Historia Architektury Wykład 3 Grecja Historyczna
Peloponez, Sycylia + dół buta + Azja mniejsza.
Okresy (od wojen do wojen):
Wczesno Archaiczny- 743-670 p.n.e.
Archaiczny 670-470 p.n.e.
Klasyczny 470-338 p.n.e. (największe świątynie greckie)
Hellenistyczny (wpływy rzymskie wybujałość form, odejście od klasycznej sztuki greckiej) 338-146 p.n.e. , zburzenie Koryntu, ujarzmienie Greków przez Rzymian
Grecy sami siebie nazywali Hellenami (Hellada), Rzymianie nazwali ich uszczypliwie grekami.
776 p.n.e. pierwsze igrzyska olimpijskie.
Świątynia grecka wywodzi się z pierwotnej formy megaronu, czyli mieszkania króla (podparcie słupowe, lekko wystawiony do przodu dach, kamienie polepione gliną (szafulcowa technika)nakrycie gałęzie/słoma) potem dach siodłowy i dwuspadowy i wysunięty aetos (szczyt trójkątny)
Bóstwa posiadały najgorsze cechy ludzkie ;) i trochę dobrych cech ludzkich.
Najpierw oddawano cześć na przestrzeniach otwartych potem na przestrzeni otoczonej murem (temenosie), w którym zawierała się brama ozdobna czyli propyleje. Ołtarz na dziedzińcu (lub wnętrze temenosu). Świętnie to mieszkania posagu bóstwa, ale ołtarz dalej na zewnątrz. Przestrzeń prostokątna =naos/cellaPrzedsionek =pronaos
Partenon, akropol Ateny dorycka świątynia (ma 4 kolumny jońskie) ilość kolumn 8x17Ogólnie 3 części:
· podstawa: taras (krepidoma) z kamienia łamanego ukształtowany w 3 stopnie stylobatu(zewnętrzna część +stereobat (wewnętrzna część)
· Kolumny i ściany
· Belkowanie (entablaturę), strop, dach, szczyt trójkątny (aetos) pole wewnętrzne dla rzeźby = pole tympanonu (tympanon)
Świątynia zbudowana z Ciosów kamienne dokładnie szlifowane, tak, że prawie nie widać szpar. Kolumnada w Grecji zawsze swobodnie na stylobacie (pierwszy bęben nie jest związany niczym ze stylobatem)
Bębny kolumn zacierane tzn. na bolec w kształcie stożka. Kanelury= żłobkowanie(segmentowe lub fragment elipsy) bez ścieżek tzw. ostro cięte.Kolumna= cylindryczna podpora dla belkowaniaentaza = zwężenie ku górze
Kapitel: głowica = echinus(poduszka)+abakus(kostka) wysokość kolumny doryckiej to:
· Archaiczny- 8M
· Klasyczny- 11M
· Hellenistyczny- do 12M
Cella na dodatkowych dwóch stopniach stylobatu (więc w sumie na 5 stopni)
Belkowanie :
· architraw (belka kamienna od środka kolumny do środka kolumny; dorycki: jednodzielny, gładki)
· fryz: tryglif+ metopa= tryglifon=fryz dorycki
· gzyms
Tryglif na środku kolumny i na środku miedzy kolumnami ale narożny tryglif jest przesunięty, więc pierwsza metopa może być szersza aby nie było „pół-metopy”
Tryglif- eleganckie zakończenie belek
Metopy- zamkniecie dziur miedzy belkami, płaski kamień rzeźbiony
Nad tryglifonem gejson= gzyms obiega dookoła pole tympanonu
Dorycki= sima (rynna) echinosowa
Mutulli- płytki w podbiciu płyty gzymsowej = 3x6 łezek (guttae)
Na zakończeniu tryglifu są płaskie płytki –regule, tez z 6 łezkami (guttami)
Tenia- listwa, która oddziela architraw of fryzu
Konstrukcja siodłowa dachu drewniana, na tym słoma lub gałęzie potem dachówka: ceramika lub marmur
Imbices (płaska deszczownica) kalypteros lub tegula (stożkowa) przykrywają imbices
Syma= wydrążona rynna
Akroterie lub akroteriony (zakończenia) palmetowe (attyka) lub figuralne lub gryf
Ściany bez zaprawy z umiarowych ciosów kamiennych
W obejściu świątyni mamy strop kasetonowy kamienny
Architraw= aby nie było przekroju leżącego prostokąta to stosowali 3 belki kamienne o prostokątnym przekroju co daje [][][] ale w takich elementach był bolce z brązu lub żelaza zamiast zaprawy.
=============================Koniec frontonu Partenonu===============================
Typy świątyń greckich
Świątynie greckie budowane na module =promień dolnego bębna kolumny
· Z antami (in antis); małe- 1 cella (2mx3m) wysunięty dach do przodu + wysunięte do przodu ściany boczne zakończone filarkiem antowym. Dach podparty dwoma kolumnami może być podparta z tyłu i z przodu (rzadko ale są)
· Amfi prostylos (kolumnada z przodu i z tyłu) /prostylos(kolumnada tylko z przodu) (czy z tylu czy z przodu tez) cella większa, nieco wysunięte ściany, ale kolumnada nie jest między tymi ścianami ale z przodu.
· Peripteros (najczęstsza) Partenon (8x17 kolumn) = kolumnada obiega świątynię dookoła a w środku zawarty amfiprostylos (częściej) lub prostylos
Peripteros na przykładzie Partenonu:
· Pseudoperipteros Kolumny uwięzłe w ścianach celli,
naos=3 oddzielne nawy, brak kolumnady tylko słupy graniaste podtrzymujące strop
(np. brak kasy- św. Zeusa Olimpijskiego na Sycylii)
Stropy w środku drewniane w obejściu naokoło kamienne
Duzy otwór drzwiowy, którym wpadało światło, świątynia dla bóstwa nie dla ludzi
· Dipteros podwójna kolumnada obiegająca cellę dookoła, mnóstwo stopni stylobatu (bo przykład z Azji Mniejszej), w środku różnie np. amfiprostylos
Duże bogate świątynie Hellenistyczne w Attyce, klasyczne w Azji Mniejszej (Apolla)
· Pseudodipteros pomijamy jeden rząd kolumn(środkowy) ale przerwa zostaje(trochę taniej)
· Okrągłe:Monopteros okrągły dach na okrągłych kolumnach (bez ścian)Tolos układ peripteralny okrągły (ściana) Olimpijski filipejon, najbardziej znany- tolos epidauros
Porządek Attycko-Dorycki (Partenon akropol)
1M=30p
Entaza 60/44
Nosek glifu=scottioPod tenią regula i guttaePłytki nad tryglifem są rzeźbiarskie Mutullusy nalezą do gzymsuPłyta gzymsowa zacięta, aby woda lepiej spływała.Syma (przekrój echinosowy)Późniejsze, inne świątynie doryckie:Mniejsza podobna do Partenonu:Lwie paszcze= rzygacze, rzygulceBardziej płaskie i bardziej rzeźbiarskie rozwiązanie tryglifonu i mutullsaAkroterion PalmetowyAzja mniejsza świątynia Ateny
Podobne wcięcia scamillusa i annuli, silniej zaznaczone wcięcie szyjki (hypotrachelionu), bardziej wysunięty echinos,akroterion figuralny (gryfowy)- kanefory (nie kariatydy)+ gryfowy ornament,przekrój karnisowy rynny dekorowany kymationem jońskim (liściowcem) mimo, że styl dorycki.
Astragal= pas perełek
Wole oczka= jajownik joński
Kymation= liściowiec dekoracja może być malowana ppokrywają płytki w jońskim ale się zdarzają w doryckim (rzadko)
DORYCKIDawne świątynie (6wpne wczesno archaiczne):krepa kolumna, wysunięty kapitel (echinos i abakus)spore wcięcie hypotrachelionu, małe interkolumnium, spłaszczona entablatura, Archaiczne późniejsze nieco smuklejsze kolumnysilna entazapojawia się zaznaczenie belki drewnianej- tryglifon
Klasyka Partenonwiększe interkolumnia ale nie zabójczo duże,klasyczna harmonia klasycznego porządku PartenonuJw Hellenistycznym występował rzadko bo bardzo krępy.Zapamiętać wielkość kapiteli i kolumny (1/4 dół/h kolumn), interkolumnia 2-2,5
JOŃSKI kolumna wyższa niż dorycki (18-10M 1/10 dół do wysokości kolumny)interkolumnia 3-6 MZ obserwacji przyrody (rośliny, rogi baranie) lub z Cypru bo tamtędy przebiegały i krzyżowały się szlaki historyczne i kozy.
Woluty= klasyczne spirale zaczynająca się od oczka (ślimaka), pomiędzy echinosem a abakusem.
Ścieżka miedzy wolutami może być prosta lekko wygięta albo całkiem wygięta najczęściej jednak lekko ugięta.
Erechtejon na Akropolu 3 stopnie stylobatu trzy elementy kolumnybaza+ trzon+ szyjka +głowicaarchitraw+ fryz+ gzyms
Baza attyckatorus, trochillus, torus, poprzedzielane plintami= ew. plinta na samym dole. Zwykle dekorowany ostatni torus plecionką jońską). ELIPSY!!!
Trzon smuklejszy (1/10) kanelurowany ze...
nusiolina