notatki z cwiczen.doc

Człowiek neandertalski i odrębność rozwoju kulturowego

- wielu badaczy rozwój neandertalczyków łączy ze zmianami klimatycznymi w Europie à okres wielkich transgresji lodowców skandynawskich, okres ten pod względem kulturowym cechuje zastępowanie technologii formowania pięściaków zaawansowanymi technologiami odłupkowymi. Ten skomplikowany proces technologiczny wiązał się z ze starannym planowaniem czynności i wyraźnym oddzieleniem poszczególnych etapów produkcji. Przekształcenie się przemysłow aszelskich w lewaluaskie dokonało się głównie w Zach. Europie

- kultura materialna człowieka neandertalskiego oparta jest na wyrobach kamiennych, ale wiele z nich ujawnia ślady obróbki drewna

- wzrosła rola pożywienia mięsnego  à większość pochodziła z polowań. Obserwuje się dużą płynność strategii łowieckich, która była jednym z czynników umożliwiających opanowanie różnych środowisk

- życie neandertalczyków koncentrowało się wokół ognisk, obok nich konstrukcje mieszkalne

- wewnętrzne rozplanowanie obozowisk wskazuje na to, że Zycie było zorganizowane à wiele czynności wykonywanych było w częściach tych samych obozowisk, ewentualnie istniały obozowiska wyspecjalizowane à każde z tak wyspecjalizowanych miejsc charakteryzował specyficzny zestaw narzędzi

- podczas środkowego paleolitu powstały zalążki prawie wszystkich innowacji charakterystycznych dla górnego paleolitu, szczególnie w dziedzinie kultury duchowej i symbolicznej, co wskazuje na konieczność istnienia języka umożliwiającego przekazywanie znaczeń à do kultury symbolicznej należy zaliczyć przekłute zęby i kości a także kości z regularnie powtarzającymi się nacięciami

- przejawem kultury duchowej neardentalczyków jest fakt grzebania zmarłych à zmarli nie byli wyposażeni w dary grobowe, zwłoki znajdowały się w celowo wykopanych jamach grobowych. Na szczególna uwagę zasługuje obecność pyłków kwiatów na grobie neardentalczyka z Shanidar

Ćwiczenia prehistoria, 17.05. 2005

Mitologie Ludów Rolniczych

v       Mit wyłonienia

- moc sakralna, ziemia uznana za matkę (wyłaniają się z niej nie tylko rośliny ale też ludzie), od tego zależy miejsce gdzie mieszkają

v       Życie porównane do rozwoju roślin

- Życie seksualne, zapołodnienie à ziarno przezwycięża śmierć

v       Drzewo obfitości (drzewo życia)

- korzenie na dole, pień w naszym świecie, korona w świecie na górze

- ścieli to drzewo à brak łączności między niebem a ziemią, owoce rozsiały się po ziemi à przejście na gospodarkę rolniczą à dar bogów

- na drzewie tym siedzą dusze ludzkie i w postaci ptaków zlatuja, żeby się zreinkarnować

- stary symbol związany z osią ziemi, świata

- ofiara postaci mitycznej sprawiła, że powstały rośliny

Postać mityczna à bóstwo typu DEMA à za ich sprawą powstały produkty rolne

v       Mit Kreatywnego Morderstwa

- rytuały mające zapewnić płodność, powinien się w nich zawierać stosunek seksualny (ale nie zawsze) i zabójstwo ofiary, spożycie sakralnego pokarmu

- pokazuje jak to się stało, że ludzie mają rośliny (mit o Hajnuwele: jej ciało po śmierci podzielone na pół, częśc zakopano i są rośliny)

- rytuał śmierci w miłości

Rytuał à cofanie się do czasu mitycznego początki

Ofiara zakładzinowa à składa się ją kiedy buduje się nową konstrukcję architektoniczną (na początku byli ludzie, później rośliny i zwierzęta)

v       Wcielenie Boga w Zwierzę

- krowa, wół, świnia, koza

Byk à towarzysz matki ziemi, znak początku, zmartwychwstający bóg jest bykiem, znak męski (Czatalhuiuk à kobiety rodzą byki lub bycze rogi)

Świnia, dzik à spożywanie ich na uczcie, wychowywane tak jak członkowie rodziny, symbolika podobna do byka, związana z przodkami à mit, że ludzie powstali z dzikich świń, mięso świni jest tabu

Koza à często składana w ofierze, wykarmiła wielu bogów (np. Zeus) a z jej rogu róg obfitości

Księżyc à lunarny symbol regeneracji i odnowy, wpływa na morze, ludy rolnicze posługiwały się kalendarzem lunarnym, często księżyc przyrównywany do węża à rozdaje płodność, nieśmiertelność

Pozycja kobiety w społeczeństwie à wszystko wskazuje na to, że matriarchatu nie było, ale kobiety miały znaczny wpływ na decyzje odnośnie rodziny, kobieta odkryła rolnictwo. Kobieta odkryła rolnictwo à skrót myślowy. Kobiety najczęściej zajmowały się zbieractwem, to mogły szybciej zauważyć niektóre zależności

v       Rekonstrukcja Obrazu Kosmosu

- rekonstrukcja na podstawie ornamentów na naczyniach

Pojawiają się krzyże (już na otoczakach w paleolicie) à mogą być sybolem stron świata, albo kierunków orania pola

v       Rytuały agrarne

- związane z kobietą, płodność kobiety i ziemi, charakter orgiastyczny, spożywa się ciało ofiary

- noc świętojąńska J à ostatnie święto pracy przed zbiorami

Wielka Bogini Matka

- gliniane figurki o wyodrębnionych cechach płciowych, często przedstawiane w stanie rozkładu

- wzgórza, góry à symbol tronu, który jest znakiem bogini matki

- przedstawiana w centrum malowideł à oś wszechświata (np. Brama Lwów w Mykenie) à związane z kultem gór

Archetyp:

- kult charakterystyczny dla Anatolii, Palestyny, Krety

- bogini o różnych imionach, w zależności od regionu

- w neolicie przesunięcie paleolitycznego znaczenia kosmicznej wielkiej matki na coś bliższego Demeter à bogini matka symbolem kobiety jako ziemi

o         Kamienie – kości

o         Gleba – ciało

o         Rośliny – włosy

- w paleolicie à grzebanie zwłok w ziemi à oddanie matce, gdzie mają się powtórnie narodzić, tak jak nasiona

- towarzyszący młody bóg à początkowy neolit à obok figurek znalezione symbole falliczne, byk (symbol męski) à Czatalhuiuk à kobieta rodzi byka

-          Labirynt, spirala à Czatalhuiuk, symbole bogini matki, teżna budowlach megalitycznych, nawiązania do wnętrza kobiety (układu rozrodczego), symbolizm inicjacyjny à przejście przez labirynt, taniec po spirali

-          Grobowce megalityczne à na zewnątrz tak jakby brzuch kobiety, wnętrze miało przypominać układ rozrodczy. Odbywały się pochówki wielokrotne.

Ø       Koncepcja Neumana

       Oś cielesno – macierzyńska (dobra matka) Demeter, Izyda, Matka Boska

Ø       Idea Białej Bogini

- Europa, Palestyna, Libia

- też ma wiele imion

- trzy kolory: biały (życie), czarny (śmierć), czerwony (miłość, wojna)

- trójkąt łonowy: dziewica, matka, starucha

Archeologia Śmierci i Pochówku

- pochówki z okresu natufijskiego związane z życiem człowieka (pochówki w domu, obok domu) à rozwinął się kult przodków

- dla zmarłych imponujące budowle à pojawiają się głównie wśród kultur rolniczych, dzieci nie uznawano za przodków bo nie spłodziły jeszcze potomstwa, więc ich tak nie grzebano.

- grzebano ciało, głowę odcinano i przechowywano w specjalnych budynkach, tak że obydwie części koegzystowały na tym samym terenie, na czaszkach doprawiano nową twarz (rekonstrukcja czy usosbienie?) à całe pokolenia żyły w tym samym miejscu, grzebali zmarłych w okolicach domu, jak dom się rozwalił to budowano na gruzach nowy tak, że powstawały tele. Zmarły miał być nadal członkiem rodziny i przebywać w ich pobliżu.

- ok. 9 tys. lat BP zaczęto wypalać gliniane figurki à podobne do czaszek à kult przodków, przedstawiają konkretne postacie, są miejsca, gdzie znaleziono czaszki razem z figurkami, figurkom też usuwano głowę, były przeważnie płci żeńskiej.

MOWA

o         do szczególnie charakterystycznych cech ludzkich należy język, do chwili wynalezienia pisma mowa była najważniejszym środkiem komunikacji międzyludzkiej

§          język jest osiągnięciem mózgu i jest ściśle związany z funkcjonowaniem tego organu à podczas mowy mózg posługuje się „aparatem mowy”(krtań). W krtani sygnały z mózgu zamieniane są na dźwięki. Odnośnie krtani u noworodków jest to samo à niemowlęta ludzkie, które muszą jeść oddychać jednocześnie rodzą się z takim samym układem głosowym jak inne ssaki, dopiero po drugim roku życia krtań zaczyna się opuszczać i zyskuje położenie takie jak u dorosłego człowieka ok. 14 roku życia dziecka à im dłuższa komora gardła tym lepsze warunki artykulacji à u małp człekokształtnych i noworodków rozmiary te nie są wystarczające. U większości ssaków modulacja dźwięków wydawanych przez krtań odbywa się w jamie ustnej przy użyciu warg.

§          badanie kształtu podstawy czaszki à noworodki i ssacze i ludzkie mają płaską podstawę czaszki à u dorosłych ludzi wykazuje ona wygięcie ku dołowi i mieści w sobie długie gardło i dzięki temu jest zdolność do wydawania artykułowanych dźwięków. Już u homo erectus (pozycja krtani wczesnego homo erectus odpowiada pozycji

6-letniego współczesnego dziecka)  i homo ergaster widać   pewne wygięcie czaszki, mogące sugerować   niewielkie obniżenie krtani. Kompletnej czaszki homo habilis nie odnaleziono. à jest teoria, że to wzięło się razem z oddychaniem a nie wydawaniem dźwięków (Laitman) à niezależnie od przyczyny zwiększyło to nasze wokalne możliwości. Wygięcie czaszki podobne do tego, jakie jest u homo sapiens widoczne już u homo heidelbergensis (być może opuszczenie krtani początkowo wiązało się z oddychaniem) à z neardentalczykiem znów są kłopoty, bo w różnych odnalezionych czaszkach jest różne wygięcie à po kształcie podstawy czaszki neandertalczyka można sądzić, że miał mniejsze zdolności werbalizacyjne niż żyjący kilkaset  tys. Lat wcześniej homo à niektórzy antropolodzy sugerują, że wymarcie neandertalczyka związane jest z regresem zdolności językowych, ale możliwe, że rozbudowanie trzewioczaszki  wpłynęło na kształt podstawy i nie ma co przesądzać o regresie à piersiowy odcinek kręgosłupa u neandertalczyka inny niż u nas à potwierdzenie teorii Laitmana, że obniżenie podstawy czaszki służy do oddychania à w ciągu przemian ewolucyjnych nowe struktury zwykle powstawały dla wypełnienia funkcji innych od tych, które z czasem zostały im przypisane (np. mowa). Możliwe istnienie na początku jakichś korzyści związanych z niekrztuszeniem się, mogło się to wiązać z pewną formą udoskonalonej komunikacji językowej ale z pewnością nie ze znanym nam językiem.

§          kość gnykowa à kość do zaczepu mięśni „aparatu mowy” u neardentalczyka już występowała, ale brak wystarczających dowodów na to, żeby coś można było jednoznacznie stwierdzić

o         wraz z rozwojem umiejętności mówienia człowiek pokonał ostatni wielki stopień na drodze hominizacji à od chwili gdy zaczął mówić, stał się całkowicie człowiekiem

o         przełom ten dokonał się ok. 150 tys. Lat temu (paleolit środkowy) w Afryce Wschodniej, gdy homo sapiens dał początek samodzielnej linii rozwojowej

o         neandertalczyk miał wyżej krtań, żeby się nie krztusił à kiedy krtań była wyżej utrudniało to artykułowanie dźwiękówà później u neardentalczyka też mogła się obniżyć krtań, więc chyba mógł mówić, ale w ograniczonym zakresie (znajdowali się w sytuacji podobnej do

o         szympansów à nawet gdyby chcieli coś powiedzieć, to technicznie nie mogli) à duży mózg neandertalczyka, przekraczający pojemność naszego mózgu o ponad 100 cm 3 nie był w stanie wykonywać takiej pracy jak mózg współczesnego człowieka à przeszkodą był prawdopodobnie brak zdolności mowy

o         większość środków wyrazu, jakimi umiał się posługiwać neandertalczyk ograniczała się do mimiki lub gestów i sprawności manualnych à uczenie się w przypadku neandertalczyka musiało sprowadzać się do naśladownictwa, na pewno same dźwięki odgrywały pewną rolę jako wyraz nastroju i chęć dania znaku o sobie (podobnie jak u zwierząt) à zasada rozwoju nie jest więc absolutnie wyłącznie związana z człowiekiem

o         komunikacja niewerbalna stanowi bardziej podstawowy środek porozumiewania się, w rozwoju człowieka starszym niż język à nasze zachowanie jest pełne pozostałości z minionych czasów (przechodzą nas ciarki, jeżą nam się włosy), pokazuje to jak wielkie znaczenie miało porozumiewanie się w grupie już od samego początku

o         wyposażony w mowę człowiek zdolny stał się do kreowania nowych światów w przyrodzie, którymi dzielimy się z innymi i nazywamy kulturą

-          świata introspektywnej świadomości

-          świata wytworów

antropolodzy mogą być pewni tylko dwóch faktów, mających związek z językiem mówionym

o         mowa w sposób jednoznaczny odróżniła homo sapiens od innych stworzeń :

-          instrument do przekazywania informacji

-          ośrodek myślenia introspektywnego

o         mózg homo sapiens jest trzy razy większy od mózgu małp afrykańskich

wyodrębniły się dwa różne poglądy na temat ewolucyjnych źródeł języka artukuowanego

§          mowa jako unikalna ludzka własność wykształciła się jako jedna z konsekwencji wzrostu objętości mózguà w tym ujęciu język artykułowany pojawił się nagle i stosunkowo późno (Noam Chomsky). Bardziej prawdopodobne jest, że A)mózg zwiększył swą objętość właśnie w wyniku ewolucji mowy, niż odwrotnie.

§          mowa jako dzieło selekcji naturalnej tzn. model kontynuacji, doszukujący się narodzin mowy u początków ewolucji gatunku homo, a nawet jeszcze wcześniej, na etapie jego zwierzęcych przodków. Czym była presja doboru naturalnego?

Zdolność mówienia stała się korzystna, gdy zaczęto łowić i uprawiać zbieractwoà z dźwiękowego repertuaru dawnych małp (chrząkanie, popiskiwania) rozwinął się bardziej złożony à język jakim posługujemy się dzisiaj, wyłonił się jako produkt wymogów łowiecko – zbierackich

Teoria konwencjonalna: à „człowiek wytwórca narzędzi” – trzeba odpowiednio dużych mózgów à coraz lepsze narzędzia à ewolucyjna transformacja wczesnych przedstawicieli gat. Homo zaczęła się przed 2 mln. Lat i zaowocowała pojawieniem się człowieka współczesnego ok. 200 tys. Lat temu, potrojenie objętości mózgu (do 1350 cm 3).

Teoria alternatywna à „człowiek jako zwierzę towarzyskie”à HIPOTEZA ZBIOROWEJ INTELIGENCJI – wymogi świata powiązań społecznych stały się głównym impulsem ewolucji  ich coraz większych mózgów

B)Wzrost mózgu à narodziny języka à HIPOTEZA WYSTRZAŁU

v       Większość antropologów opowiada się za stosunkowo niedawną, krótkotrwałą w czasie genezą ludzkiej mowy à wskazują okres górnego paleolitu  sprzed ok. 35 tys. Lat

White przedstawił listę 7 archeologicznych świadectw, które jego zdaniem dowodzą pojawienia się jęz. w epoce górnego paleolitu

-          Celowe pochówki zmarłych

-          Ekspresja artystyczna, umiejętność tworzenia wizerunków i ozdób

...