Rozwój ontogenetyczny ( osobniczy ) człowieka, jego cechy, aspekty i zróżnicowanie.
Rozwój osobniczy ( pojedynczego człowieka ) trwa od momentu poczęcia do śmierci w późnej starości.
Def. Rozwój człowieka jest procesem biologicznym w toku którego, pod wypływem czynników wewnętrznych ( endogennych ) i zewnętrznych ( egzogennych ) dokonują się zmiany w strukturze i funkcjach organizmu człowieka.
Def. Pod pojęciem rozwoju fizycznego rozumiemy całokształt procesów biologicznych ( w tym biochemicznych i biofizycznych ), które są charakterystyczne dla organizmów żywych, pomijając jedynie ową nadbudowę funkcjonalną wyższego piętra układu nerwowego, jaką jest sfera tzw. życia psychicznego człowieka.
Cechy rozwoju:
1. Rozrost – zwiększenie masy, długości i szerokości ciała ludzkiego;
2. Różnicowanie – przebudowa struktury komórek i tkanek cytogeneza i histogeneza, grupowanie się tkanek w określone układy, zespoły, organogeneza;
3. Dostrajanie się poszczególnych układów i zespołów do pozostałych;
4. Dojrzewanie – jest to swoisty proces różnicowania, polegający na doskonaleniu funkcji poszczególnych układów;
5. Tempo – w pewnych okresach obserwujemy szybsze zmiany lub wolniejsze.
Zróżnicowanie rozwoju człowieka – wykres w zeszycie.
Czynniki rozwoju człowieka – pojęcie i podział.
Czynnik – to zespół bodźców, który oddziałując na organizm człowieka wywołuje w nim trwałe i nieprzemijające zmiany.
Diagnoza: osobnicza, intelektualna, środowiskowa, motoryczna.
28.09.2003 r.
( 5 października ćwiczenia )
Wady wrodzone, zespoły genetyczne i chromosomalne
· Proces dziedziczenia
· zaburzenia chromosomalne
· dziedziczenie autosomalne dominujące
· dziedziczenie autosomalne recesywne ( w tym związane z chromosomem X )
· zaburzenia chromosomowe w rozwoju płodu i dziecka
· aberracje chromosomowe
· dziedziczenie wieloczynnikowe
· profilaktyka chorób genetycznych i diagnostyka prenatalna.
Czynniki rozwoju człowieka
W literaturze przedmiotu wyróżnia się trzy grupy czynników.
1. Czynniki genetyczne - determinanty
Przebieg rozwoju zależy od dziedziczenia w połowie po obojgu rodzicach genotypu;
Genotyp – ogół genów danego organizmu warunkujący jego właściwości dziedziczne.
2. Niekiedy występują takie sytuacje, że mamy do czynienia z błędami w genotypie. Błędy wynikają z jakości lub z liczby. Liczba chromosomów w jądrze komórki człowieka wynosi 46. Różnią się one między sobą budową, kształtem, wielkością, czynnościami do których zostały zapisane.
Z liczby 46, 44 ( 22 pary ) to chromosomy autosomalne, a jedna para ( chromosomy płciowe ). Geny stanowią materiał chromosomalny ( tzw. chromatyn ) z budowaną z kwasu dezoksyrybonukleinowego DNA.
Fenotyp jest to zespół dostrzegalnych cech organizmu, powstałych jako wynik oddziaływania na właściwości genotypu organizmu.
Czynniki paragenetyczne ( wewnętrzne nie genetyczne lub czynniki matczyne ) stymulatory.
Płód w 16 % zależy od genotypu matki, w 30% od jej środowiska , w 20% od środowiska organizmu, który jest kształtowany przez czynniki zewnętrzne.
Wskaźnik korelacji ( współzależności ) płodu od organizmu matki wynosi 0,6. Zupełna korelacja wynosi 1,0. Korelacja z organizmem ojca wynosi 0,01.
Wiek matki ( optymalny do rodzenia dzieci ):
- w środowisku miejskim 25 – 35 lat
- w środowisku wiejskim 22 – 32 lata lub 20 – 30 lat
Przed 20-tką nie ma takiego ryzyka jak po 35 roku życia. Ryzyko zwiększa się wtedy sześciokrotnie. Z drugiej i trzeciej ciąży dzieci rozwijają się najlepiej.
Aby występowała zastępowalność pokoleń, każda rodzina musiałaby mieć 2, 5 dzieci. Związek między wiekiem matki, a śmiertelnością noworodków: 25 – 35 lat – najniższy wskaźnik umieralności 2,96%. Najwyższy wskaźnik umieralności niemowląt jest po 35 roku życia i wynosi 6,86%.
Między ciążami powinno być przerwy co najmniej 2 lata. Mechanizmy regulujące funkcje matki: eliminowanie leków. Czynniki egzogenne ( zewnętrzne ) – modyfikatory.
Typy somatyczne ( antropologiczne ):
- I – wysoki, ale wątły, słabe mięśnie;
- A – zachwiane proporcje między biodrami, a barkami;
- H – proporcje poprawne, tzw. wysokość, szerokość, obwód;
- V – odwrotność typu „A”
Klasyfikacje:
a) elementy biogeograficzne ( modyfikatory naturalne ) – zaliczamy tu faunę i florę - zasoby mineralne i wodne w otoczeniu
- klimat ( temperatura, wilgotność, ciśnienie, nasłonecznienie, ruchy powietrza );
- ukształtowanie terenu
b) elementy społeczno – ekonomiczne
- dochody rodziców w stosunku do liczby osób na utrzymaniu ( rodziny wielodzietne to troje i więcej dzieci )
- dzietność rodziny
- poziom wykształcenia rodziców
- środowisko ( duże miasta, małe miasta, wieś ).
Wieś – rolnicy indywidualni, inteligencja wiejska ( nauczyciele, weterynarze ), robotnicy rolni byłych PGR-ów.
04.10.2003 r.
Etapy i okresy rozwoju człowieka
Podziały rozwoju człowieka w dyscyplinach naukowych tj. medycynie, psychologii czy też pedagogice, są zróżnicowane.
Periodyzacja rozwoju człowieka
Ogólnie rozróżnia się 2 podstawowe etapy ontogenezy:
1. Faza prenatalna ( etap przedurodzeniowy )
Faza ta trwa od momentu zapłodnienia do porodu. Charakteryzuje się olbrzymim tempem rozwoju. Masa ciała w ciągu 272 dni powiększa się aż 35 milionów razy, a długość ciała powiększa się wiele tysięcy razy.
2. Faza postnatalna
Trwa od urodzenia do późnej starości. Uwarunkowana jest budową ( anabolizmem ) i rozpadem ( katabolizmem ) komórek. W fazie tej ciało powiększa się średnio 20 razy. Okres od 0 do 15-18 lat to etap progresywnego rozwoju człowieka. Charakteryzuje się znaczną przewagą procesów anabolicznych nad katabolicznymi. Trwa to średnio do 15-18 roku życia.
Od 15-18 roku życia do 40-45 roku życia nie widać specjalnych zmian. Chciałoby się powiedzieć, że jest stagnacja ( status quo ). Organizm ludzki pod koniec życia wraca jak gdyby do punktu wyjścia – też wymaga opieki.
Pierwszą próbę określenia rozwoju ontogenetycznego podjęli Rzymianie. Podział rzymski jest niedoskonały, ogólny. Wyróżniono w nim 4 etapy:
1. Lata od urodzenia do 15 roku życia – pubertus ( słowo to związane jest z łonem );
2. Lata od 16 do 25 roku życia – adolescentia ( oznacza tyle co bardzo młody );
3. Lata od 26 do 45 roku życia – virilitas ( wiek męski, dojrzały );
4. Powyżej 45 roku życia – senectus ( człowiek stary, mądry, doświadczony ).
W Polsce trud opracowania fazy ontogenetycznej podjął Jędrzej Śniadecki ( 1809 r. ) – był to jednak opis bardzo podobny do rzymiańskiego, następnie Jasicki ( 1936 r. ) napisał już dużo lepszy podział. Jan Bogdanowicz, autor książek Rozwój biologiczny dzieci i Właściwości rozwojowe wieku dziecięcego; Autorami podziałów fazy ontogenetycznej byli także: Łazowski, Tomaszewski, Baley, Żebrowska ( 1977 ) Psychologia rozwojowa, Klonowicz.
Uniwersalny podział, który przyjął się w medycynie, antropologii i psychologii przedstawia się następująco:
Okresy rozwoju człowieka:
I. Okres wewnątrzłonowy ( śródmaciczny, prenatalny )
II. Okres pozałonowy ( pourodzeniowy, postnatalny )
1. Okres noworodka ( ok. 28 dni )
2. Okres niemowlęcy ( do ok. 1 roku życia )
3. Okres poniemowlęcy ( do ok. 3 roku życia )
4. Okres przedszkolny ( od 3 r. ż do ok. 6,5 r. ż )
5. Okres szkolny
a) wczesnoszkolny ( od 7 lat do 10 lat )
b) starszoszkolny ( od 10 lat do 15 lat; okres ten pokrywa się z okresem pokwitania, dojrzałości ).
6. Okres młodzieńczy ( od 15 lat do 19 lat )
7. Okres dorosły ( dorosłości ) ( od 20 lat do 40 lat )
8. Okres dojrzały ( Lata od ok. 40-45 do 60 )
9. Okres starości ( od ok. 60 lat do ... )
Trend sekularny, jego przyczyny i skutki
Procesowi rozwoju człowieka towarzyszy wiele zjawisk, a do najciekawszych z nich zalicza się trend sekularny – zmiany czasowe, międzypokoleniowe, zmiany dokonujące się w czasie.
Trend sekularny ( zamiennie używa się słowa akceleracja ) to przyspieszenie całokształtu zjawisk związanych z rozwojem fizycznym, motorycznym i psychicznym dzieci i młodzieży, przejawiające się w szybszym dojrzewaniu oraz osiąganiu przez osobników w porównaniu do poprzednich pokoleń, większych wymiarów ciała, wyższej sprawności motorycznej i psychicznej.
Bocheńska definiuje trend sekularny jako zmienność w czasie o charakterze nieewolucyjnym; Wolański – trend sekularny to przemiany w rozwoju osobniczym człowieka.
Przejawy trendu sekularnego:
1. Zwyżka wysokości ciała – w sprzyjających warunkach rozwojowych, każde następne pokolenie jest o 1 cm wyższe w czasie dekady – płeć męska, a płeć żeńska nieco mniej, bo ok. 0,7 cm Pula genów żeńskich jest bardziej zdeterminowana, organizm żeński jest bardziej oporny na czynniki zewnętrzne.
2. Powiększenie się wielu innych wymiarów ciała – obwodowych, szerokościowych itp.;
3. Wcześniejsze dojrzewanie płciowe – kryzys społeczny i ekonomiczny lat 80-tych, czas I menstruacji ( menarchy ) pojawia się już ok. 13 roku życia.;
4. Wcześniejsze wyżynanie się zębów – od 4 do 8 miesiąca życia;
5. Wcześniejsze kostnienie szkieletu – szybszy wzrost;
6. Wcześniejsza zapadalność na szereg chorób wieku dziecięcego.
Dr G. Nowicki napisał książkę Zmiany międzypokoleniowe... w latach 1935 – 1991.
1935 – 1945 – retardacja ( uwstecznienie )
1946 – 1956 – duże przyspieszenie rozwojowe
do 1980 r. – trend sekularny ma jeszcze większy wskaźnik
1990 r. – wskaźniki bardzo znikome ( chłopcy na dekadę rosną 0,4 cm a dziewczęta 0,1 cm ).
Skutki trendu sekularnego
Dojrzewanie płciowe jest zdecydowanie szybsze, co ma swoje dobre i złe strony. Już 13 letnia dziewczyna może urodzić dziecko, jest dojrzała fizycznie, ale niestety nie jest jeszcze dojrzała społecznie! Nie jest w stanie dobrze wychować dziecko.
Programy nauczania w szkołach powinny być zróżnicowane, zmienne metody nauczania, zasady nauczania, a także zróżnicowane środki dydaktyczne.
09.11.2003r.
Na podstawie kryterium oceny wieku rozwojowego możemy dokonać diagnozy.
P – planowanie
R – realizacja
E – ewaulacja ( podsumowanie, ocena, samoocena nauczyciela ).
Wiek kalendarzowy nie pokrywa się z wiekiem rozwojowym. Do dzieci w wieku 6,5 lat zaliczamy dzieci, które skończyły 6 lat, a nie przekroczyły 7 lat.
Wiek kalendarzowy albo wiek metrykalny ( wiek chronologiczny ) jest to czas między liczbą dni, miesięcy i lat, jaki upłynął od momentu urodzenia do momentu badania ( pomiaru ).
Przykład jak się wylicza wiek rozwojowy:
rok miesiąc dzień
Data pomiaru 1978 9 11
Data urodzenia 1975 4 3
3 5 8
Wiek szkieletowy ( wiek kostny ) – odzwierciedla stopień zaawansowania w rozwoju układu kostnego na podstawie obrazu radiologicznego kości ręki, nadgarstka i dłoni.
Kopczyńska, Sikorska, Atlas radiologiczny rozwoju kośćca dłoni i nadgarstka, 1969.
Wiek drugorzędnych cech płciowych – rozwój piersi, owłosienia łonowego, pachowego itp. Posługujemy się tzw. skalą Tannera. Skala ta ma 5 stopni.
Wiek zębowy – czyli stopień zaawansowania rozwoju biologicznego dziecka określa się na podstawie liczby i kolejności wyrżniętych zębów u badanego dziecka, porównując stan jego uzębienia z odpowiednimi tablicami.
Zęby: 1. mleczne, 2. mieszane, 3. stałe.
Wiek morfologiczny – zawiera dużo wskaźników rozwojowych.
Wiek należny wysokości ciała + wiek należny masy ciała + wiek kalendarzowy
Wiek morfologiczny = -------------------------------------------
3
Zakresy odchyleń:
u dziecka 0 – 12 miesięcy = +/- 1 miesiąc
12 – 36 miesięcy = +/- 3 miesiące
3 – 7 lat...
kasiami23