ROZWÓJ MOWY DZIECKA
OD NARODZIN DO 7 ROKU ŻYCIA DZIECKA
Mowa to akt w procesie komunikacji językowej. W przebiegu mowy można wyodrębnić pewne okresy, których czas trwania u dziecka prawidłowo rozwijającego się jest następujący:
0-1 rok życia- to okres przygotowawczy w rozwoju mowy zwany okresem melodii.
Okres melodii jest wstępną i przygotowawczą fazą rozwoju mowy gdzie dziecko krzyczy, kiedy np. ma mokro, potem wydaje dźwięki artykułowane o pozytywnym zabarwieniu emocjonalnym. Ten etap rozwoju mowy nosi nazwę głużenia lub gawożenia (około 6 miesiąca życia).
1-2 rok życia to okres narodzin mowy, zwany inaczej okresem wyrazu.
W okresie wyrazu dziecko potrafi poprawnie wypowiadać samogłoski i, o, u, e, y, a oraz spółgłoski p, b, m, t, d, n, ń, s, k. Dziecko na początku tej fazy rozwoju mowy potrafi już powtarzać za dorosłymi proste słowa. Powtarzane wyrazy są imitacją posłyszanych dźwięków nie świadomym ich użyciem. Dźwięki wzrastającej sprawności motorycznej dziecko samo organizuje sobie coraz bogatsze sytuacje: zbliża się do ludzi i przedmiotów, chwyta, manipuluje natrafia na coraz to nowe rzeczy i zjawiska a wszystko to trzeba nazwać. Odbywa się to pod czujnym okiem dorosłych i z ich udziałem. Przyswojenie jednowyrazowych wypowiedzi następuje między 14-15, a 18-20 miesiącem życia.
2-3 okres życia to okres zdania.
W okresie zdania dziecko zaczyna już rozumieć mowę rodziców dotyczącą interesujących przedmiotów, członków rodziny lub aktualnych wydarzeń. Dziecko powinno już wymawiać głoski: p, b, m, f, n, ń, Ch, t, d, l, i. Na przełomie 2, 3 roku życia mowa dziecka staje się zrozumiała już nie tylko dla osób z najbliższego otoczenia. Zasób słownictwa powiększa się. Pod koniec 3roku życia większość przyswaja sobie podstawowy system leksykalny, fonetyczny i morfologiczny języka.
3-7 rok życia to okres swoistej mowy dziecięcej
Rozwój mowy w tym czasie polega na dalszym rozwoju artykulacji powiększenia zasobu słownikowego i budowaniu coraz to bardziej złożonych wypowiedzi. Na podstawie badań rozwoju dziecka opracowano orientacyjne normy tego rozwoju.
Podstawowym kryterium jest tu występowanie prawidłowej artykulacji u większości dzieci danej grupy wiekowej.
Dziecko 3-letnie powinno poprawnie mówić opanowane w poprzednim okresie samogłoski i spółgłoski -p, b, m, p’, b’, m’, f. f’, t, d, n, l, i, a także ń, ź,, ć. Od dziecka w 3 roku życia nie wymaga się wymowy głosek k, g często zastępowanych przez łatwiejsze t, d, r- zastępowane jest l; s, z, c- dzieci najczęściej zastępują te głoski miękkimi ś, ć, ź.
Dziecko 4-letnie powinno wymawiać poprawnie k, k’, g, g’, oraz s, z, c. Za normę uważa się, jeśli dziecko w tym wieku nie wymawia s, z, c, dż, r.
Dziecko 5 –letnie zaczyna wymawiać w łatwiejszych wyrazach głoski sz, rz, ż, cz, dż, ale wymowa jest nieutrwalona i często występuje zastępowanie tych głosek łatwiejszymi s, z, c, dz. Pojawia się w głoska r również zastępowana w niektórych wyrazach głoską l.
Dziecko 6,7 letnie powinno artykułować poprawnie wszystkie głoski, oraz w zasadzie powinno wymawiać wszystkie głoski prawidłowo. W niektórych przypadkach kształtowanie mowy trwa nieco dłużej i dziecko dopiero po roku nauki w szkole zaczyna mówić prawidłowo bez żadnej interwencji. Niemniej z uwagi na trudności, jakie w nauce pisania i czytania oczekują dzieci z nieukończonym rozwoje mowy (Dziecko będzie pisać tak jak mówi) wskazane jest przyspieszenie zakończenia procesu rozwoju mowy drogą ćwiczeń logopedycznych.
KLASYFIKACJA ZABURZEŃ MOWY
W literaturze naukowej spotyka się różne klasyfikacje zaburzeń mowy zarówno opisowe jak i przyczynowe. J.Styczek dzieli na zewnątrzpochodne i wewnątrzpochodne. Przy zewnątrzpochodnych nie stwierdza się defektów anatomicznych, czy psychoneurologicznych, które mogłyby być ich przyczyną. Zaburzenia mowy spowodowane są przeważnie brakami w mowie najbliższego otoczenia (Ubóstwem słownictwa, wadami wymowy itp.) Mogą one być przyczyną niemoty zewnątrzpochodnej, gdy dziecko jest wychowane w izolacji od otoczenia. Mogą być także przyczyną opóźnionego rozwoju mowy, wadliwej artykulacji.
Do przyczyn wewnątrzpochodnych wg J.Styczka zalicza się:
· Afazja- uszkodzenie struktur korowych powodujących częściową lub całkowitą utratę mowy;
· Alalia-brak rozwoju mowy;
· Dyslalia- zaburzenia rozwoju mowy;
· Apatia lub dysartia- uszkodzenie jąder podkorowych ośrodków dróg nerwowych lub nerwów obwodowych powodujących brak rozwoju mowy lub jej zaburzenia;
· Upośledzenie umysłowe;
· Dysfemia- zaburzenia sfery emocjonalnej wywołujące wady mowy;
· Dysfrazja- zaburzenia osobowości powodujące zaburzenia mowy;
· Dysglosja- nieprawidłowości w budowie anatomicznej narządów mowy;
Charakterystyka najczęściej występujących zaburzeń mowy:
Dyslalia- jest to zaburzenie artykulacyjne polegające na nieprawidłowej realizacji głosek, niezgodnie z normą przyjętą w danym społeczeństwie. Dyslalia może mieć postać motoryczną lub słuchową. Czysta forma dyslalii słuchowej lub motorycznej występuje bardzo rzadko. Często ma postać mieszaną. W dyslalii słuchowej występują zaburzenia tempa mowy i rytmu. Dziecko nie rozróżnia głosek podobnie brzmiących i myli je w mowie. Są to najczęściej s=s’, głoski dźwięczne i bezdźwięczne b-p, d-t, ora twarde i miękkie ś=s, p-p’. W dyslalii motorycznej występują przede wszystkim trudności opanowaniu i zautomatyzowaniu głosek trudnych pod względem artykulacji oraz mylenia głosek zbliżonych do siebie pod względem artykulacji (r-l, s-c, ś-ć). W tej formie dyslalii obserwujemy wadliwą artykulację- nieistniejącą w naszym systemie językowym.
Afazja- jest to częściowa lub całkowita utrata możności budowania i percypowania tekstów na skutek uszkodzenia lub zmian ośrodkowego układu nerwowego. Może mieć charakter ruchowy bądź percepcyjny.
Afazja ruchowa- charakteryzuje się trudnościami w wypowiadaniu słów spontanicznym i naśladowczym
Afazja sensoryczna- charakteryzuje się brakiem w rozumieniu mowy, brakiem odpowiedzi na pytanie, lub odpowiedzi bezsensownych.
Niemota- najczęściej występuje jako głuchoniemota, powstała na skutek ogłuchnięcia we wczesnym dzieciństwie. Słuch ma bardzo duże znaczenie dla rozwoju mowy. Upośledzenie słuchu może być przyczyną zaburzeń mowy lub braku rozwoju mowy. Wady mowy związane z zaburzeniami słuchu zależą od wieku, w którym nastąpiło upośledzenie słuchu.
Opóźniony rozwój mowy- może dotyczyć tych wszystkich aspektów tzn. zasobu słownictwa, umiejętności posługiwania się częściami mowy, opanowania form gramatycznych języka, prawidłowej artykulacji. Może też dotyczyć jednego lub kilku aspektów. Czas, w którym dziecko wypowiada pierwsze słowa jest przez większość badaczy uznawany za jeden z istotnych wskaźników tempa rozwoju mowy. Gdy dziecko do końca 2 roku życia niw wymawia żadnego słowa w określonym znaczeniu, a tylko gaworzy, uważa się, że ma znacznie opóźniony rozwój mowy. Dziecko w 2 roku życia powinno wymawiać około 300 słów, a rozumieć więcej. Dziecko 3 letnie powinno używać około 1000-1500 słów i rozumieć większą liczbę. W przypadku, gdy słownik dziecka 3-letniego jest zbliżony do słownika dziecka 1,5 rocznego (Około 22 słów) możemy uznać, że rozwój mowy tego dziecka jest znacznie opóźniony. Pod koniec okresu przedszkolnego liczba słów używana przez dziecko powinna dochodzić do około 4 tysięcy. Równolegle powinna wzrastać w mowie dziecka liczba części mowy, poprawność używania przypadków, czasów, oraz sposobów budowania Poważne opóźnienie rozwoju mowy mogą mieć podłoże organiczne zdań (U dzieci stwierdza się wtedy opóźnienie rozwoju w zakresie układu nerwowego). Zdarza się także, że poważne opóźnienie mowy jest skutkiem zaniedbania środowiskowego, pedagogicznego.
Niezbędne warunki rozwoju mowy to:
1. Przebywanie w środowisku osób mówiących.
2. Akceptacja dziecka- aktywność uczuciowa otoczenia.
ROZWIJANIE MOWY- ZABAWY
Zabawa słowno ruchowa „Rozumienie poleceń”- zabawa zespołowa.
Pomoce- piłka.
Dzieci ustawiają się w kółku. Na środku stoi dziecko jedno dziecko i rzuca piłkę do wybranego przez siebie kolegi. Mówi jednocześnie proste polecenie: np. „Skacz na jednej nodze” (może podać na prawej lub lewej nodze), „Ukłoń się dwa razy”, „Cofnij się 3 kroki do tyłu”. Dziecko, które wykonało poprawnie polecenie wchodzi do środka i podaje piłkę następnemu dziecku równocześnie poleceniem wykonania określonego ruchu.
Zabawa słowno- ruchowa „Rozumienie i określenie stosunków przestrzennych”
Dzieci ustawiają się trójkami. Zabawa polega na zmianie miejsc dzieci w trójkach wg określeń nauczyciela. Np. w trójce stoją kolejno Kasia, Zbyszek, Ewa- prowadzący używa poleceń typu: na prawo od Ewy stanie Kasia, albo Kasia stanie między Zbyszkiem Ewą, lub z przodu stanie Zbyszek za Zbyszkiem stanie Ewa. Można również prosić dziecko o wyjaśnienie również prosić dziecko o wyjaśnienie gdzie stoi-, przed kim, za kim, obok kogo?
Rozumienie instrukcji określających stosunki przestrzenne.
Rozumienie instrukcji (Utrwalenie znajomości nazw kolorów, kształtów, pojęć liczbowych, stosunków przestrzennych).
Zabawa zespołowa ( w grupach 3,4- osobowych).
Pomoce: klocki
Dorosły poleca dzieciom wykonanie budowli z klocków wg instrukcji: na dole połóżcie 9 klocków czerwonych, na środku 1 klocek niebieski. Na rogu klocki beżowe. Między klockami narożnymi połóżcie też klocki czerwone. Można zapytać w tym momencie- ile w budowli jest klocków czerwonych?
Na klocek niebieski (środkowy) ułożyć klocek czerwony. Wieżę na środku budowli będzie zakańczać sześcian niebieski, a pod nim będzie klocek beżowy. Można potem prosić dziecko o przeliczenie użytych klocków, porównanie pod względem kształtu, wielkości, liczby poszczególnych klocków.
4
basia1234