwrotnie. W idealnej równowadze emocjonalnej szala powinna być przechylona na korzyść emocji przyjemnych, aby mogły one chociaż częściowo łagodzić ujemne skutki psychologiczne przewagi emocji nieprzyjemnych.
Równowagę emocjonalną można osiągnąć:
- przez kontrolę środowiska – (możliwe w okresie niemowlęcym), nieprzyjemne emocje szybko zastąpić przyjemnymi
- udzielanie pomocy dzieciom w rozwijaniu tolerancji na emocje, zwłaszcza znoszenie skutków emocji nieprzyjemnych
- dzieci muszą nauczyć się odporności na takie stany emocjonalne, jak radość, miłość, ciekawość, by nie stały się zależne od wszystkiego, co pozytywnie zabarwione i nieodporne na emocje nieprzyjemne
KONTROLA EMOCJI – przez kontrolę rozumie się tłumienie zewnętrznych reakcji na bodźce wywołujące emocje. Dzieci powinny nauczyć się opanowywać zarówno bodźce, które wzbudzają emocje, jak i towarzyszące im zwykle reakcje. Muszą zatem umieć ocenić dany bodziec i zdecydować, czy reakcja emocjonalna jest uzasadniona, czy też nie.
TYPOWE SPOSOBY ROZŁADOWANIA TŁUMIONEJ ENERGII
- markotność –
...
nutka_ciszy00