metrzengerstein.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na

stronie wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez

fundację Nowoczesna Polska .

EDGAR ALLAN POE

Metzengerstein

ł. ł ś

Mrin ter

Zgroza i przeznaczenie po wsze czasy — dłoń w dłoni — pęǳą po swych ścież-

kach. Dla jakich to powodów mam obciążać datą opowieść, którą zamierzam podać?

Dość, jeśli powiem, iż w epoce, o której mowa, istniała na Węgrzech potajemna, Wierzenia

lecz głęboko utwierǳona wiara w zasady metempsychozy¹. O samych zasadach, o ich

błędności lub stopniu prawdopodobieństwa — zgoła przemilczę. Twierǳę wszakże,

iż lwia część naszego niedowiarstwa i , mówiąc słowami la Bruyère'a², który tej

jedynej przyczynie przypisuje całą naszą klęskę — i z nieii rze

ni s n s ze s ³. Lecz węgierska odmiana wspomnianego zabobonu posiada

dwa punkty, które graniczą wręcz z absurdem. Węgrzy odbiegają barǳo zasadniczo

od swych wschodnich pierwoźródeł. Na przykład — zgodnie z ich wiarą — przy-

taczam słowa pewnego wytwornego i bystrego paryżanina — sz rz t een

en rze n sztie zs . Przeto — koń, pies, a nawet człowiek

są jeno znikomymi odwzorami tych istot.

Ród Berliﬁtzingów i ród Metzengersteinów w odwiecznej trwały waśni. Nigdy ǲieǳictwo, Konﬂikt,

Sąsiad

¹ etesz — reinkarnacja; pośmiertne powtórne wcielenie duszy w inne ciało.

² rre — Jean de La Bruyère (–) eseista ., autor rter , ǳieła, w którym

przedstawił człowieka jako istotę samolubną, niestałą i próżną, obciążając naturę luǳką winą za nie-

sprawiedliwość systemów społecznych.

³Mercier w swym tsie zteriest daje doktrynom metempsychozy poważne po-

parcie, zaś I. Israeli twierǳi, że nie sstet rnie rsteg i nie nieg si z rze .

Pułkownik Ethan Allen ( reen Mntin ) też uchoǳi za poważnego zwolennika metempsychozy

(E.A.P.). [przypis autorski]

nie oglądano dwóch tak dostojnych rodów, tak zawziętych w swej śmiertelnej niena-

wiści. Nienawiść owa mogła się wywoǳić od słów pewnej starożytnej przepowiedni:

„Wielki ród pokala się upadkiem straszliwym, gdy jako rycerz na swym rumaku

śmiertelność Metzengersteinów zagóruje nad nieśmiertelnością Berliﬁtzingów”.

Wprawǳie słowa te niewiele lub zgoła nic nie znaczą. Atoli przyczyny barǳiej

coǳienne zroǳiły — nie sięgając zbyt wysoko — następstwa brzemienne w wypad-

ki. Nadto obydwa sąsiadujące rody od dawna współubiegały się o przewagę w ǳie-

ǳinie nieokiełznanego właǳtwa. Zresztą — sąsieǳi tak bliscy rzadko zdobywają

się na przyjaźń, zaś ze szczytu swych ugrzęzłych we własnym ogromie tarasów —

mieszkańcy pałacu Berliﬁtzingów mogli zanurzać spojrzenia w samych oknach pa-

łacu Metzengersteinów. Słowem — rozblask barǳiej niż feudalnego przepychu nie

wystarczał dla uśmierzenia dąsów mniej starożytnego i mniej bogatego rodu Berli-

ﬁtzingów. Można się tedy ǳiwić, że słowa te skądinąd cudacznej przepowiedni tak

nieodparcie snuły i podsycały niesnaski pomięǳy obojgiem rodów, pochopnych już

do zwady ǳięki wszelakim bodźcom — ǳieǳicznej zawiści. Przepowiednia zdawa-

ła się zawierać — jeśli w ogóle zawierała cokolwiek — ostateczny tryumf już przed

czasem potężniejszego domu i przeto tkwiła żywcem w pamięci słabszego i mniej

możnego rodu, wypełniając tę pamięć pełną goryczy zawziętością.

Hrabia Wilhelm Berliﬁtzing mimo dostojnego pochoǳenia w okresie niniejszej

opowieści był jeno ułomnym gadułą i nie oǳnaczał się niczym — chyba przedaw-

nioną i obłędną nienawiścią dla roǳiny swego współzawodnika oraz tak niespożytym

zapałem dla koni i polowania, że ani braki ﬁzyczne, ani powaga wieku, ani przyćmie-

nie umysłu — nic zgoła nie mogło stanąć mu na przeszkoǳie do coǳiennego nara-

żania się na niebezpieczeństwa owych ćwiczeń. Z drugiej strony — baron Fryderyk

Metzengerstein nie był jeszcze pełnoletni. Ojciec jego, minister G., umarł młodo.

Matka, Maria, poszła wkrótce w jego ślady. Fryderyk w danym okresie miał rok

osiemnasty. W mieście — przeciąg lat osiemnastu⁴ nie stanowi rozległego okresu, Czas, Miasto, Wieś

lecz w samotni — w tak wielmożnej samotni, jaką było owo zamierzchłe lennictwo,

zegar pogłębia i wzmaga uroczystość swych goǳin.

Wskutek zbiegu niektórych, rządami ojca przysporzonych okoliczności — mło-

dy baron niezwłocznie po jego śmierci wszedł w posiadanie dóbr obszernych. Rzadko

się zdarza, aby szlachcicowi węgierskiemu przypadła w ǳiale tak świetna ojcowizna.

Niepoliczone były jego pałace. Najwspanialszym i największym był pałac Metzenger-

steinowski. Dobrom jego nie zakreślono nigdy wyraźnej granicy — dość, że główny

park zajmował przestrzeń pięćǳiesięciomilową.

Objęcie tak nieporównanej fortuny przez tak młodego i tak znanego ze swych

skłonności właściciela niewiele miejsca pozostawiało domysłom co do prawdopo-

dobnego na przyszłość roǳaju postępowania. I rzeczywiście w przeciągu dni trzech⁵

zachowanie się ǳieǳica zaćmiło rozgłos Heroda i chwalebnie prześcignęło oczekiwa-

nia najzapaleńszych jego wielbicieli. Bezwstydna rozpusta, jawna zdrada, niesłychane

okrucieństwo przekonało wkrótce przerażonych wasalów, że ani ślepe z ich strony

posłuszeństwo, ani jakiekolwiek z jego strony odruchy sumienia — nic w ogóle nie

zapewni im odtąd ucieczki przed bezczelnymi szponami tego Kaliguli — w zmniej-

szeniu. W noc — na czwartą dobę ujrzano pożar, który objął stajnie pałacu Berliﬁt-

zingów, i jednomyślne zdanie sąsiadów do straszliwego poza tym szeregu przestępstw

i okrucieństw barona dorzuciło zbrodnię podpalacza.

Sam zaś młody szlachcic podczas zgiełku wytworzonego wspomnianym wypad-

kiem trwał, na pozór zapoǳiany w zadumie, na górnych piętrach pałacu Metzenger-

steinów — w obszernym i samotnym przybytku. Bogate, aczkolwiek spłowiałe obi-

cia, melancholĳnie zwisające wzdłuż murów, ukazywały fantastyczne i majestatu peł-

ne postacie tysiąca dostojnych przodków. Tu — obﬁcie strojni gronostajem kapłani,

dostojnicy pontyﬁkalni, zasiadając poufale obok samowładcy lub księcia uǳielnego,

przeciwstawiali swe et dąsom świeckiego króla lub za pomocą wszechmogącego

z ramienia papieża t unieruchamiali buntownicze berło Możnego Wroga, księcia

ciemności. Tam — pochmurne i okazałe oblicza książąt Metzengersteinów, których

potężne rumaki bitewne tratowały poległego wroga, swym mocarnym wyrazem po-

ruszały z posad serca najkrzepsze⁶. Ówǳie — z kolei — lubieżne i białe na kształt

łabęǳi postacie dam z dni zamierzchłych zwiewnie unosiły się ku oddalom w wirach

fantastycznego tańca w takt melodii domyślnej.

Wszakże, gdy baron nasłuchiwał lub udawał, że nasłuchuje wciąż wzrastającego Koń, Pożar

zgiełku w stajniach Berliﬁtzingów — i knuł, być może, nowy jakiś zamach, nieodwo-

⁴ rzeig t sienst — ǳiś popr.: okres osiemnastu lat a. osiemnaście lat.

⁵ rzeig ni trze — ǳiś popr.: w ciągu trzech dni.

⁶ nrzesz — ǳiś popr.: najbarǳiej krzepki.

   Metrzengerstein



łalnie powzięty zamach rozzuchwalonych namiętności, oczy jego padły mimo woli

na wizerunek olbrzymiego, nierzeczywistej maści rumaka, który zgodnie z układem

malowidła należał do jednego ze starożytnych Saracenów wrogiego rodu.

Rumak tkwił na pierwszym do obrazu wstępie — nieruchomy jako posąg —

podczas gdy nieco opodal, poza nim — wysaǳony z siodła jeźǳiec konał pod mie-

czem jednego z Metzengersteinów. Wargi Fryderyka zadrgały obyczajem czartow-

skim, jak gdyby rozważał ów kierunek, który wzrok jego powziął bezwiednie. Mimo

to nie odwrócił oczu. Przeciwnie — nie miał bynajmniej żadnego powodu do owej

uciążliwej trwogi, która na kształt całunu zdała się opadać na jego zmysły. Z trudem

skupiał wrażenia bezładne jak od zmór mających nieodparte oznaki rzeczywistości.

Im dłużej się przyglądał, tym mocniejszy ogarniał go czar — tym niemożliwszym

stawało się oderwanie źrenic od uroków owego malowidła. Atoli, gdy zgiełk od ze-

wnątrz wzmógł się z nagłą gwałtownością, uczynił wreszcie, jakby ku własnemu żalo-

wi, wysiłek i przerzucił swą uwagę na wybuchy szkarłatnego odblasku, z całej mocy

odstrzelone od płonących stajni ku oknom jego przybytku.

Odruch ten był wszakże jeno przelotny, wzrok jego mimo woli powrócił do ścia-

ny. Ku wielkiemu jego zdumieniu łeb wierzchowca — straszno pomyśleć! — od-

mienił w ciągu tego czasu swój kierunek. Szyja zwierzęcia, dotychczas jakby mocą

współczucia zgięta ku ciału zrzuconego na ziemię pana, wyciągnęła się teraz — pręż-

nie i w całej swej długości — ku baronowi. Ślepie, przed chwilą niewiǳialne, patrzyły

teraz usilnie i po luǳku, płomieniejąc żarliwą i niepowszednią purpurą, a rozwarte

wargi tego rumaka o pysku rozjuszonym ukazywały w całej pełni kły kościotrupie

i wstrętne.

Młody magnat, struchlały od przerażeń, krokiem chwiejnym cofnął się ku drzwiom.

Gdy je otworzył, blask łuny zadrżał w dal po sali wyraźnie odwzorowując swą poświa-

tę na rozedrganych obiciach. Przez okamgnienie wahając się na progu, zadrżał baron

na widok, iż owa poświata skupiła się bez reszty w obrębie postaci nieubłaganego

i tryumfującego zabójcy Saracena — Berliﬁtzinga.

By przysporzyć otuchy przybladłemu duchowi, baron Fryderyk wybiegł co tchu

na powietrze. U głównego wejścia do pałacu zastał trzech giermków. Ci — z wielką

trudnością i narażeniem życia, hamowali konwulsyjne poskoki olbrzymiego, pło-

miennej maści rumaka.

— Czyj to rumak? Gǳie wam się traﬁł taki znalazek⁷? — spytał młody baron

głosem szorstkim i zdławionym, miarkując niezwłocznie, iż tajemniczy wierzchowiec

z malowidła był doskonałym wcieleniem rozszalałego zwierzęcia, które miał oto przed

oczyma.

— Wasza to własność, Jaśnie Oświecony Panie — odpowieǳiał jeden z gierm-

ków — a w każdym razie żaden inny właściciel nie upomniał się o niego. Ujęliśmy

go w chwili, gdy — cały dymiący i broczący pianą wściekłości wyszarpywał się z ob-

jętych pożarem stajni pałacu Berliﬁtzingów. Przypuszczając, że należał do stadniny

cuǳoziemskich okazów starego hrabiego, przyprowaǳiliśmy go jako rzecz niczyją.

Atoli służba zgoła wypiera się tego zwierzęcia, co ǳiwnym się zdaje, ponieważ znaczą

je widoczne poszlaki ognia, które dowoǳą, iż uszło stamtąd cało.

— Litery W. V. B. również barǳo wyraźnie znaczone są na łbie jego żelazem —

przerwał drugi giermek — sąǳiłem tedy, iż są to inicjały Wilhelma von Berliﬁtzinga,

lecz wszystka ludność pałacu wręcz twierǳi, że wcale nie znała owego rumaka.

— ǲiw niesłychany! — rzekł młody baron z zadumą i jakby zgoła nieświadom

treści słów własnych. — Jest to, waszym zdaniem, godny poǳiwu rumak, rumak

⁷ znze — ǳiś: znalezisko.

   Metrzengerstein



cudowny! Chociażby miał, jak to słusznie sąǳicie, niebezpieczne i nieprzeparte na-

rowy, nuże! — niechaj bęǳie moim rumakiem! Chcę tego! — dodał po chwili mil-

czenia. — Stać się może, iż rycerz tego co Fryderyk Metzengerstein pokroju zdoła

poskromić samego diabła ze stajni Berliﬁtzingów.

— Mylicie się, Jaśnie Oświecony Panie! Koń, jakośmy rzekli, nie pochoǳi i na

mój rozum ze stajni hrabiego. Gdyby tak było, zbyt dobrze znamy swój obowiązek,

abyśmy go stawiali przed oczy komukolwiek z dostojnych członków waszego rodu.

— Prawdać to — zauważył oschle baron.

W tej właśnie chwili przyszedł z pałacu zgrzany od biegu i pełen pośpiechu młody

kamerdyner. Szeptem podał do ucha swemu panu wiadomość o nagłym zniknięciu

części obicia w komnacie, którą stosownie określił, wchoǳąc przy tym w poufne

i drobiazgowe szczegóły wypadku, lecz ponieważ z tych wszystkich zdarzeń zbyt ci-

chym spowiadał się głosem, tedy nie uronił ani jednego słowa, które by mogło zaspo-

koić nastraszoną ciekawość giermków. W czasie tej rozmowy młody Fryderyk zdawał

się rozmaite zdraǳać wzruszenia. Wkrótce jednak oǳyskał swój spokój i wyraz za-

wziętej złości utrwalił się już na jego obliczu w chwili, gdy wydał nieodwołalny rozkaz

natychmiastowego zamknięcia owych komnat i oddania mu klucza do rąk własnych.

— Jestże wam wiadoma, Jaśnie Oświecony Panie, opłakana śmierć Berliﬁtzinga,

starego myśliwego? — rzekł do barona jeden z jego wasalów po odejściu pazia, gdy

olbrzymi wierzchowiec, którego baron przed chwilą uznał za swego, ze zdwojoną

wściekłością miotał się i poskakiwał wzdłuż głębokiej alei, wiodącej od pałacu ku

stajniom Metzengersteinów.

— Bynajmniej — odrzekł baron, gwałtownie zwracając się ku mówiącemu. —

Umarł, powiadasz?

— Istna to prawda, Jaśnie Oświecony Panie! Sąǳę, iż dla członka waszego rodu

wiadomość owa nie jest zbyt przykra.

Przelotny uśmiech przemknął po twarzy barona.

— Jaką śmiercią zmarło mu się?

— W swych bezrozumnych zabiegach dokoła ocalenia najprzedniejszej połaci

swej stadniny myśliwskiej — zginął marnie w płomieniach.

— Do-praw-dy! — wykrzyknął baron, zgłoskując⁸, jakby z wolna i stopniowo

wczuwał się w jakąś tajemniczą oczywistość.

— Doprawdy — powtórzył wasal.

— Zmora! — rzekł młoǳieniec z niemałym spokojem i bez troski wszedł do

pałacu.

Odtąd znaczna zmiana zaszła w widomych czynach młodego rozpustnika — ba-

rona Fryderyka von Metzergensteina. W istocie — jego zachowanie się zaprzeczyło

wszelkim przedwczesnym wnioskom i pogmatwało zamysły niejednej matce. Jego

obyczaje i roǳaj życia wyodrębniały się coraz dosadniej i nasuwały mniej niż kie-

dykolwiek pokrewnych zestawień z obyczajami szlachty okolicznej. Nie wiǳiano go

nigdy poza obrębem jego własnych majętności i w szerokim świecie społecznym nikt

mu bezwzględnie nie sprzyjał — chyba ów olbrzymi, rozhukany, nierzeczywisty, ma-

ści płomiennej rumak, którego odtąd nieustannie dosiadał, a który niezaprzeczenie

miał niejakie tajemnicze prawo do godności druha.

Wszakże co pewien czas nawieǳali go sąsieǳi.

— Czy baron raczy naszą ucztę zaszczycić swoją obecnością?

— Czy baron raczy stowarzyszyć się z nami gwoli⁹ polowania na ǳika?

— Metzengerstein nie poluje.

⁸ zgs — sylabizować.

⁹ gi — w celu.

   Metrzengerstein



— Metzengerstein przyjść nie raczy — takie były jego odpowieǳi: harde i krót-

kie.

Tym częstym zniewagom nie mogła folgować butna szlachta. Odwieǳano go nie

tak przyjaźnie — nie tak pochopnie. Z biegiem czasu zaprzestano zgoła odwieǳin.

Wiadomo było, że wdowa po nieszczęsnym Berliﬁtzingu twierǳi stanowczo, iż

barona nie ma w domu wówczas, gdy chce być nieobecny, ponieważ garǳi towarzy-

stwem równych sobie — i że dosiada konia wówczas, gdy chce się uniedostępnić,

ponieważ woli obcować z koniem niż z ludźmi. Słowa te były bezwarunkowo nie-

dorzecznym zapędem ǳieǳicznej zawziętości i jednocześnie dowodem, że wnioski

nasze stają się osobliwym absurdem w chwili, gdy chcemy je ująć w kluby¹⁰ niezwy-

kłej stanowczości.

Luǳie dobrotliwi przypisywali jednak zmianę obyczajów młodego magnata słusz-

nej rozpaczy syna dotkniętego przedwczesną stratą roǳiców — zapominali wszakże

przy tym o jego okrutnym a beztroskim żywocie w dniach bezpośrednio po owej

stracie nastałych. Byli i tacy, którzy go po prostu posąǳali o przesadne poczucie

własnej wagi i godności. Inni z kolei (a w ich liczbie wymienić można domowego

lekarza) stwierǳali bez wahania chorobliwą melancholię i zboczenia ǳieǳiczne —

tymczasem barǳiej tajemnicze i dwuznaczne pogłoski krążyły wśród tłumu.

W istocie — przewrotne przywiązanie barona do nowo nabytego wierzchowca

— przywiązanie, które zdawało się wzrastać pod wpływem każdego nowego ze strony

zwierzęcia dowodu drapieżnych i diabelskich nałogów — nabrało z czasem w oczach

luǳi rozsądnych pozorów potwornej i zboczonej tkliwości. W olśnieniach południa,

w przepastnych goǳinach nocy, w chorobie czy w zdrowiu, w ciszy czy w burzy

— młody Metzengerstein trwał przykuty do siodła olbrzymiego rumaka, którego

nieposkromione narowy tak trafnie odpowiadały nastrojom jego własnej duszy.

Istniały ponadto okoliczności, które — wobec świeżo zaszłych wypadków —

przydawały nadprzyroǳonych i potwornych zabarwień opętaniom jeźdźca i potęǳe

zwierzęcia. Przestrzeń, którą zwierzę zagarniało jednym skokiem i którą zmierzono

dokładnie, godnym poǳiwu nadmiarem przekraczała granicę najzuchwalszych i naj-

przesadniejszych przypuszczeń. Baron ponadto nie używał w stosunku do zwierzęcia

żadnego poszczególnego imienia, chociaż wszystkie rumaki swej stadniny wyróżniał

nazwami charakterystycznymi. Rumak, o którym mowa, miał do swego użytku staj-

nię w pewnej od innych odległości, w sprawach zaś opatrunków i innych posług

niezbędnych — nikt prócz samego we własnej osobie właściciela nie śmiał dopełnić

wspomnianych czynności ani nawet wkroczyć do zagrody, kędy piętrzyła się stajnia

wyłączna. Nie uszło też uwagi powszechnej, że chociaż trzej giermkowie, którzy za-

władnęli biegunem, gdy wymykał się pożarom Berliﬁtzingów, zdołali powściągnąć

jego pęd za pomocą łańcucha z litą pętlicą, wszakże żaden z trojga nie mógł twierǳić

z zupełną pewnością, że w czasie niebezpiecznej walki lub kiedykolwiek potem —

położył swą dłoń na grzbiecie zwierzęcia.

Dowody bystrej umysłowości, zdraǳanej zachowaniem się szlachetnego i ogni- Koń, Los

stego rumaka, nie wystarczyłyby do rozniecenia bezpodstawnej ciekawości, lecz ist-

niały niektóre dane, zdolne zadać kłam najbarǳiej niedowierczym i najleniwszym

umysłom. Opowiadano, że niekiedy zwierzę rozsiewem postrachu zmuszało ciekawe

tłumy do cofnięcia się przed głęboką a nieodpartą tajemnicą piętnujących je prze-

znaczeń — że niekiedy młody Metzengerstein blednął i unikał nawet spojrzeń po-

ważnych i człowieczych niemal oczu zwierzęcia.

Wszakże nikt ze służby barona nie wątpił o niezwykłej żarliwości owych uczuć,

które w młodym szlachcicu buǳił dobór świetnych zalet rumaka — nikt prócz pod-

¹⁰ — ująć w karby; okiełznać.

   Metrzengerstein



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: