treny.pdf

(405 KB) Pobierz
748868638 UNPDF
Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na
stronie wolnelektury.pl .
Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez
JAN KOCHANOWSKI
Treny
Treny — nota edytorska
Tekst Trenów został tu podany według drugiego wydania, ostatniego opublikowane-
go za życia poety, które ukazało się w roku  w Drukarni Łazarzowej w Krakowie.
Tekst przygotowałem zgodnie z kryteriami zawartymi w opracowaniu asady yda
ania tekst staroolskic rojekt — ty edycje olarnonakoe , Wrocław .
Zdecydowałem się jednak zachować pewne cechy językowe, których nie uwzględnia
się w edycjach popularnonaukowych, zwłaszcza dawne końcówki fleksyjne i więk-
szość dawnych form ortograficznych.
Edycja utworu nie opiera się w całości na żadnym z wydań współczesnych, choć
uwzględniono zarówno rozstrzygnięcia zawarte w edycji opracowanej w ramach sej-
mowego wydania ie systkic Kochanowskiego przez Marię Renatę Mayenową,
Lucynę Woronczakową oraz Jerzego Axera i Marię Cytowską, jak i wydaniu przy-
gotowanym przez Janusza Pelca dla serii Biblioteki Narodowej.
Przy tworzeniu komentarza obok wyżej wspomnianych wydań bardzo pomocna
była wcześniejsza edycja Tren w serii Biblioteki Narodowej w opracowaniu Ta-
deusza Sinki, a także podstawowe słowniki, w tym Sonik olscyny XVI iek
oraz — w zakresie wyjaśnień historyczno-mitologicznych — współczesne wydania
klasycznego ictionary o rase and able Ebenezera Cobhama Brewera.
Gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie
w Trenach jest odmienne od znaczenia obecnego.
ro dr ab iotr ilcek
niersytet arsaski Instytt ada Interdyscylinarnyc rtes iberales
[Motto i dedykacja] ¹
Tales sunt hominum mentes, quali pater ipse
¹W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie w Tre
nac jest odmienne od znaczenia obecnego.
748868638.001.png
 
Juppiter auctiferas lustravit lumine terras²
SI SI
I ³ IS ⁴ ISIT ⁵ III T
T STI ⁶ I II ⁷ ISI TI
II S III ⁸
ISM ⁹ I SIM IIM IM ¹⁰
I S M S ¹¹ SI
IT ¹² I ¹³ S MIS ¹⁴ I ¹⁵ MI ¹⁶
IS
I MS I ¹⁷ S M
Tren I ¹⁸
Wszytki¹⁹ płacze, wszytki łzy Heraklitowe²⁰
I lamenty, i skargi Symonidowe²¹,
Wszytki troski na świecie, wszytki wzdychania
I żale, i asunki²², i rąk łamania,
Wszytki a wszytki zaraz²³ w dom sie mój noście²⁴,
² Tales snt line terras (łac.) — „Umysły ludzkie są odbiciem światła, którym ojciec Jupiter
oświeca urodzajne ziemie.” Fragment dysei Homera w przekładzie łacińskim Cycerona, który przetrwał
tylko jako cytat w e iitate ei św. Augustyna.
³ icny * (starop.) — miły, przyjemny.
⁴ ciesony * (starop.) — przynoszący radość, przynoszący pociechę, uciechę.
⁵ nieosolity — niezwykły, obdarzony niezwykłymi zaletami.
⁶ sytki (starop.) — wszystkie.
⁷ ielno * (starop.) — cnota, zaleta; pol. cnota i ielno to odpowiedniki łac. irts .
⁸ nieodoiednie (starop. przysłów.) — bez zapowiedzi, bez uprzedzenia, nieodpowiednio, wbrew
porządkowi rzeczy.
⁹ niedosy — niedojrzały (mówi się potocznie: owoc dochodzi, czyli dojrzewa; por. wyrażenie: owoce
dojrzały, doszły).
¹⁰ nienony * — nie do zniesienia.
¹¹ asn (przen.) — umrzeć.
¹² nieortnny — nieszczęśliwy, nieszczęsny, dotknięty złym losem (por. ortna : powodzenie, szczę-
ście, los; jest to pojęcie ważne w utworach Kochanowskiego).
¹³ ociec (starop.) — ojciec.
¹⁴ nailsy (starop.) — najmilszy.
¹⁵ ieka * (zdr. od starop. iea ) — dziewczyna.
¹⁶ a (starop.) — łza.
¹⁷ nie as ci — nie ma cię, nie istniejesz.
¹⁸W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie w Tre
nac jest odmienne od znaczenia obecnego.
¹⁹ sytki (starop.) — wszystkie.
²⁰ y eraklitoe — Heraklit z Efezu (ok. – r. p.n.e.), filozof gr., w swoich dziełach często
rozpaczał nad ludzkim losem.
²¹ laenty Sionidoe — Simonides z Keos (ok. – r. p.n.e.), poeta gr., autor wielu
utworów lamentacyjnych.
²² rasnk a. rasnek (starop.) — zgryzota, smutek, strapienie.
²³ ara (starop.) — razem.
²⁴ do sie j nocie — zmierzajcie, przybywajcie do mojego domu.
Treny
A mnie płakać mej wdzięcznej²⁵ dziewki²⁶ pomoście²⁷,
Z którą mię niepobożna²⁸ śmierć rozdzieliła
I wszytkich moich pociech²⁹ nagle zbawiła³⁰.
Tak więc smok³¹, upatrzywszy gniazdo kryjome³²,
Słowiczki liche zbiera³³, a swe łakome
Gardło pasie³⁴; tym czasem matka szczebiece³⁵
Uboga³⁶, a na zbójcę co raz sie miece³⁷.
Prózno³⁸, bo i na samę okrutnik zmierza³⁹,
A ta nieboga⁴⁰ ledwe⁴¹ umyka pierza⁴².
«Prózno płakać» — podobno drudzy rzeczecie.
Cóż, prze Bóg żywy⁴³, nie jest prózno na świecie?
Wszystko prózno; macamy, gdzie miękcej w rzeczy,
A ono⁴⁴ wszędy⁴⁵ ciśnie: błąd wiek człowieczy⁴⁶.
Nie wiem, co lżej⁴⁷: czy w smutku jawnie żałować⁴⁸,
Czyli sie z przyrodzeniem⁴⁹ gwałtem⁵⁰ mocować⁵¹.
²⁵ icny * (starop.) — miły, przyjemny.
²⁶ aka ieki — opłakiwać dziewkę.
²⁷ oocie — pomóżcie (zob. rym: „noście — pomoście”).
²⁸ nieobony * (starop.) — postępujący źle, nie „po Bożemu”, bezbożny.
²⁹ ocieca (daw.) — radość i nadzieja; pocieszenie.
³⁰ bai * (starop.) — pozbawić.
³¹ sok — potwór, wąż.
³² kryjoy (starop.) — ukryty (dziś mówi się jeszcze o kryjo , czyli: skrycie).
³³ biera — tu w znaczeniu: „wybierać” (z gniazda).
³⁴ ardo asie — napełnia gardło (dziś mówi się: pasie brzuch).
³⁵ scebiece (forma starop.) — szczebioce, szczebiota.
³⁶ boi * (starop.) — nieszczęśliwy.
³⁷ iece sie (forma starop.) — miota się, rzuca się.
³⁸ rno (starop.) — próżno, na próżno.
³⁹ na sa iera — zmierza ku (niej) samej.
⁴⁰ nieboa (daw.) — biedaczka, nieszczęsna.
⁴¹ lede (starop.) — ledwo, ledwie.
⁴² yka iera — przez umknięcie ocala pierze, umyka z pierzem, tj. ratuje się.
⁴³ re (starop.) — przez; re yy : na Boga żywego, przez Boga żywego.
⁴⁴ acay ie ikcej recy a ono — macamy (dotykamy), gdzie rzekomo jest bardziej
miękko, a tymczasem…
⁴⁵ sdy (starop.) — wszędzie.
⁴⁶ bd iek coiecy — błądzeniem jest życie ludzkie.
⁴⁷ co lej — co lżejsze, co przynosi większą ulgę.
⁴⁸ aoa (starop.) — cierpieć, boleć, opłakiwać, żalić się.
⁴⁹ ryroenie * (daw.) — to, co jest przyrodzone człowiekowi, natura.
⁵⁰ at (daw.) — w wyrażeniu: robić coś gwałtem, czyli siłą, przemocą.
⁵¹ ocoa si — walczyć tak, jak walczą z sobą zapaśnicy.
Treny
Tren II ⁵²
Jeslim kiedy nad dziećmi piórko⁵³ miał zabawić⁵⁴,
A kwoli temu wieku⁵⁵ lekkie⁵⁶ rymy⁵⁷ stawić⁵⁸,
Bodajżebych⁵⁹ był raczej kolebkę kołysał
I z drugiemi nieważne mamkom pieśni⁶⁰ pisał,
Któremi by dziecinki noworodne⁶¹ spiły⁶²
I swoich wychowańców⁶³ lamenty toliły⁶⁴.
Takie aszki⁶⁵ mnie zbierać⁶⁶ pożyteczniej było,
Niżli, w co mię nieszczeście moje dziś wprawiło⁶⁷,
Płakać nad głuchym grobem⁶⁸ mej wdzięcznej dziewczyny
I skarżyć sie na srogość⁶⁹ ciężkiej⁷⁰ Prozerpiny⁷¹.
Alem użyć w obojgu jednakiej wolności⁷²
Nie mógł — owom ominął⁷³, jako w dordzałości⁷⁴
Dowcipu⁷⁵ coś ranego⁷⁶, na to mię przygoda⁷⁷
Gwałtem wbiła⁷⁸ i moja nienagrodna szkoda⁷⁹.
Ani mi teraz łacno⁸⁰ dowiadać sie o tym⁸¹,
⁵²W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie w Tre
nac jest odmienne od znaczenia obecnego.
⁵³ irko — pióro (potoczny wariant tego wyrazu, a nie zdrobnienie).
⁵⁴ abai (daw.) — zatrudnić (się), strawić na czymś czas.
⁵⁵ koli te (starop.) — z powodu tego, dla tego; te iek : chodzi tu o dzieci.
⁵⁶ lekki * (starop.) — mało ważny, posiadający małą wartość.
⁵⁷ ryy * (starop.) — wiersze.
⁵⁸ stai — składać, układać.
⁵⁹ bodajebyc (starop.) — pochodzi od: daj eby , czyli: daj Boże, żebym.
⁶⁰ nieane ieni * — kołysanki; aka : niańka, która karmi niemowlę.
⁶¹ iecinka — zdrobnienie od iecina (dziecko); noorodne : nowonarodzone (por. współcz. wyraz:
noworodek).
⁶² siy * (starop.) — usypiały.
⁶³ ycoac — wychowanków.
⁶⁴ toliy (starop.) — tuliły, koiły, uspokajały; laenty : płacze.
⁶⁵ raska (starop.) — błahostka, drobnostka, drobiazg (zob. w w.  „lekkie rymy”, w w.  „nieważne
pieśni”)
⁶⁶ biera — gromadzić (tu chodzi o gromadzenie tekstów, aszek).
⁶⁷ rai co — doprowadzić do czegoś, nauczyć czegoś.
⁶⁸ cy rb — który nie słyszy i nie słucha płaczu.
⁶⁹ sroi (starop.) — przykry, ciężki, okrutny (stąd sroo : okrucieństwo).
⁷⁰ ciki * (starop.) — tu w znaczeniu: srogi.
⁷¹Prozerpina — władczyni śmierci w mit. rzym. (odpowiadająca Persefonie w mit. gr.), żona Plutona
(Hadesa), boga podziemia, była często w poezji antycznej i renesansowej uosobieniem śmierci.
⁷² y oboj jednakiej olnoci — mieć w obu rzeczach jednakowo wolny wybór; oboj : tj.
i w pisaniu kołysanek (zob. w. ) i w pisaniu płaczów (zob. w. ).
⁷³ oo oin — owo (jedno) ominąłem.
⁷⁴ dorao (starop.) — dojrzałość.
⁷⁵ doci * (starop.) — rozum, inteligencja, talent, błyskotliwość.
⁷⁶ rany * (starop.) — wczesny, przedwczesny, niedojrzały (por. rano, wcześnie rano); co raneo do
raoci : coś przedwczesnego („niewczesnego”) w czasie dojrzałości.
⁷⁷ ryoda * (starop.) — złe zdarzenie, nieszczęście, nieszczęśliwy wypadek.
⁷⁸ ate bia — powaliła, ugodziła, gwałtownie doprowadziła do czegoś.
⁷⁹ nienarodny (starop.) — taki, który nie może być nagrodzony, wynagrodzony, naprawiony.
⁸⁰ acno (starop.) — łatwo.
⁸¹ doiada sie o ty (starop.) — dowiadywać się o to, zastanawiać się nad tym.
Treny
Jaka mię z płaczu⁸² mego czeka cześć na potym⁸³.
Nie chciałem żywym śpiewać, dziś umarłym muszę,
A cudzej⁸⁴ śmierci płacząc, sam swe kości suszę⁸⁵.
Prózno to⁸⁶; jakie szczeście⁸⁷ ludzi naszladuje⁸⁸,
Tak w nas albo dobrą myśl⁸⁹, albo złą sprawuje.
O prawo krzywdy pełne! O znikomych cieni⁹⁰
Sroga, nieubłagana, nieużyta⁹¹ ksieni⁹²!
Tak li moja Orszula, jeszcze żyć na świecie
Nie umiawszy, musiała w ranym umrzeć lecie⁹³?
I nie napatrzawszy sie jasności słonecznej,
Poszła nieboga widzieć krajów nocy wiecznej⁹⁴.
A bodaj ani była świata oglądała,
Co bowiem więcej, jedno ród⁹⁵ a śmierć poznała.
A miasto⁹⁶ pociech, które winna z czasem⁹⁷ była
Rodzicom swym, w ciężkim je⁹⁸ smutku zostawiła.
Tren III ⁹⁹
Wzgardziłaś mną, dziedziczko moja ucieszona¹⁰⁰.
Zdałać sie ojca twego barziej¹⁰¹ uszczuplona¹⁰²
Ojczyzna¹⁰³, niżlibyś ty przestać na niej¹⁰⁴ miała¹⁰⁵;
To prawda, żeby była nigdy nie zrownała¹⁰⁶
⁸² ac — tu: w znaczeniu lancts (łac. żal, opłakiwanie), chodzi tu bowiem o same Treny jako
utwór literacki.
⁸³ ce na oty (starop.) — późniejsze uznanie, sława u potomnych.
⁸⁴ cy * (starop.) — nie swój (odcień znaczeniowy nieco inny od współczesnego).
⁸⁵ ssy koci (starop.) — zwrot przysłowiowy posiadający genezę biblijną, oznacza tęsknotę („usy-
chanie” z tęsknoty).
⁸⁶ rno (starop.) — na próżno (tzn. daremne są przestrogi, które zalecają zachowanie równowagi
ducha w żałobie).
⁸⁷ scecie * (starop.) — los, fortuna.
⁸⁸ nasladoa * (starop.) — iść za kimś, iść śladem, tropić.
⁸⁹ dobra yl * (starop.) — pogoda ducha, pogoda umysłu, dobre usposobienie, dobry nastrój.
⁹⁰ nikoe cienie — cienie znikające, nieuchwytne; dusze zmarłych snujące się w podziemiach opi-
sywanych w opowieściach mitologicznych.
⁹¹ nieyty (starop.) — nie dający się uprosić, nieubłagany.
⁹² ksieni (starop.) — księżna, przełożona (Prozerpina).
⁹³ rany lecie (starop.) — we wczesnym wieku; rany: zob. w. ; lato *: rok.
⁹⁴ osa iie kraj — poszła, aby widzieć (aby zobaczyć, popatrzeć na) kraje; kraje nocy iecnej :
kraina śmierci, która jest krainą ciemności (jak noc).
⁹⁵ jedno rd * — tylko narodziny.
⁹⁶ iasto * (starop.) — zamiast.
⁹⁷ case — po pewnym czasie, w późniejszym wieku.
⁹⁸ je — ich (rodziców).
⁹⁹W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie w Tre
nac jest odmienne od znaczenia obecnego.
¹⁰⁰ucieszony* (starop.) — przynoszący radość, przynoszący pociechę, uciechę.
¹⁰¹ bariej (starop.) — bardziej.
¹⁰² bariej sclona — zbyt szczupła, szczuplejsza.
¹⁰³ ojcyna * (starop.) — ojcowizna, czyli ziemia odziedziczona po ojcu.
¹⁰⁴ resta na niej — poprzestać na niej, zadowolić się nią; osiąść na niej.
¹⁰⁵ daa iaa — zdała ci się… szczuplejsza niż ta, na której byś ty przestać miała.
¹⁰⁶ eby bya nidy nie ronaa — zrównać z czymś: dorównać czemuś.
Treny

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin