diabel-na-wiezy.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na

stronie wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez

fundację Nowoczesna Polska .

EDGAR ALLAN POE

Diabeł na wieży

ł. ł ś

a ina

aa ayana

Każdy z nas wie mniej więcej o tym, że najpowabniejszym zakątkiem świata jest

— lub bywał niestety — gród holenderski Vondervotteimittiss. Atoli ze względu, iż

kęs przestrzeni, ǳielący ów gród od wszystkich szerokich traktów, przyprawia go

w położenie¹ — rzec można — wyjątkowe, tedy zapewne garść jeno szczupła moich

czytelników gród ów nawieǳić zdołała. Sąǳę, iż wniknięcie w niektóre szczegóły

onego przedmiotu nie bęǳie od rzeczy gwoli wynagroǳenia tych, którzy nie byli

mocni² wspomnianych odwieǳin popełnić. Jest to — doprawdy — tym niezbędniej-

sze, że, jeśli zamierzam dać rysopis dotkliwych przypadków, które ostatnimi właśnie

czasy zwaliły się na terytorium rzeczonego grodu, czynię to w naǳiei zwerbowa-

nia dla jego mieszkańców sympatii powszechnej. Nikt z tych, którzy mię znają, nie

zwątpi, że do wypełnienia powziętego na się obowiązku przyłożę wszelkich, na jakie

mię stać, uzdolnień, oraz tej bezstronności nieugiętej, tego sumiennego sprawǳenia Historia

faktów — tych wreszcie żmudnych a porównawczych zestawień autorytetów, które

wymienić zawsze przystoi każdemu, ktokolwiek ubiega się o miano ǳiejopisa.

Pomoc łączna numizmatów, rękopisów i napisów upoważnia mię do twierǳenia

stanowczego, że gród Vondervotteimittiss od czasu swego powstania zachował bez

zmiany ten sam tryb istnienia, który jeszcze po ǳiś ǳień oglądać można. Wszak-

że — co się tyczy roku owego powstania — przykro mi, iż mogę jeno rozważać

go z nieenie ały błe , błędem, do którego niekiedy uciekają się z musu

matematycy dla nowych formuł algebraicznych. Rok ów, że pozwolę tu sobie użyć

tego wyrażenia — ze względu na swą wybitną zamierzchłość — nie może się zawrzeć

w liczbie mniejszej niż jakakolwiek, byle pochwyceniu dostępna.

W sprawie etymologii nazwy Vondervotteimittisu przyznaję się, nie bez bólu, Książka

do luki. Wśród natłoku zdań, dotyczących tej drażliwej okoliczności, część nader

uczonych zasię, część wreszcie do za dość sprzecznych, żadne atoli, według moich

postrzeżeń, nie może ujść za — wystarczające.³ Chyba pomysłowi Grogswigga, zbie-

gającemu się z pomysłem Kroutaplenttena, należy oddać pierwszeństwo aeże

¹ yawia w łżenie wywe — raczej: sytuuje go w położeniu wyjątkowym.

² nie by ny — nie być w mocy; nie móc.

³ nał a wyaae — zdanie w oryginale brzmi: n a ie inin

n i eiae in e ae e eane e ieny e eee a abe ee

nin wi be niee aiay . Należałoby je raczej przetłumaczyć: „Wśród natłoku

zdań, dotyczących tej drażliwej okoliczności, po części kąśliwych, po części nader uczonych, po części

zasię nie dość — żadne atoli, według moich postrzeżeń, nie może ujść za wystarczające”.

nie . Pomysł ów tak się oto przedstawia: Vondervotteimittiss — Vonder lege Don-

der — Votteimittis, ai n Bleitzitz — Bleitzitz, be Blitzen. Mówiąc

rzetelnie, etymologię ową w dość znacznym stopniu potwierǳają te i owe poszla-

ki ﬂuidu elektrycznego, dotąd jeszcze wiǳialne na wierzchole wieżycy ratuszowej.

W każdym razie ani mi w głowie narażenie własnej osoby na śmieszność w sprawie

do tyla poważnej, toteż upraszam ciekawego szczegółów czytelnika o udanie się do

ainae e eb aeeeei Dundergutza. Patrz zarówno Bluderbuzzarda

De eiainib , od stronicy  do stronicy , in i , wydanie gotyckie, litery

czerwone i czarne, z przenośnikami i bez numeracji alfabetowej — porównaj też we

wspomnianym ǳiele własnoręczne uwagi na marginesach Stuﬀundpuﬀa z podko-

mentarzami Gruntundguzzella.

Pomimo mgły, spowĳającej rok powstania Vondervotteimittissu oraz etymologię Miasto

jego nazwy, nie można powątpiewać, iż — jakom już nadmienił powyżej — bywał

on zawsze taki, jakim go obecnie oglądamy. Najstarszy grodu obywatel nie pamięta

najmniejszej odmiany w wiadomej powłoce tej lub innej połaci swej ojczyzny i —

zaiste — sam nawet dopust myśli o możliwości istnienia podobnych zakusów uwa-

żano by owǳie za policzek. Gród się znajdował w dolinie wzorowo okrągłej, której

obwód wynosił mniej więcej ćwierć mili, a którą szczelnie otaczały wzgórza nadobne,

mieszkańcy jednak nigdy nie zdobyli się na odwagę dotarcia do ich wierzchołków.

Swe zachowanie się popierają doskonałym skądinąd uzasadnieniem, a mianowicie

niewiarą w istnienie czegokolwiek po tamtej stronie.

Wokół obrębu doliny (która jest zgoła jednostajna i na całej przestrzeni zasnuta

brukiem płaskich dachówek) dłuży się nieprzerwanym szeregiem sześćǳiesiąt tycich

domów. Te zadem wspierają się na wzgórzach i wszystkie, ma się rozumieć, poglądają

ku ośrodkowi doliny, który to ośrodek przypada nieomylnie na odległość sześćǳie-

sięciu jardów od przodkowych drzwi każdej sieǳiby. Każdą sieǳibę poprzeǳa tyci

ogród z przydatkiem alei okolnej, zegara słonecznego i dwuǳiestu czterech głów

kapusty. Budowle zasię są tak wzorowo tożsame, iż jednej od drugiej odróżnić nie

można. Z powodu nadmiernej zamierzchłości architektura posiada styl z lekka zǳi-

waczały, lecz właśnie z tego powodu zyskuje na tym znamienniejszej malowniczości.

Rzeczone domostwa zbudowano z tycich cegieł, mocno w ogniu hartowanych, czer-

wonych z czarnymi okrajcami tak, iż mury upodobniły się do wielce przestronnej

szachownicy. Poddasza wysunęły się na czoło domów, a gzymsy u wybrzeży dachów

i nade drzwiami ontowymi przerosły swym rozmiarem resztę budowli. Wąskim

i wklęsłym oknom przydano tycie szybki w krzepkich ramach. Dach jest pokry-

ty mnóstwem krokwi z rurkowanymi nadwyżkami. Kadłub domów oǳnacza się

posępnym wszędy zabarwieniem, wielkim nakładem pracy, lecz małą rozmaitością

rysunku, ponieważ od czasów niepamiętnych mistrze rzeźbienia w drzewie miasta

Vondervotteimittisu potraﬁli jeno dwom podołać wycioskom, a mianowicie — ze-

garowemu tuǳież kapuścianemu. Urabiali je za to na poǳiw i na schwał doskonale

i swą rozrzutną twórczość stosowali wszęǳie, gǳiekolwiek dłuto wścibić mogli.

Domostwa tak zewnętrznie, jak wewnętrznie, są wzajem sobie podobne⁴ i ume- Dom

blowane wzorowo na jednym pierwotypie. Podłoga wykładana kwadratowymi pły-

tami, krzesła i stoły z czarnego drzewa posiadają nogi pokrętne, smukłe i zwężające

się ku dołowi. Szerokie tuǳież wysokie kominki nie tylko obarczono rzeźbionym

ornamentem zegara i kapusty na przeǳie gzymsów, lecz na domiar przydano im do

dźwigania na środku policy prawǳiwy zegar, czarownie wyǳwaniający swe tik-tak,

oraz dwie donice, z których każda zawiera jedną głowę kapusty, tkwiącą u brzegu

jak czatownik lub dozorca. Pomięǳy każdą głową kapusty a zegarem znajduje się

⁴ wae bie bne — są wzajemnie do siebie podobne.

   Diabeł na wieży



ponadto mały ǳiwolążek z porcelany chińskiej z obrzmiałym kałdunem i z dostat-

nią w pośrodku ǳiurą, odsłaniającą tarczę zegara. Wnętrza kominków są pakowne

i głębokie — z drapieżnie i pokrętnie plecionymi wilkami. Trwa tam niezmiennie

pokaźny ogień, zaś ponad nim — przesadnie wielki, kapustą i wieprzowiną upchany

gar, nad którym czuwa nieustannie wytrawna gosposia. Jest to otyła, wiekowa i ty-

cia jejmość o błękitnych ślepiach i czerwonych policzkach, w czepcu niepomiernym,

podobnym do głowy cukru, a wǳięczącym się purpurowymi i żółtymi wstęgami.

Suknie ma z pomarańczowego samoǳiału⁵, wielce obﬁtą od tyłu i wielce krótką

w innych kierunkach, gdyż nie dosięga do połowy łydki. Łydki, jako też i kostki, są

nieco za tęgie, lecz obleczone w piękną parę zielonych pończoch. Jej czerwonoskóre

trzewiki wiąże kokarda z żółtych wstążek, rozpowiniętych i pogmatwanych w kształt

kapusty. W lewym ręku jejmość ǳierży ciężki a tyci zegar holenderski, zaś w prawej

miętosi olbrzymią warząchew⁶, przeznaczoną dla kapusty i wieprzowiny. U jej boku Kot, Zwierzęta

trwa tłusty kot łaciaty, dźwigający na ogonie klejnotowy zegarek-samograj z pozła-

canej mieǳi, który mu ły do owego miejsca uwiązali do zabawy. Co do samych

chłopców — są właśnie wszyscy trzej w ogroǳie i czuwają nad maciorą; każdy ma

dwie stopy wysokości. Noszą kapelusze trójgraniaste, kamizele purpurowe, do ud

niemal podupadłe, portki ze skóry danielowej, pończochy czerwone o wygląǳie su-

kiennym, ciężkie buty z ogromnymi, srebrnymi sprzączkami i wydłużone kubraki

z przestronnymi guzami z perłowej macicy. Każdy ponadto trzyma fajkę w gębie

i tyci brzuchaty zegarek w prawej ręce. Kłąb dymu — rzut oka na zegarek, rzut oka

na zegarek — kłąb dymu — tak spęǳają czas. Maciora — tłuściocha i próżniaczka

— poświęca się już do zbierania pokłosia z liści niczyich, które głowom kapusty od-

padły, już to wierzgliwym dąsom na złocony zegarek, zarówno przytwierǳony przez

tychże łobuzów do ogona jejmości, a to w celu podniesienia jej wyglądu do wyżyn

owego piękna, których już kot dostąpił.

Jakbyś wymierzył — na wprost wejścia, w fotelu z wysokim oparciem, z po-

głębieniem skórzanym i z nogami pokrętnymi a smukłymi jak nogi wspomnianych

stołów ugruntował się stary właściciel samego domostwa. Jest to wiekowy, tyci je-

gomość, naǳwyczaj odęty, posiadacz sporych, okrągłych ślepi i przestronnego a po-

dwójnego podbródka. Zachowanie się jego podobne jest do zachowania się młodych

chłopców — do słów tych chyba nie mam potrzeby nic dodawać. Cała różnica polega

na tym, że ma faję sporszą nieco od nich i może z niej dobywać większych zasobów

dymu. Tak samo zresztą jak oni posiada zegarek, lecz nosi go w kieszeni. Po prawǳie

mówiąc, miał coś nieco pilniejszego do roboty niż zaglądanie do zegarka — zaś co to

było — pragnę właśnie wyjaśnić. Sieǳi oto, założywszy prawą nogę na lewe kolano,

z wyrazem powagi w twarzy i nieustannie jedno co najmniej ze swych ślepi trzyma

w stanowczym utkwieniu na pewnym niezmiernie uwagi godnym przedmiocie, który

się znajduje w pośrodku równiny.

Przedmiot ma swój pobyt na ǳwonnicy ratuszowej. Wszyscy członkowie rady Bezpieczeństwo

są to luǳie mali, wielce okrągli, wielce otłuszczeni, wielce inteligentni, z oczyma

pokaźnymi na kształt salaterek i z przestronnymi a podwójnymi podbródkami, mają

zaś szaty o wiele dłuższe i sprzączki u trzewików o wiele sutsze aniżeli zwykli oby-

Urzędnik

⁵ aiał — materiał tkany na ręcznym krośnie; szorstka, dość gruba tkanina, najczęściej weł-

niana.

⁶ waew (daw.) — duża, drewniana łyżka kuchenna służąca do przygotowywania i nakładania

potraw.

   Diabeł na wieży



watele Vondervotteimittssu. Od czasu, gdym w owym ogroǳie zamieszkał⁷, odbyli

kilka posieǳeń naǳwyczajnych i uchwalili te trzy doniosłe wnioski:

I. Zbrodnią jest odmiana starego błogostanu.

II. Poza granicami Vondervotteimittissu nie ma nic godnego przyswojenia.

III. Poprzysięgamy wierność dozgonną naszym zegarom i naszym kapustom.

Ponad izbą posieǳeń tkwi ǳwonnica, zaś na owej ǳwonnicy czy też na wieży

tkwi i tkwiła od czasów niepamiętnych chluba i cud waszego miasta — olbrzymi zegar

miejski Vondervotteimittissu. Ten ci jest przedmiot, ku któremu zwrócone są oczy

starych jegomościów, utwierǳonych w fotelach ze skórzanym sieǳeniem. Wielki Czas

zegar ma tarcz siedem — po jednej na każdej z siedmiu ścian ǳwonnicy, tak iż ze

wszystkich ǳielnic można go oglądać do syta. Obszerne i białe są tarcze, ciężkie

i czarne — wskazówki. Wieży onej przydany jest człek, którego jedyną czynnością

jest dbałość o wieżę, wszakże ta czynność należy do najdoskonalszych synekur⁸, ile że

zegar Vondervotteimittissu, jak pamięć luǳka sięga, nigdy nie wzywał pomocy. Aż

po dni bieżące — samo przypuszczenie podobnego przypadku uważano by za herezję.

Od epok najbarǳiej zamierzchłych, wzmiankowanych w archiwach, wielki ǳwon

sprawnie wyǳwaniał goǳiny. I rzeczywiście — uǳielała się ta sprawność zarówno

i innym zegarom, i zegarkom grodu. Nigdy w żadnym zakątku świata czas nie był

tak dokładnie i z takim taktem odmierzany. Gdy wielki ǳwon rozważał, iż nastała

chwila, aby orzec: łnie — wszyscy posłuszni poddani, jednocześnie rozwarłszy

swe garǳiele, wtórzyli mu zgodnym echem. Słowem, dostojni mieszczanie tracili

głowę z miłości dla swej kapusty, lecz przedmiotem ich dumy były — zegary.

Ktokolwiek pozyskał synekurę — bywa też pozyskiwany dla mniej lub więcej

znamiennych zaszczytów. Ponieważ jegomość z wieży Vondervotteimittissu posiada

najdoskonalszą synekurę, tedy najdoskonalej jest czczony przez wszystkich śmiertel-

nych. Jest on naczelnym burgu⁹ dygnitarzem¹⁰ i nawet wieprze we własnej osobie

przyglądają mu się z uczuciem pokłonnym. Tren jego szaty jest wiee dłuższy, jego

fajka, sprzączki u jego trzewików, jego oczy oraz brzuch przewyższają wiee rozmia-

ry pomienionych przedmiotów jakiegokolwiek innego starego jegomościa z miasta

— co się zaś tyczy podbródka — ten przestał być tylko podwójnym — jest ci —

potrójny.

Podaję opis Vondervotteimittissu w stanie szczęśliwości. Niestety! Co za szko- Szczęście

da nieodżałowana, że obraz tak czarowny dnia pewnego został skazany na doznanie

zmiany okrutnej.

Od dawien dawna rozpowszechnione wśród najmędrszych obywateli przysłowie

brzmi: ni a ee w be nie a ż i — zaiste — trzeba przyznać, że

w słowach tych tkwi coś proroczego.

Pozawczoraj, gdy pięciu minut właśnie brakowało do południa na samej łysinie

górskiego wierzchołka, od strony wschodu zjawił się przedmiot ǳiwacznego pozo-

ru¹¹. Nie ǳiw, że taki wypadek powszechną ściągnął uwagę i każdy leciwy a tyci

jegomość, sieǳąc w fotelu ze skórzanym obiciem i słupiejąc od przerażenia, jed-

no z dwojga oczu skierował ku zjawisku, drugiemu zaś z tychże dwojga dochował

nieustannego tkwienia na zegarze ǳwonnicy.

Było trzy minuty do dwunastej, gdy postrzeżono iż osobliwy a wspomniany Diabeł

⁷ a y w wy ie aieał — w oryginale: ine y n in e b

(…), co należałoby przetłumaczyć: „Od czasu gdym w owym groǳie zamieszkał (…)”.

⁸ ynea (łac. ine a : bez troski, bez starania) — dobrze płatne stanowisko nie wymagające pracy.

⁹ b (z niem.) — gród, miasto.

¹⁰ ynia (łac. inia : godność) — osoba piastująca wysoki urząd.

¹¹ (daw.) — wygląd.

   Diabeł na wieży



przedmiot był zgoła tycim młoǳieńcem, cudacznie upostaciowanym. Schoǳił ze

wzgórza z tak błyskawiczną szybkością, że wkrótce każdy obywatel mógł się w nim

łacno rozejrzeć. Nigdy Vondervotteimittiss nie miał sposobności oglądania tak wy-

twornej i tak leciuteńkiej osoby. Miał ci liczko¹² czarne jak tabaka, nos długi i zakrzy-

wiony, ślepie jak ziarnka grochu, gębę olbrzymią i olśniewający szereg zębów, które

się zdawał ukazywać zazdrośnie w śmiechu od ucha do ucha. Dorzucając do tego baki

i wąsy, wyczerpiemy, zda się, wszystko, co postać ona godnego miała uwagi.

Głowę miał obnażoną, a czuprynę zaplecioną w loki. Na ubiór jego składały się:

czarna, obcisła, w jaskółczy ogon ku dołowi rozwinięta szata, zaopatrzona w długi,

z jednej kieszeni zwisający róg białej chustki do nosa, pludry¹³ z czarnego kaźmirku¹⁴,

czarne pończochy i zwiewne trzewiki, podobne do półbutów, z olbrzymimi kokar-

dami z czarnych, satynowych wstążek zamiast sznurowadeł. Pod jedną pachą dźwi-

gał obszerny szapoklak¹⁵, zaś pod drugą — pięciokrotnie niemal większą od siebie

skrzypkę¹⁶. W lewej jego dłoni tkwiła złota tabakierka, z której czerpał nieustan-

nie niuchy z nieporównaną godnością, podczas gdy schoǳił ze wzgórza za pomocą

koźlich skoków i zakreślał nogami wszelkie roǳaje fantastycznych zygzaków. Boże

Miłosierny! Takiego tylko widoku nie dostało¹⁷ oczom sławetnych mieszczan Vonde-

rvotteimittissu! Bądźmy dokładni: pomimo śmiechu — miał nicpoń zuchwałe i zło-

wieszcze rysy w swej twarzy i podczas gdy prosto do miasta zdążał galopkiem, sama

już stożkowatość jego obuwia wystarczała dla obuǳenia tysiąca podejrzeń. I nieje-

den obywatel, który nań onego dnia poglądał, dałby to lub owo za jedno zerknięcie

w głąb chustki z białego batystu¹⁸, która tak nieznośnie zwisała z kieszeni jego szaty

o jaskółczym trenie. Lecz przede wszystkim słuszne wywołała oburzenie ta okolicz-

ność, że ów nikczemny chłystek, wzorzyście wywoǳąc nogami już to fandanga¹⁹, już

to piruety — nie zachowywał w tańcu żadnych awieł i nie miał najmniejszego

pojęcia o tym, co znaczy — jak to mówią — maszerować wedle taktu.

Tymczasem nie zdążyła jeszcze poczciwa ludność groǳka rozewrzeć oczu na Rewolucja, Dźwięk

oścież, gdy nagle punkt o pół minuty do dwunastej — ów urwipołeć — czy dacie

wiarę mym słowom? — rzucił się rozpędnie w sam środek sławetnego zgromaǳe-

nia, czyniąc tu jedno ae ²⁰, ówǳie — jedno baane ²¹ — po czym, wykonawszy

jeden piruet i jeden zwrot zeﬁrowy²², gołębim lotem pounął ku wieżycy Ratusza,

¹² i — zdr. od: lico; twarz.

¹³ y (daw.; z niem. een ) — krótkie, buﬁaste spodnie z pionowymi rozcięciami uka-

zującymi podszewkę, sięgające do połowy ud lub do kolan. Moda na pludry pojawiła się w XVI w.

w Niemczech; wkrótce stały się popularne w całej Europie. Stanowiły element daw. stroju dworskiego,

jak również ubioru żołnierskiego. W Polsce w XVII–XVIII w. nazywano tak każde spodnie sięgające

powyżej kolan; por. pumpy.

¹⁴ aie (. aii ; ang. aii ) — kaszmir; roǳaj miękkiej tkaniny wełnianej; nazwa pochoǳi

od regionu Kaszmir na pograniczu Indii i Pakistanu, gǳie przęǳono ten roǳaj materiału z wełny

miejscowych kóz.

¹⁵ aa (z . aea : kapelusz, ae : klaps, odgłos klaśnięcia) — składany cylinder; popularny

element stroju męskiego na przełomie XIX i XX w.

¹⁶ ya (gw.) — skrzypce a. przypominający je instrument strunowy.

¹⁷ y nie ał (przestarz.) — tylko brakowało.

¹⁸ bay (. baie ) — delikatna, barǳo cienka, przezroczysta tkanina z bawełny, lnu lub jedwabiu;

wykonywano z niej chusteczki oraz wytworną oǳież. Nazwa pochoǳi od imienia . wynalazcy z XIII

w. Batiste Chambray.

¹⁹ anan — odmiana ﬂamenco; hiszp. taniec ludowy o szybkim, dynamicznym tempie wybĳanym

kastanietami oraz podkutymi specjalnie butami, wykonywany z towarzyszeniem gitary. Partnerzy tańczą

osobno, niejako „do siebie”, nie obejmując się; ruchy ich nóg i rąk są niezwykle ozdobne.

²⁰ ae (.) — krok w tańcu.

²¹ baane (.) — balansować, utrzymywać równowage; tu: roǳaj kroku w tańcu.

²² ewy — lekki, zwiewny; od imienia boga ciepłego, łagodnego wiatru zachodniego w mit. gr.

Zeﬁra; por. zeﬁr, zeﬁrek: lekki wietrzyk.

   Diabeł na wieży



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: