monachomachia.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na

stronie wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez

fundację Nowoczesna Polska .

IGNACY KRASICKI

Monachomachia czyli wojna mnichów

Nie wszystko złoto, co się świeci z góry¹,

Ani ten śmiały, co się zwierzchnie² sroży³:

Zewnętrzna postać nie czyni natury,

Serce, nie oǳież, ośmiela lub trwoży.

Serce

ǲierżały⁴ miejsca szyszaków⁵ kaptury,

Nieraz rycerzem bywał sługa boży;

Wkrada się zjadłość⁶ i w kąty spokojne —

Taką ja śpiewać przedsięwziąłem wojnę.

Wojnę domową śpiewam więc i głoszę,

Wojnę okrutną, bez broni, bez miecza,

Wojna, Ksiąǳ

Rycerzów bosych i nagich po trosze⁷;

Samo ich tylko męstwo ubezpiecza —

Wojnę mnichowską. Nie śmiejcie się, proszę:

Śmiech

Godna litości ułomność człowiecza!

Śmiejcie się wreszcie, mimo wasze śmiéchy

Przecież ja powiem, co robiły mnichy.

W mieście, którego nazwiska nie powiem,

Nic to albowiem do rzeczy nie przyda,

W mieście, ponieważ zbiór pustek tak zowiem,

Miasto

W godnem siedlisku i chłopa, i Żyda,

W mieście (gród, ziemstwo trzymało albowiem

Stare zamczysko, pustoty ohyda)

Były trzy karczmy, bram cztery ułomki,

Klasztorów ǳiewięć i gǳieniegǳie domki.

¹ z óy — tu: z wierzchu.

² zwizchni — powierzchownie, zewnętrznie.

³ oy i (przestarz.) — złościć się, gniewać, przybierać srogą minę.

⁴ iy — trzymać, mieć; ǳierżały miejsce: zajmowały miejsce.

⁵ zyza — roǳaj hełmu; osłona głowy rycerza.

⁶ zjao — zajadłość, zapamiętanie w gniewie a. walce.

⁷ oych i naich o oz — żart. aluzja do niektórych strojów zakonnych, np. karmelici bosi i ber-

nardyni choǳili przez cały rok w sandałach zakładanych na gołą stopę, zaś pod habitem nie nosili

żadnego ubrania.

W tej zawołanej⁸ ziemiańskiej stolicy

Wielebne głupstwo od wieków sieǳiało;

Głupota

Pod starożytnem schronieniem świątnicy

Prawych czcicielów swoich utuczało.

Zbiegał się wierny lud, a w okolicy

Wszystko odgłosem uwielbienia brzmiało.

Święta prostoto! Ach, któż cię wychwali!

Wiekuj⁹ szczęśliwie!… Ale mówmy daléj!

Bajki pisali o dawnym Saturnie¹⁰

Ci, co za niego tworzyli wiek złoty.

Szczęście

Szczęśliwszy przeor jadący poczwórnie¹¹,

Szczęśliwszy lektor mistycznej roboty¹²,

Szczęśliwszy ociec, po trzecim nokturnie¹³

W puchu topiący chórowe kłopoty,

Szczęśliwszy z braci, gdy kaganek zgasnął,

Co w słodkiem miodu wytrawieniu zasnął.

W tym było stanie rozkoszne siedlisko

Świętych próżniaków. Ach, losie zdradliwy!

Los

Ty, co z niewczesnych¹⁴ odmian masz igrzysko¹⁵

I nieszczęść luǳkich jesteś tylko chciwy,

Ma świat z ǳiwactwa twego widowisko¹⁶.

Jęczy pod ciężkiem jarzmem człek cnotliwy;

Mniejsza, żeś państwa, trony, berła skruszył;

Bęǳiesz tak śmiałym, żebyś kaptur¹⁷ ruszył?

Już były przeszły owe sławne wojny,

Którym się niegdyś świat zdumiały ǳiwił.

Już seraﬁczny zakon¹⁸ był spokojny,

Już Karmelowi¹⁹nikt się nie przeciwił;

Już kaznoǳiejski²⁰ wzrok mniej bogobojny

⁸ zawoany — sławny.

⁹ wij — zapewne: żyj na wieki.

¹⁰ an — staroitalski bóg uroǳaju, w mit. rzym. ojciec Jowisza; według podania, wypęǳony

z nieba przez swego syna panował w Lacjum tak dobrotliwie, że okres jego panowania nazwano złotym

wiekiem, czyli okresem szczęśliwości luǳkiej na ziemi.

¹¹ jacy oczwóni — jeżdżący karotą zaprzężoną w cztery konie; czworokonną karetą miał prawo

jeźǳić prowincjał (tj. przełożony zakonników na terenie całego kraju) dominikanów i jezuitów.

¹² lo miycznj ooy — zakonnik wykładający teologię mistyczną.

¹³ non — część nabożeństwa, zwanego jutrznią, odprawianego przed wschodem słońca.

¹⁴ niwczny — mający miejsce w niewłaściwym czasie.

¹⁵ izyo — zabawa.

¹⁶ Ma wia z iwacwa wo wiowio — w innym wyd.: „Masz świat, ǳiwactwa twego widowi-

sko”.

¹⁷ a — kaptur, jako element stroju mnicha stanowi tu metaforyczne określenie całego stanu

mnisiego.

¹⁸ zaon aczny a. zaon aci — nazwa używana w odniesieniu do wszystkich trzech gałęzi

zakonu anciszkanów, związana z legendą mówiącą, że kiedy św. Franciszek otrzymał dar stygmatów

na górze La Verna (łac. lnia ) w Toskanii, ukazał mu się Jezus pod postacią Seraﬁna, czyli anioła

o sześciu skrzydłach. W miejscu tego objawienia założono pustelnię anciszkańską.

¹⁹ aml — góra Karmel, na której wiódł życie pustelnicze prorok Eliasz; tu: zakon karmelitów.

²⁰ aznoiji — choǳi tu o zakon kaznoǳiejski, czyli dominikanów.

Monachomachia



Oka na kaptur śpiczasty²¹nie krzywił;

Dawnych niechęci mgłę rozniosły wiatry,

Szczęśliwe nawet były boniatry²².

Ta, która nasze padoły przebiega

I samem tylko nieszczęściem się pasie,

Konﬂikt

Jęǳa niezgody²³, co Parysa zbiega

Znalazła niegdyś na górnym Idasie²⁴,

Słodki raj mnichów gdy w locie postrzega,

Jęknęła w złości i zatrzymała się;

Wiǳąc fortunny los spokojnych mężów,

Świsnęła żądły²⁵ najeżonych wężów.

Wstrzęsła pochodnie, natychmiast siarczyste

Iskry na dachy i wieże wypadły;

Wskroś przebĳają gmachy rozłożyste,

Już się w zakąty najciaśniejsze wkradły —

A gǳie milczenie bywało wieczyste,

Wszczyna się rozruch i odgłos zajadły.

Rażą umysły jęǳe²⁶ rozjuszone,

Buǳą się mnichy letargiem uśpione.

Wtenczas, nie mogąc znieść tego rozruchu,

Ociec Hilary obuǳić się raczył.

Wtenczas ksiąǳ przeor, porwawszy się z puchu,

Pierwszy raz w życiu jutrzenkę obaczył.

Klął ociec doktor²⁷ czułość swego słuchu,

Wstał i widokiem swym ojców uraczył,

I, co się rzadko w zgromaǳeniu zdarza,

Pędem niezwykłym wpadł do refektarza²⁸.

Na taki widok zbiegłe braci trzody

Pod rzędem kuﬂów garcowych²⁹ uklękły:

Biegli ojcowie za mistrzem w zawody.

²¹ a iczay — element ubioru anciszkanów; tu metaforyczne określenie członków zakonu

anciszkanów.

²² oniay — ǳiś popr. boniatrzy (z łac. on a : dobry brat), katolicki zakon szpitalny za-

łożony przez św. Jana Bożego, znany szczególnie z zajmowania się ziołolecznictwem oraz opieki nad

chorymi umysłowo.

²³ ja nizoy — Eris, w mit. gr. bogini kłótni i chaosu. To ona rzuciła mięǳy trzy boginie,

Herę, Atenę i Aodytę, złote jabłko przeznaczone dla najpiękniejszej, co doprowaǳiło ostatecznie do

wojny trojańskiej, kiedy Parys rozstrzygnął, że jabłko należy się bogini miłości. Tu: atrybuty takie jak

pochodnie trzymane w rękach i węże świadczą o skrzyżowaniu postaci Eris z wizerunkiem Erynii (rzym.

Furii), bogiń zemsty, gniewu i kary.

²⁴ na ónym ai — Parys, królewicz trojański, spęǳił ǳieciństwo i młodość jako pasterz na górze

Ida. Tam też dokonał rozstrzygnięcia sporu, której bogini należy się złote jabłko z napisem „Najpięk-

niejszej”.

²⁵ y — ǳiś N. lm: żądłami.

²⁶ j — w innym wyd.: żąǳe.

²⁷ oo — najwyższy tytuł naukowy. W zakonach uwalniał od cięższych obowiązków zakonnych

i pozwalał na wygodniejsze życie.

²⁸ az — sala jadalna w klasztorze.

²⁹ l acowy — kufel o pojemności jednego garnca (tj.– litrów, zależnie od regionu Polski);

inaczej: kusz.

Monachomachia



Ten, strachem zdjęty i sroǳe przelękły,

Wprzód otarł z potu mięsiste jagody³⁰,

Siadł, ławy pod nim dubeltowe³¹ jękły,

Siadł, strząsnął mycką³², kaptura poprawił

I tak wspaniałe wyroki objawił:

„Bracia najmilsi! Ach, cóż się to ǳieje?

Cóż to za rozruch u nas niesłychany?

Czy do piwnicy wkradli się złoǳieje?

Czy wyschły kuﬂe, gęsiory i ǳbany?

Mówcie!… Cóżkolwiek bądź — sroǳe boleję!

Trzeba wam pokój wrócić pożądany…”

Wtem się zakrztusił, jęknął, łzami zalał;

Przeor tymczasem pełny kubek nalał.

Alkohol, Jeǳenie

Już się dobywał na perorę³³ nową

Doktor, gdy postrzegł likwor³⁴ przeźroczysty.

Alkohol

Wódka to była, co ją zwą kminkową,

Przy niej toruński piernik pozłocisty,

Sucharki, masą oblane cukrową,

Dar przeoryszy³⁵ niegdyś uroczysty.

Zachęca przeor, w urzęǳie chwalebny:

„Racz się posilić, ojcze przewielebny!”

O, rzadki darze przeǳiwnej wymowy!

Któż ci się oprzeć, któż sprzeciwić zdoła?

Tak łagodnemi zniewolony słowy,

Wziął doktor kubek w pocie swego czoła,

Łyknął dla zdrowia posiłek gotowy —

Lecz, żeby jeszcze myśl przyszła wesoła,

W świętym orszaku, w gronie miłych ǳieci

Raczył się napić raz, drugi i trzeci.

Jako po smutnej chwili, która mroczy,

W pierwszem świtaniu rumienią się zorze,

Świt

Uwiędłe ziółka wǳięczna rosa moczy

I rzeźwi kwiatki w tak przyjemnej porze —

Wyiskrzyły się przewielebne oczy

Alkohol, Pĳaństwo, Oko

Po słodko-ǳielnym wódczanym likworze.

Odchrząknął żwawo, niby się uśmiéchnął,

Przymrużył oczy, nadął się i kichnął.

Obyczaje

Na takie hasło, ojcowie, co rzędem

Według godności i starszeństwa stali,

Najprzyzwoitszym poruszeni względem,

³⁰ jaoy (daw.) — policzki.

³¹ lowy — podwójny.

³² myca — malutka czapeczka noszona na ciemieniu.

³³ oa — długa przemowa.

³⁴ liwo — płyn, trunek.

³⁵ zoyza — przełożona zakonu żeńskiego.

Monachomachia



„Wiwat!” chórowym tonem zawołali.

Ociec Honorat, najbliższy urzędem,

Którego bracia wielce szanowali,

Niegdyś promotor sławny różańcowy³⁶,

Temi najpierwszy aplaudował³⁷ słowy:

„Pisze Chryzyppus³⁸ o Alfonsie królu,

Kiedy prowaǳił wojnę z Baktryjany³⁹,

Iż wpośrzód bitwy na licyjskiem⁴⁰ polu,

Od wojska swego będąc odbieżany⁴¹,

Stanął, a wody czerpnąwszy z Paktolu⁴²,

Tak się orzeźwił, iż zgnębił pogany.

Stąd poszło lemma⁴³ na marmurze ryte:

a ma ⁴⁴ — Lemma znamienite.

Wiem, bom to czytał w uczonym Tostacie⁴⁵,

Po ciemnej nocy że jasny ǳień wschoǳi.

Nauka, Wieǳa, Głupota

Na godnym kiedy cnota majestacie⁴⁶

Sięǳie, o szczęściu wątpić się nie goǳi.

Czegóż się, mili bracia, obawiacie?

Z nami jest ociec doktor i dobroǳiéj.

Dał szczęsne hasło, orzeźwił swym wzrokiem;

Cieszmy się pewnym Fortuny⁴⁷ wyrokiem”.

Skończył; natychmiast skosztowawszy trunku,

Ociec Gaudenty z urzędu się wtoczył,

Łzy

A znieść nie mogąc swojego asunku,

Na pół drzemiące oczy łzami zmoczył,

Rzekł: „Okoliczność złego jest gatunku!

Nie chcę ja, żebym pochlebstwem wykroczył:

Rozruch ǳisiejszy smutne wieści głosi.

Wiem ja, ojcowie, na co się zanosi.

,,Zazdrość od wieków na nas się oburza,

Zgnębić niewinnych pragnie w tych krainach.

Zazdrość

Już jad z pokątnych kryjówek wynurza,

³⁶ omoo óacowy — zakonnik prowaǳący bractwo różańcowe, czyli dewocyjne stowarzy-

szenie osób świeckich; bractwa różańcowe tworzyli wyłącznie dominikanie.

³⁷ alaowa — wyrażać uznanie, zadowolenie.

³⁸ hyzy — właśc. Chryzyp z Soloi, ﬁlozof grecki żyjący w III w. p.n.e.; czołowy przedstawiciel

stoicyzmu.

³⁹ aiani — lud, który zamieszkiwał daw. prowincję perską, Baktrię; tu: daw. forma N. lm: ⒵

Batryjany.

⁴⁰ licyji — położony na terenie Licji (Likii), krainy w Azji Mniejszej leżącej w płd.-zach. części

prowincji Antalya w ǳisiejszej Turcji.

⁴¹ o woja oiany — opuszczony przez wojsko.

⁴² aol — złotonośna rzeka w Licji.

⁴³ lmma (gr.) — twierǳenie, hasło.

⁴⁴ a ma (łac.) — niech giną ciemności.

⁴⁵ oa — właśc. Tostado, Alonso (–), biskup Avila, teolog i erudyta, niezwykle płodny

pisarsko.

⁴⁶ maja — tu: tron.

⁴⁷ ona (mit. rzym.) — bogini szczęścia, powoǳenia; niekiedy uosobienie losu.

Monachomachia



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: