Ewolucja, powolny, nieodwracalny i kierunkowy proces rozwoju organizmów, którego efektem jest coraz większa różnorodność, złożoność i organizacja świata żywego i któremu podlegają całe populacje, a nie pojedyncze osobniki. Współczesna teoria ewolucji (teoria doboru naturalnego) wyróżnia cztery zasadnicze czynniki warunkujące ten złożony proces:1) zmienność (rekombinacyjna i mutacyjna) - podstawą zmienności populacji jest rekombinacja genów (rekombinacja genetyczna) zachodząca w czasie rozmnażania płciowego oraz nagłe zmiany zachodzące w genach lub chromosomach pod wpływem czynników środowiska (mutacje), mające charakter dziedziczny;2) selekcja - mutacje korzystne, zwiększające wartość adaptacyjną organizmu i dające mu większą szansę przeżycia występują u coraz większej liczby osobników populacji w kolejnych pokoleniach, dobór naturalny (naturalna selekcja) utrwala nowe cechy przystosowawcze powstałe w wyniku mutacji i wyselekcjonowuje osobniki najlepiej przystosowane do istniejących warunków środowiska.Współczesny ewolucjonizm wyróżnia trzy formy doboru naturalnego: stabilizujący - usuwający z populacji wszystkie osobniki o cechach skrajnych, różnicujący - preferujący osobniki o cechach skrajnych, a eliminujący te o cechach pośrednich, ostatecznym jego efektem jest rozpad gatunku na rasy, oraz kierunkowy - preferujący osobniki o danej wartości skrajnej cechy;3) izolacja rozrodcza - jest niezbędnym czynnikiem prowadzącym do wyodrębnienia się nowego gatunku (specjacji), jej przyczyną może być izolacja geograficzna, ekologiczna, sezonowa, anatomiczna, genetyczna czy etologiczna;4) dryf genetyczny - może odgrywać pewną rolę w procesie ewolucji, polega na zmianie częstości genów w populacji w związku ze zmniejszaniem się jej liczebności. Proces ten zachodzi nie pod wpływem doboru naturalnego, lecz ma charakter przypadkowy.Proces powstawania nowych gatunków, zwykle nieznacznie różniących się od gatunku wyjściowego określa się jako mikroewolucję, natomiast proces powstawania nowych rodzin, rzędów i gromad rozpatrywany w perspektywie milionów pokoleń nazywamy makroewolucją.Procesy ewolucyjne nie mogą być obserwowane bezpośrednio, a jedynie oparte na przesłankach i informacjach pośrednich, takich jak homologia pomiędzy niektórymi gatunkami w budowie odpowiednich narządów, powtarzanie się pewnych etapów rozwoju rodowego (filogeneza) podczas rozwoju zarodkowego czy uniwersalność kodu genetycznego świadcząca o wspólnym pochodzeniu różnych grup organizmów.Najbardziej przemawiającymi dowodami ewolucji są dowody z zakresu paleontologii - kopalne materiały szczątków roślin i zwierząt - informujące o etapach przebiegu ewolucji i jego tempie, a także pozwalające ustalić pokrewieństwo wielu form organizmów.Kontrowersyjność nauk o ewolucji powodowała powstawanie wielu hipotez na temat filogenezy świata żywego i powstawania nowych gatunków. Najpierwotniejszymi z nich były hipotezy kreacjonistyczne (kreacjonizm), zakładające stworzenie świata przez Boga w postaci jednorazowego aktu, później także hipoteza samorództwa i hipoteza panspermii. Najwcześniejszą logicznie opracowaną teorią ewolucji była teoria J.B. Lamarcka, opierająca się na przesłaniu, że rozmiary narządów są proporcjonalne do ich używania bądź nie używania, oraz na hipotezie dziedziczenia cech nabytych przez organizm. Tej teorii przeciwstawił się K. Darwin, wysuwając teorię doboru naturalnego, w której wyjaśnił wiele mechanizmów działania ewolucji i ugruntował tym samym ideę ewolucji - darwinizm.Darwina teoria ewolucji, teoria doboru naturalnego - teoria wyjaśniająca mechanizmy ewolucji, przedstawiona przez Karola Darwina (1809 - 1882) w dziele "O powstawaniu gatunków" w 1858 r. Swoją teorię Darwin oparł na następujących prawach:- prawo zmienności powszechnej i bezkierunkowej, które mówi, że gatunki charakteryzuje duża zmienność dziedziczna i nie dziedziczna, jedynie zmiany dziedziczne mają znaczenie w ewolucji,- prawo olbrzymiej różnorodności organizmów, które mnożą się w postępie geometrycznym,- prawo walki o byt, która jest mechanizmem ograniczającym nadmierną liczbę organizmów, walka o byt może się odbywać bezpośrednio między dwoma różnymi gatunkami w układzie ofiara - drapieżnik lub pośrednio, w obrębie jednego gatunku w wyniku konkurencji o tę samą niszę ekologiczną,- prawo dziedziczenia, które mówi, że osobniki które przeżyły przekazują korzystne cechy swemu potomstwu,- prawo doboru naturalnego - w walce o byt przeżywają osobniki najlepiej przystosowane, formy pośrednie wymierają, co prowadzi do coraz większej rozbieżności cech w następnych pokoleniach i powstania z czasem form bardzo różniących się od form wyjściowych i powstawania nowych gatunków.Zaproponowane przez Darwina wyjaśnienie powstawania zmian ewolucyjnych było tak proste i logicznie udokumentowane, że szybko zostało przyjęte przez większość biologów.
Beridok