w7.doc

1

Semestr 1 - Wykład 6

Cykl gospodarczy

Cykl gospodarczy (obejmuje 4 fazy) – są to powracające i nieregularne wahnięcia ogólnej działalności gospodarczej lub zestaw krótkoterminowych wahnięć w górę i w dół w ramach głównego długookresowego trendu .

Dochód narodowy

Recesja

Trend

SZCZYT

Ożywienie

DNO

Czas

I faza RECESJA – jest to przejaw spadku ogólnej działalności gospodarczej szczególnie w  produkcji krajowej i zatrudnieniu (przeważnie recesją określa się spadek PNB trwający min. 6 miesięcy, natomiast szczególnie ostra recesją osiągająca 15% bezrobocie określona jest mianem DEPRESJI).

II faza DNO – jest to najniższy punkt cyklu, w którym ogólny poziom działalności gospodarczej przestaje spadać.

III faza OŻYWIENIE – ruch ogólnego poziomu działalności gospodarczej w górę (szczególnie zatrudnienia i r-PNB); może ono trwać do momentu aż gospodarka zbliży się do pełnego poziomu zatrudnienia lub zostanie zahamowanie przez kolejną recesję.

IV faza SZCZYT – pojawia się gdy poziom ogólny działalności gospodarczej przestaje się podnosić.

Obecnie, zamiast wyżej wymienionych faz cyklu (które odnoszą się do kapitalizmu wolnokonkurencyjnego), najczęściej wymienia się 2 fazy :

1)     faza spadkowa określona jako faza recesji,

2)     faza wzrostowa inaczej faza ekspansji.

Wiąże się to z tym, że w pewnym stopniu zmienił się sam przebieg cyklu. Faza spadkowa nie musi się charakteryzować się absolutnym spadkiem poszczególnych wskaźników działalności gospodarczej. Jej objawami może być brak wzrostu lub nawet zwolnienie tempa wzrostu. To złagodzenie przebiegu cyklu jest wynikiem zmian w gospodarstwie rynkowej, a głównie monopolizacji i rozwoju interwencjonizmu państwowego. Najczęściej wyodrębnia się 3 rodzaje wahań cyklicznych :

1)     cykle Kitchina trwające ok. 3,5 roku,

2)     cykle Juglara trwające 8-10 lat,

3)     cykle Kondratiewa trwające 50-60 lat.

Nazywamy je inaczej:

cyklami krótkimi (1) (cyklami zapasów)

średnimi (2)

długimi (3).

Cykle o różnej długości pozostają wobec siebie w określonej relacji.

Krzywa cyklu dłuższego jest trendem cyklu krótszego. Faza wzrostowa (spadkowa) cyklu dłuższego przedłuża fazy wzrostu (spadku) w cyklu krótszym.

Teorie wahań cyklicznych.

Większość teorii wskazuje na wahania popytu inwestycyjnego jako przyczynę generującą cykliczny charakter cyklu wzrostu gospodarczego, natomiast różne są wskazania dotyczące przyczyn fluktuacji zmian popytu inwestycyjnego.

A)    Teorie NEOKLASYCZNE

Neoklasyczne spojrzenie na system gospodarczy zakłada, że jest on stabilny, tzn. po każdym zakłóceniu wraca do stanu równowagi. Czynniki zakłócające równowagę mają charakter egzogeniczny w stosunku do mechanizmów gospodarczych. Zachwianie równowagi uruchamia mechanizmy endogeniczne (tkwiące wewnątrz systemu), które przywracają stan równowagi, a ściśle mówiąc prowadzą gospodarkę w kierunku równowagi. Czynniki zewnętrzne pochodzą spoza ekonomicznego otoczenia systemu gospodarczego. Można tu wymienić : wojny, rewolucje oraz inne wydarzenia polityczne, odkrycia nowych złóż złota i innych zasobów, zmiany demograficzne, innowacje techniczne i zjawiska przyrodnicze. Zatem według ekonomistów neoklasycznych cykl gospodarczy jest zjawiskiem naturalnym, ponieważ wszelkie procesy gospodarcze przebiegają poza ekonomicznym otoczeniem i polityka gospodarcza rządu nie może tego zmienić.

1)     Teoria plam na słońcu Jevonsa – jest to jedna z pierwszych teorii cyklu koniunkturalnego. Według ówczesnej wiedzy agrotechnicznej okresowe pojawianie się większej liczby plam na słońcu powoduje okresy nieurodzaju. Te okresowe zmiany w produkcji rolnej powodują także zmiany w produkcji przemysłowej. W wyniku oddziaływań zewnętrznych, w stosunku do procesów gospodarczych, praw przyrody gospodarka wykazuje rytmiczne wahania aktywności.

2)     Teoria innowacji Schumpetera – przyczynę występowania cykli widzi w pojawianiu się innowacji organizacyjno-technicznych. Według Schumpetera istnieje ciągły strumień możliwości innowacji, który jest warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym rozwoju gospodarczego. Musi się pojawić przedsiębiorca (innowator), który pierwszy zastosuje tę możliwość produkcji. Zysk jaki osiągnie dzięki nowym metodom skłania innych do podążania za pionierem. Następuje rozpowszechnienie innowacji, fala wzmożonych inwestycji, a zatem wzrostu produkcji. Często zwiększeniu podaży nie towarzyszy odpowiedni wzrost popytu, co powoduje obniżkę cen i spadek stopy zysku. Maleje popyt inwestycyjny i gospodarka wchodzi w fazę kryzysu. Schumpeter wyróżnia innowacje, których skutki powodują cykle średnie, a więc cykle Juglara oraz tzw. innowacje epokowe warunkujące długie cykle Kondratiewa. Każdy długi cykl cechują pewne historyczne właściwości spowodowane określonym rodzajem innowacji.

     3)   Teoria cyklu politycznego

B)    Teorie KEYNESISTOWSKIE

Będące opozycją do teorii neoklasycznych, wyjaśniają rozwój cykliczny uwarunkowaniami wyłącznie związanymi z systemem gospodarczym. Czynniki zewnętrzne według tych koncepcji mogą jedynie zakłócić endogeniczne proces, nie naruszają jednak długookresowej logiki wewnętrznej procesów gospodarczych. Przyczyny cyklicznych wahań wynikają z reguł gry gospodarki rynkowej. Ekspansja w cyklu kończy się, ponieważ konsumpcja nie rośnie równie szybko jak dochód narodowy, natomiast faza spadkowa osiąga kres gdyż konsumpcja nie spada równie szybko ja dochód narodowy. Cykliczne zmiany takich wielkości jak inwestycje, konsumpcja, dochód narodowy są wynikiem wewnętrznej logiki procesów gospodarczych i kształtowanej przez reguły gry systemu gospodarczego.

Metody oddziaływania państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego

Państwo, w praktyce głównie rząd, może oddziaływać stabilizująco na gospodarkę przede wszystkim za pomocą polityki monetarnej lub fiskalnej. W przypadku prowadzenia stymulacyjnej polityki fiskalnej następuje zmniejszenie przychodów budżetu (np. na skutek obniżki stopy podatkowej) oraz wzrost wydatków rządowych, w wyniku czego wzrasta zazwyczaj deficyt budżetowy. Tego rodzaju polityka prowadzi do wzrostu konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Jej rezultatem jest zwiększenie poziomu produkcji i zatrudnienia przy czym procesom tym towarzyszy zazwyczaj wzrost cen.

W przypadku wprowadzenia polityki fiskalnej nastawionej na hamowanie koniunktury (polityka restrykcyjna) rząd dąży do zwiększenia przychodów z budżetu oraz ograniczenia wydatków, co przyczynia się do zmniejszenia konsumpcji i inwestycji w rezultacie obniża się poziom zatrudnienia i produkcji oraz zmniejsza tempo wzrostu cen.

Podsumowanie dwóch rodzajów polityki fiskalnej

W praktyce znacznie łatwiej jest za pomocą narzędzi fiskalnych prowadzić politykę pobudzającą niż politykę restrykcyjną. Odwrotnie jest przy stabilizacji przez politykę monetarną (pieniężną). Lepsze rezultaty daje oddziaływanie restrykcyjne (polityka drogiego pieniądza).

Restrykcyjna polityka monetarna polega na wzroście stopy rezerw minimalnych, stopy redyskontowej oraz sprzedaży państwowych papierów wartościowych. Działania te zmniejszają podaż pieniądza i powodują podwyższenie stopy procentowej. Efektem działania tych czynników jest zmniejszenia rozmiarów kredytów, następnie także inwestycji, popytu globalnego, poziomu zatrudnienia, produkcji i tempa wzrostu cen.

W przypadku ekspansywnej polityki pieniężnej (polityka taniego pieniądza), polegającej na obniżaniu stopy minimalnych rezerw gotówkowych, stopy redyskontowej oraz skupywaniu przez bank centralny papierów wartościowych, rosną możliwości udzielania kredytów przez banki, tym samym rośnie podaż pieniądza, obniża się stopa procentowa, wzrastają inwestycje i popyt globalny, co prowadzi do zwiększenia zatrudnienia i zwiększenia tempa wzrostu cen.