Dieta w chorobach nowotworowych
Odpowiednie żywienie nie tylko może nas uchronić przed chorobą nowotworową, ale odgrywa również dużą rolę we wspomaganiu jej leczenia.Choroby nowotworowe w dalszym ciągu pozostają drugą po chorobach układu krążenia przyczyną zgonów w naszym kraju. W świadomości większości Polaków zakorzeniony jest pogląd, że głównymi przyczynami rozwoju nowotworów jest nałóg palenia papierosów i skłonności genetyczne. Nie jest to jednak do końca prawda. Większość badań wskazuje, że tylko około 20% nowotworów ma uwarunkowania genetyczne i inne wewnątrzustrojowe, a 30% jest spowodowane paleniem tytoniu. Czynniki żywieniowe natomiast są przyczyną aż 35% nowotworów, a więc zwiększają ryzyko zachorowania w podobnym stopniu jak palenie tytoniu. Statystyka dotycząca zachorowalności w naszym kraju na nowotwory jest zatrważająca. Rocznie wykrywa się chorobę nowotworową aż u 110 tysięcy Polaków, a około 75 tysięcy z ich powodu umiera.Na taki stan rzeczy wpłynęły w dużym stopniu zmiany w stylu życia. Nasz dzisiejszy tryb życia cechuje mała aktywność fizyczna - przyzwyczailiśmy się bowiem do korzystania ze środków transportu i pracy wymagającej mniejszego wysiłku fizycznego. Jednocześnie nie mamy czasu na przyrządzanie pełnowartościowych posiłków, korzystamy więc z łatwego dostępu do wysoko przetworzonej żywności.
Jak zapobiegać
Przede wszystkim należy:
· zmniejszyć ilości tłuszczu w diecie do ilości nie większej niż 30% udziału kalorycznego,
· wystrzegać się nadwagi i otyłości,
· dbać o jakość żywności przez unikanie spożywania spleśniałych i przypalonych produktów (podczas przyrządzania potraw lepiej stosować niskie temperatury obróbki cieplnej).
Skutki choroby
Choroba nowotworowa powoduje zaburzenie funkcjonowania całego organizmu. Mogą występować stany niedożywienia na skutek nierzadkiej utraty łaknienia. Jeżeli choroba nowotworowa jest związana z przewodem pokarmowym, niedożywienie może być spowodowane trudnością w przyjmowaniu pokarmów, jak również znacznym upośledzeniem wchłaniania składników odżywczych. Samo leczenie również może pogłębiać stan niedożywienia, zwłaszcza chemioterapia. Ubocznymi skutkami chemioterapii są zaburzenia pracy przewodu pokarmowego, a więc wymioty, biegunki oraz krwawienia.Kolejnym niekorzystnym objawem jest zmiana odczuwania smaku i zapachu. Problemem staje się wtedy przygotowanie takich posiłków, które by chorym smakowały. Zaburzenia metaboliczne występujące w chorobie nowotworowej upośledzają przemiany białek, tłuszczów, węglowodanów i składników mineralnych. Konsekwencją tego są zmiany w gospodarce hormonalnej.
Wpływ żywienia
Właściwe żywienie nie tylko pozwala na pokrycie zapotrzebowania na wszystkie składniki odżywcze, które jest zazwyczaj większe niż u zdrowych ludzi, ale również poprawia stan ogólny chorego. Ma to zwłaszcza ogromne znaczenie w przypadku stosowania chemio- i radioterapii, które znacznie zmniejszają odporność organizmu. Dobry ogólny stan pacjenta zwiększa również szansę powodzenia leczenia chirurgicznego.
Najważniejsze zasady diety
· Dieta w chorobie nowotworowej jest wysokoenergetyczna i wysokobiałkowa. Przy układaniu jadłospisu należy zadbać o to, żeby znalazły się produkty będące źródłem pełnowartościowego białka, takie jak chude mięso (kurczak, królik, młoda wołowina, cielęcina), chude ryby, jaja, twarożek.
· Do przyrządzania potraw powinny być dobierane surowce najwyższej jakości i jak najświeższe.
· Korzystne efekty daje przestrzeganie zasad diety łatwo strawnej.
· Zalecane sposoby obróbki termicznej to gotowanie, gotowanie na parze, pieczenie w folii aluminiowej, pieczenie na ruszcie.
· Do zagęszczania sosów i zup lepiej używać mąki i mleka niż zasmażek i śmietany.
· Należy unikać warzyw strączkowych oraz wszystkich innych produktów, które mogą powodować kłopoty ze strony przewodu pokarmowego.
· Niezmiernie ważna jest odpowiednia podaż witamin i składników mineralnych. Najlepszym ich źródłem są warzywa i owoce. Jednak pod względem wartości odżywczej znacznie różnią się one między sobą. Aby ułatwić układanie jadłospisu, podzielono je na trzy grupy:
1. Warzywa i owoce będące dobrym źródłem witaminy C (pomidory, kalafiory, owoce jagodowe, porzeczki, maliny, truskawki, cytrusy).
2. Warzywa będące dobrym źródłem beta-karotenu (marchew, dynia, boćwina, sałata, szpinak, strączki fasoli).
3. Pozostałe warzywa i owoce (buraki, pory, pietruszka, jabłka, banany, brzoskwinie, winogrona, wiśnie).
Jadłospis powinien być tak ułożony, aby w ciągu dnia chory spożywał warzywa i owoce ze wszystkich grup i nie mniej niż 0,5 kg dziennie, ponieważ są także niezastąpionym źródłem antyoksydantów chroniących przed rozwojem nowotworów. Dostarczają również błonnika pokarmowego, którego dziennie powinniśmy spożywać nie mniej niż 35 g. Jego dobrym źródłem są kasze, ciemne makarony, pieczywo razowe.
· W przypadku nowotworów przewodu pokarmowego, np. nowotworu żołądka, często konieczne jest podawanie warzyw i owoców w postaci pur�e, przecierów lub kisielów i galaretek. Dieta powinna zawierać wtedy małą ilość błonnika pokarmowego. Dlatego należy w miarę możliwości wybierać młode, delikatne warzywa, usuwać pestki i skórki oraz wykluczyć z jadłospisu warzywa, które zawierają dużo włókna, takie jak kapusta i seler.
· Nowotwory nie związane z przewodem pokarmowym nie wymagają tego rodzaju ograniczeń: warzywa i owoce powinny być podawane głównie w postaci surowej.
· Powinno się jeść posiłki małe objętościowo przynajmniej 5 razy dziennie.
· Niezmiernie ważny jest sposób podawania posiłków. Należy je w jak największym stopniu urozmaicać i atrakcyjnie podawać. Posiłki monotonne i niesmaczne mogą prowadzić do obniżenia łaknienia, które i tak najczęściej jest już upośledzone, lub po prostu do niezjadania posiłków przez chorego.
W przypadku niektórych nowotworów, takich jak nowotwór sutka i trzonu macicy, po zakończeniu leczenia konieczne jest, jeśli kobieta cierpi na nadwagę, zastosowanie diety odchudzającej. Stwierdzono bowiem, że otyłość w znacznym stopniu zwiększa ryzyko rozwoju tych nowotworów. Dieta odchudzająca powinna być stosowana pod kierunkiem lekarza i nie może prowadzić do niedoboru składników odżywczych w organizmie.
1. Nie ma diety uniwersalnej, która byłaby odpowiednia dla każdej osoby z chorobą nowotworową.
2. Ułożenie diety powinno być poprzedzone dokładnym wywiadem żywieniowym. Dzięki niemu dietetyk uzyska informacje na temat ulubionych potraw oraz tych, których chory nie lubi.
3. Należy zdecydowanie unikać rygorystycznych zakazów dotyczących składu diety. W jadłospisie nie powinny się znaleźć produkty, których chory nie toleruje.
4. Dieta powinna składać się z potraw, na które chory ma ochotę, pod warunkiem, że nie obserwuje się po ich spożyciu wyraźnych skutków niekorzystnych (np. warzywa strączkowe i kapustne w przypadku nowotworów przewodu pokarmowego). Polepszy to znacznie samopoczucie chorego i pozwoli zaakceptować dietę.
DIETA PO OSTRYM ZAPALENIU TRZUSTKI
Opracowała: diet. T. Korab
Dieta u chorych po przebytym ostrym zapaleniu trzustki, w okresie zdrowienia, powinna być rozszerzana stopniowo, a poszczególne potrawy oraz techniki sporządzania potraw należy wprowadzać etapami, dochodząc do diety, która w pełni zaspokaja zapotrzebowanie chorego na energię i składniki odżywcze.
I etap / ok. 1 miesiąc /
W okresie tym należy stosować dietę łatwo strawną, niskotłuszczową, z ograniczeniem błonnika surowego (nierozpuszczalnego).
Zapotrzebowanie energetyczne w tym okresie powinno być pokrywane głównie węglowodanami.
Znacznemu ograniczeniu podlegają tłuszcze, w niewielkim stopniu ogranicza się również białko.
Dieta w tym okresie powinna dostarczać ok. 2000 kcal, białka ogółem 65 g (w tym białko zwierz.35 g), tłuszczu 40 g, węglowodanów ogółem 345 g.
Połowę podanej wyżej ilości tłuszczu stanowi tłuszcz tzw. niewidoczny, zawarty w produktach pochodzenia białkowego. Oznacza to, że tłuszczu zawartego w produktach tłuszczowych stosowanych do smarowania pieczywa lub dodawanych na surowo do gotowych potraw można spożyć ok. 20g na dzień.
Z tłuszczu (w ramach dozwolonej ilości) można stosować jedynie tłuszcze łatwo strawne tj. masło, słodką śmietankę, oleje roślinne, niewielką ilość żółtka jako dodatek do potraw.
(Zawartość tłuszczu w produktach tłuszczowych:
1 łyżka oleju roślinnego zawiera 10g tłuszczu, 1 łyżka śmietanki 30% zawiera 3g tłuszczu, 1 łyżeczka masła zawiera 5g tłuszczu, 1 łyżeczka margaryny roślinnej o zawartości 50% tł. zawiera 2,5g tłuszczu).
Wszystkie produkty białkowe stosowane w diecie powinny być chude, ze względu na znaczne ograniczenie spożycia tłuszczu.
Techniki sporządzania potraw:
Potrawy należy przyrządzać początkowo metodą gotowania w wodzie lub na parze, następnie duszenia bez uprzedniego obsmażania na tłuszczu, pieczenia w folii, pergaminie lub rękawie foliowym.
Przeciwwskazane jest duszenie, smażenie i pieczenie w sposób tradycyjny
Do zagęszczania zup i sosów należy stosować zawiesiny z mąki i wody lub mleka. Nie wolno stosować zasmażek.
Zupy i sosy należy sporządzać na wywarach warzywnych lub, w ograniczonej ilości, odtłuszczonych rosołach z drobiu lub cielęciny.
Przeciwwskazane jest stosowanie wywarów mięsnych, kostnych i grzybowych.
Produkty i potrawy wskazane
Pieczywo pszenne, jasne, czerstwe, drobne kasze, ryż, drobne makarony z niską zawartością jaj, chude mleko (1,5 % i poniżej), chudy twaróg, białko jaja, całe jaja w ilości 1 - 2 tygodniowo najlepiej w postaci rozproszonej (w potrawach takich jak: lane ciasto, drobny makaron, pulpety) chude ryby, wędliny, drób bez skóry, cielęcina, wołowina, masło, śmietanka, olej sojowy, słonecznikowy, oliwa z oliwek, dżemy bez pestek, ziemniaki gotowane puree, warzywa i owoce bogate w wit. C i karoten: marchew, pietruszka, seler, szparagi, dynia, kabaczki, szpinak, buraki, pomidory bez skórki, jabłka, brzoskwinie, morele, winogrona, truskawki, maliny.
Warzywa należy stosować gotowane i rozdrobnione, owoce gotowane, pieczone lub na surowo w postaci soków lub przecierów bez skórki i pestek).
Przyprawy stosuje się wyłącznie łagodne (sok z cytryny, sól, cukier, wanilia, cynamon, koperek zielony, natka pietruszki, majeranek).
1
Produkty i potrawy przeciwwskazane
Pieczywo razowe, żytnie, świeże, grube kasze, ciemny ryż, grube makarony, przekwaszone przetwory mleczne, jaja w całości, tłuste mięsa (baranina, wieprzowina, gęś, kaczka), tłuste ryby (węgorz, halibut), tłuste wędliny, produkty mięsne i ryby wędzone, mięsa peklowane, podroby, śmietana, smalec, margaryny twarde, cebula, pory, kapusta, papryka, szczypior, rzodkiewka, orzechy, gruszki, śliwki, czereśnie, agrest, strączkowe, chałwa, czekolada, słodycze zawierające tłuszcz, kakao, torty, ciasta z kremem, tłuste ciasta, alkohol.
II etap (ok. 1 miesiąc)
Stopniowo zwiększa się ilość białka i tłuszczu w diecie.
Wartość energetyczna diety wynosi 2200 kcal, białko ogółem 70 g, w tym białko zwierzęce 40 g, tłuszcz 50 g, węglowodany 370 g.
W dalszym ciągu jest to dieta łatwo strawna, niskotłuszczowa, z ograniczeniem błonnika w postaci surowej.
Produkty i potrawy wskazane i przeciwwskazane są takie same jak w I etapie.
Korzystne jest zjadanie większej ilości posiłków mniejszych objętościowo (5 posiłków dziennie).
Jeżeli stosowana dieta daje objawy dyspeptyczne (uczucie pełności poposiłkowej, wzdęcia, kurczenia i przelewania w jamie brzusznej), a szczególnie gdy pojawiają się tłuszczowe stolce, należy chwilowo powrócić do diety z poprzedniego okresu.
Jeżeli natomiast tolerancja diety jest dobra, przechodzi się na dietę pełnowartościową.
Ilość tłuszczu w diecie należy zwiększać sukcesywnie.
W technologii sporządzania posiłków należy również przechodzić stopniowo od gotowania w wodzie i na parze, poprzez duszenie bez obsmażania, duszenie tradycyjne dochodząc do produktów smażonych.
Należy jednak pamiętać, że jeżeli pojawiają się objawy dyspeptyczne po wprowadzeniu jakichś pokarmów lub po zmianie technik przyrządzania posiłków należy wrócić do poprzedniego etapu odżywiania.
2
DIETA W PRZEWLEKŁYM ZAPALENIU TRZUSTKI
W przewlekłym zapaleniu trzustki stosuje się dietę niskotłuszczową, bogatą w węglowodany i białko.
Ograniczenie tłuszczu jest jedną z podstawowych cech diety w przewlekłym zapaleniu trzustki.
Jego zawartość w diecie należy ograniczyć do ok. 40 - 50 g na dobę.
Jest to tłuszcz znajdujący się zarówno w produktach spożywczych takich jak: mięso, nabiał, mleko, jaja, jak i tłuszcz używany do smarowania pieczywa. Należy pamiętać, że tłuszcz zawarty w wyżej wymienionych produktach białkowych stanowi ponad połowę tłuszczu dozwolonego do spożycia w ciągu dnia. Zatem tłuszczu zawartego w produktach takich jak margaryny roślinne, masło czy olej powinno się spożyć w ciągu dnia ok.20 - 25g.
( Pzybliżona zawartość tłuszczu w produktach tłuszczowych wskazanych w diecie:
1 łyżka oleju zawiera 10g tłuszczu, 1 łyżka śmietanki 30% zawiera 3g tłuszczu, 1 łyżeczka masła zawiera 5g tłuszczu, 1 łyżeczka margaryny roślinnej niskotłuszczowej zawiera 2,5g tłuszczu).
Ograniczenie tłuszczu w diecie uzyskuje się przede wszystkim przez:
- stosowanie chudych gatunków mięs, wędlin, ryb, odtłuszczonego mleka, chudych twarogów
- usuwanie widocznego tłuszczu ze spożywanych pokarmów (np. warstwa tłuszczu otaczająca szynkę, tłuszcz na mięsie, skóra z mięsa kurczaka, warstwa tłuszczu na zupie)
- stosowanie jogurtu naturalnego lub kefiru zamiast śmietany
- stosowanie do smarowania pieczywa niskotłuszczowych margaryn roślinnych
Większe ograniczenie tłuszczu nie jest wskazane ze względu na upośledzenie wchłaniania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach ( A,D,E,K ). W przypadku występowania biegunek tłuszczowych, poprawę tolerancji tłuszczów uzyskuje się poprzez podawanie preparatów trzustkowych.
Węglowodany powinny być głównym źródłem energii w diecie. Powinny one pochodzić z produktów o niskiej zawartości błonnika pokarmowego (czerstwe pszenne pieczywo, drobne kasze, makarony z niską zawartością jaj, ziemniaki puree, lane kluski na białkach, cukier, miód, dżemy bez pestek, przeciery owocowe).
W przypadku współistniejącej cukrzycy, produkty takie jak cukier, miód, wysokosłodzone dżemy, syropy owocowe, bardzo słodkie owoce i soki, należy z diety wykluczyć.
Białko podaje się w normie fizjologicznej (1 – 1,5g / kg masy ciała). Ze względu na ograniczenie tłuszczu w diecie, produkty będące źródłem białka zwierzęcego powinny być niskotłuszczowe.
Wskazane są chude gatunki mięs ryb i wędlin, chudy twaróg, mleko z zawartością tłuszczu do 1,5%.
W przypadku istniejącej cukrzycy lub biegunki, mleko słodkie należy ograniczyć lub całkowicie wykluczyć, ze względu na obecność w nim cukru mlecznego - laktozy, który u pacjentów z niedoborem enzymu trawiennego-laktazy, może wywoływać wzdęcia i biegunki. Mleko słodkie można częściowo zastąpić jogurtem lub kefirem, które zawierają znacznie mniej laktozy. Osoby nie mające takich objawów mogą stosować mleko z niską zawartością tłuszczu- do 1,5 %.
W diecie nie podaje się całych jaj, ze względu na dużą zawartość tłuszczu w żółtku. Dopuszcza się 1-2 żółtko na tydzień w postaci rozproszonej. Do potraw, których podstawą są jaja dodaje się tylko białko, najlepiej w postaci ubitej piany.
3
Tolerancja surowych warzyw i owoców jest bardzo indywidualna. Jeżeli w czasie ich spożywania pojawiają się objawy dyspeptyczne (wzdęcia, bóle brzucha, biegunka) należy stosować warzywa i owoce gotowane pieczone (jabłka) lub w postaci przecierów lub soków.
Z diety wyklucza się warzywa i owoce wzdymające (kapusta, cebula, pory, czosnek, suche strączkowe, gruszki, śliwki, czereśnie).
Konieczna jest całkowita rezygnacja z alkoholu, który jest jedną z głównych przyczyn przewlekłego zapalenia trzustki.
Nawet jego niewielkie spożycie może powodować zaostrzenie choroby.
WSKAZÓWKI TECHNOLOGICZNE:
1. Potrawy sporządza się techniką:
- gotowania w wodzie lub na parze
- pieczenia w folii aluminiowej, pergaminie lub rękawie foliowym
- duszenia bez obsmażania na tłuszczu.
2. Z uwagi na ograniczenie tłuszczu w diecie, do potraw, których podstawą są jaja, dodaje się
same białka.
3. Warzywa i owoce podaje się gotowane i rozdrobnione, oraz w postaci soków i przecierów.
Na surowo można je stosować tylko w przypadku, gdy nie dają objawów dyspeptycznych.
4. Zupy i sosy sporządza się na wywarach warzywnych. Podprawia się je zawiesiną z mąki i
wody lub mleka.
...
kryswiec