kamizelka.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na

stronie wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez

fundację Nowoczesna Polska .

BOLESŁAW PRUS

Kamizelka

Niektórzy luǳie mają pociąg do zbierania osobliwości kosztowniejszych lub mniej

kosztownych, na jakie kogo stać. Ja także posiadam zbiorek, lecz skromny, jak zwykle

w początkach.

Jest tam mój dramat, który pisałem jeszcze w gimnazjum na lekcjach języka

łacińskiego… Jest kilka zasuszonych kwiatów, które trzeba bęǳie zastąpić nowymi,

jest…

Zdaje się, że nie ma nic więcej oprócz pewnej barǳo starej i zniszczonej kami-

zelki.

Oto ona. Przód spłowiały, a tył przetarty. Dużo plam, brak guzików, na brzegu Strój

ǳiurka, wypalona zapewne papierosem. Ale najciekawsze w niej są ściągacze. Ten,

na którym znajduje się sprzączka, jest skrócony i przyszyty do kamizelki wcale nie po

krawiecku, a ten drugi, prawie na całej długości, jest pokłuty zębami sprzączki.

Patrząc na to od razu domyślasz się, że właściciel oǳienia zapewne co ǳień chud-

nął i wreszcie dosięgnął tego stopnia, na którym kamizelka przestaje być niezbędna,

ale natomiast okazuje się barǳo potrzebny zapięty pod szyję ak z magazynu po-

grzebowego.

Wyznaję, że ǳiś chętnie odstąpiłbym komu ten szmat sukna, który mi robi tro-

chę kłopotu. Szaf na zbiory jeszcze nie mam, a nie chciałbym znowu trzymać chorej

kamizelczyny mięǳy własnymi rzeczami. Był jednak czas, żem ją kupił za cenę zna-

komicie wyższą od wartości, a dałbym nawet i drożej, gdyby umiano się targować.

Człowiek miewa w życiu takie chwile, że lubi otaczać się przedmiotami, które przy- Pamięć

pominają smutek.

Smutek ten nie gnieźǳił się we mnie, ale w mieszkaniu bliskich sąsiadów. Z okna

mogłem co ǳień spoglądać do wnętrza ich pokoiku.

Jeszcze w kwietniu było ich troje: pan, pani i mała służąca, która sypiała, o ile

wiem, na kuferku za szafą. Szafa była ciemnowiśniowa. W lipcu, jeżeli mnie pamięć

nie zwoǳi, zostało ich tylko dwoje: pani i pan, bo służąca przeniosła się do takich

państwa, którzy płacili jej trzy ruble na rok i co ǳień gotowali obiady.

W paźǳierniku została już tylko – pani, sama jedna. To jest niezupełnie sama,

ponieważ w pokoju znajdowało się jeszcze dużo sprzętów: dwa łóżka, stół, szafa…

Ale na początku listopada sprzedano z licytacji niepotrzebne rzeczy, a przy pani ze

wszystkich pamiątek po mężu została tylko kamizelka, którą obecnie posiadam.

Lecz w końcu listopada pewnego dnia pani zawołała do pustego mieszkania han-

dlarza starzyzny i sprzedała mu swój parasol za dwa złote i kamizelkę po mężu za

czterǳieści groszy. Potem zamknęła mieszkanie na klucz, powoli przeszła ǳieǳi-

niec, w bramie oddała klucz stróżowi, chwilę popatrzyła w swoje niegdyś okno, na

które padały drobne płatki śniegu, i — znikła za bramą.

Na ǳieǳińcu został handlarz starzyzny. Podniósł do góry wielki kołnierz ka- Handel

Żyd

poty, pod pachę wetknął dopiero co kupiony parasol i owinąwszy w kamizelkę ręce

czerwone z zimna, mruczał:

— Handel, panowie… handel!…

Zawołałem go.

— Pan dobroǳiej ma co do sprzedania? — zapytał wchoǳąc.

— Nie, chcę od ciebie coś kupić.

— Pewnie wielmożny pan chce parasol?… — odparł Żydek.

Rzucił na ziemię kamizelkę, otrząsnął śnieg z kołnierza i z wielką usilnością począł

otwierać parasol.

— A a ¹ mebel!… — mówił. — Na taki śnieg to tylko taki parasol… Ja wiem,

że wielmożny pan może mieć całkiem jedwabny parasol, nawet ze dwa. Ale to dobre

tylko na lato!…

— Co chcesz za kamizelkę? — spytałem.

— Jake kamyzelkie?… — odparł, zǳiwiony, myśląc zapewne o swojej własnej.

Ale wnet opamiętał się i szybko podniósł leżącą na ziemi.

— Za te kamyzelkie?… Pan dobroǳiej pyta się o te kamyzelkie?…

A potem, jakby zbuǳiło się w nim podejrzenie, spytał:

— Co wielmożnego pana po take kamyzelkie⁈…

— Ile chcesz za nią?

Żydowi błysnęły żółte białka, a koniec wyciągniętego nosa poczerwieniał jeszcze

barǳiej.

— Da wielmożny pan… rubelka! — odparł roztaczając mi przed oczyma towar

w taki sposób, ażeby okazać wszystkie jego zalety.

— Dam ci pół rubla.

— Pół rubla?… taky ubjór?… To nie może być! — mówił handlarz.

— Ani grosza więcej.

— Niech wielmożny pan żartuje zdrów!… — rzekł klepiąc mnie po ramieniu.

— Pan sam wi, co taka rzecz jest warta. To przecie nie jest ubjór na małe ǳiecko, to

jest na dorosłe osoby…

— No, jeżeli nie możesz oddać za pół rubla, to już idź. Ja więcej nie dam.

— Ino niech się pan nie gniewa! — przerwał mięknąc. — Na moje sumienie, za

pół rubelka nie mogę, ale — ja zdaję się na pański rozum… Niech pan sam powie:

co to jest wart, a ja się zgoǳę!… Ja wolę dołożyć, byle to się stało, co pan chce.

— Kamizelka jest warta pięćǳiesiąt groszy, a ja ci daję pół rubla².

— Pół rubla?… Niech bęǳie już pół rubla!… — westchnął wpychając mi kami-

zelkę w ręce. — Niech bęǳie moja strata, byle ja z gęby nie robił… ten wjatr!…

I wskazał ręką na okno, za którym kłębił się tuman śniegu.

Gdym sięgnął po pieniąǳe, handlarz, widocznie coś przypomniawszy sobie, wy-

rwał mi jeszcze raz kamizelkę i począł szybko rewidować jej kieszonki.

— Czegóż ty tam szukasz?

— Możem co zostawił w kieszeni, nie pamiętam! — odparł najnaturalniejszym

tonem, a zwracając mi nabytek dodał:

— Niech jaśnie pan dołoży choć z ǳiesiątkę!…

— No, bywaj zdrów! — rzekłem otwierając drzwi.

— Upadam do nóg!… Mam jeszcze w domu barǳo porządne futro…

I jeszcze zza progu, wytknąwszy głowę, zapytał:

— A może wielmożny pan każe przynieść serki owczych?…

¹ a (jidisz) — piękny, świetny.

² iiei z la —  groszy było równe  kopiejkom, a pół rubla  kopiejkom.

Kamizelka



W parę minut znowu wołał na podwórzu: „Handel! handel!…” — a gdym stanął

w oknie, ukłonił mi się z przyjacielskim uśmiechem.

Śnieg zaczął tak mocno padać, że prawie zmierzchło się. Położyłem kamizelkę

na stole i począłem marzyć to o pani, która wyszła za bramę nie wiadomo dokąd,

to o mieszkaniu stojącym pustką obok mego, to znowu o właścicielu kamizelki, nad

którym coraz gęstsza warstwa śniegu narasta…

Jeszcze trzy miesiące temu słyszałem, jak w pogodny ǳień wrześniowy rozma-

wiali ze sobą. W maju pani raz nawet — nuciła jakąś piosenkę, on śmiał się czytając

„Kuriera Świątecznego”³. A ǳiś…

Do naszej kamienicy sprowaǳili się na początku kwietnia. Wstawali dość rano,

pili herbatę z blaszanego samowaru i razem wychoǳili do miasta. Ona na lekcje, on

do biura.

Był to drobny urzędniczek, który na naczelników wyǳiałowych patrzył z takim Urzędnik

poǳiwem jak podróżnik na Tatry. Za to musiał dużo pracować po całych dniach.

Widywałem nawet go i o północy, przy lampie, zgiętego nad stolikiem.

Żona zwykle sieǳiała przy nim i szyła. Niekiedy spojrzawszy na niego przerywała Żona

Praca

swoją robotę i mówiła tonem upominającym:

— No, już dość bęǳie, połóż się spać.

— A ty kiedy pójǳiesz spać?…

— Ja… jeszcze tylko dokończę parę ściegów…

— No… to i ja napiszę parę wierszy…

Znowu oboje pochylali głowy i robili swoje. I znowu po niejakim czasie pani

mówiła:

— Kładź się!… Kładź się!…

Niekiedy na jej słowa odpowiadał mój zegar wybĳając pierwszą.

Byli to luǳie młoǳi, ani ładni, ani brzydcy, w ogóle spokojni. O ile pamiętam,

pani była znacznie szczuplejsza od męża, który miał budowę wcale tęgą. Powieǳiał-

bym, że nawet za tęgą na tak małego urzędnika.

Co nieǳielę około południa wychoǳili na spacer trzymając się pod ręce i wracali Małżeństwo,

Mieszczanin

Małżeństwo

do domu późno wieczór. Obiad zapewne jedli w mieście. Raz spotkałem ich przy bra-

mie odǳielającej Ogród Botaniczny od Łazienek. Kupili sobie dwa kuﬂe doskonałej

wody i dwa duże pierniki, mając przy tym spokojne ﬁzjognomie mieszczan, którzy

zwykli jadać przy herbacie gorącą szynkę z chrzanem.

W ogóle biednym luǳiom niewiele potrzeba do utrzymania duchowej równo-

wagi. Trochę żywności, dużo roboty i dużo zdrowia. Reszta sama się jakoś znajduje.

Moim sąsiadom, o ile się zdaje, nie brakło żywności, a przynajmniej roboty. Ale

zdrowie nie zawsze dopisywało.

Jakoś w lipcu pan zaziębił się, zresztą nie barǳo. ǲiwnym jednak zbiegiem oko- Choroba

liczności dostał jednocześnie tak silnego krwotoku, że aż stracił przytomność.

Było to już w nocy. Żona, utuliwszy go na łóżku, sprowaǳiła do pokoju stróżową,

a sama pobiegła po doktora. Dowiadywała się o pięciu, ale znalazła ledwie jednego,

i to wypadkiem⁴, na ulicy.

Doktór, spojrzawszy na nią przy blasku migotliwej latarni, uznał za stosowne ją

przede wszystkim uspokoić. A ponieważ chwilami zataczała się, zapewne ze zmęcze-

nia, a dorożki na ulicy nie było, więc podał jej rękę i idąc tłumaczył, że krwotok

jeszcze niczego nie dowoǳi.

³„Kurier Świąteczny” — czasopismo literackie i humorystyczne, wychoǳiło w latach –.

⁴ akiem — tu: przypadkiem.

Kamizelka



— Krwotok może być z krtani, z żołądka, z nosa, z płuc rzadko kiedy. Zresztą,

jeżeli człowiek zawsze był zdrów, nigdy nie kaszlał…

— O, tylko czasami! — szepnęła pani zatrzymując się dla nabrania tchu.

— Czasami? To jeszcze nic. Może mieć lekki katar oskrzeli.

— Tak… to katar! — powtórzyła pani już głośno.

— Zapalenia płuc nie miał nigdy?…

— Owszem!… — odparła pani, znowu stając.

Trochę się nogi pod nią chwiały.

— Tak, ale zapewne już dawno?… — pochwycił lekarz.

— O, barǳo… barǳo dawno!… — potwierǳiła z pośpiechem. — Jeszcze tamtej

zimy.

— Półtora roku temu.

— Nie… Ale jeszcze przed Nowym Rokiem… O, już dawno!

— A!… Jaka to ciemna ulica, a w dodatku niebo trochę zasłonięte… — mówił

lekarz.

Weszli do domu. Pani z trwogą zapytała stróża: co słychać? — i dowieǳiała się, że

nic. W mieszkaniu stróżowa także powieǳiała jej, że nic nie słychać, a chory drzemał.

Lekarz ostrożnie obuǳił go, wybadał i także powieǳiał, że to nic.

— Ja zaraz mówiłem, że to nic! — odezwał się chory.

— O, nic… — powtórzyła pani ściskając jego spotniałe ręce. — Wiem przecie,

że krwotok może być z żołądka albo z nosa. U ciebie pewnie z nosa… Tyś taki tę-

gi, potrzebujesz ruchu, a ciągle sieǳisz… Prawda, panie doktorze, że on potrzebuje

ruchu?…

— Tak, tak!… Ruch jest w ogóle potrzebny, ale małżonek pani musi parę dni

poleżeć. Czy może wyjechać na wieś?

— Nie może… — szepnęła pani ze smutkiem.

— No — to nic! Więc zostanie w Warszawie. Ja będę go odwieǳał, a tymczasem

— niech sobie poleży i odpocznie. Gdyby się zaś krwotok powtórzył… — dodał

lekarz.

— To co, panie? — spytała żona blednąc jak wosk.

— No, to nic. Mąż pani wypocznie, tam się zasklepi…

— Tam… w nosie? — mówiła pani składając przed doktorem ręce.

— Tak… w nosie! Rozumie się. Niech pani uspokoi się, a resztę zdać na Boga.

Dobranoc.

Słowa doktora tak uspokoiły panią, że po trwoǳe, jaką przechoǳiła od kilku

goǳin, zrobiło się jej prawie wesoło.

— No, i cóż to tak wielkiego! — rzekła, trochę śmiejąc się, a trochę popłakując.

Uklękła przy łóżku chorego i zaczęła całować go po rękach.

— Cóż tak wielkiego! — powtórzył pan cicho i uśmiechnął się. — Ile to krwi

na wojnie z człowieka upływa, a jednak jest potem zdrów!…

— Już tylko nic nie mów — prosiła go pani.

Na dworze zaczęło świtać. W lecie, jak wiadomo, noce są barǳo krótkie.

Choroba przeciągnęła się znacznie dłużej, niż myślano. Mąż nie choǳił już do Praca

biura, co mu tym mniej robiło kłopotu, że jako urzędnik najemny nie potrzebował

brać urlopu, a mógł wrócić, kiedy by mu się podobało i — o ile znalazłby miejsce.

Ponieważ gdy sieǳiał w mieszkaniu, był zdrowszy, więc pani wystarała się jeszcze

o kilka lekcji na tyǳień i za ich pomocą opęǳała domowe potrzeby.

Wychoǳiła zwykle do miasta o ósmej rano. Około pierwszej wracała na parę go-

ǳin do domu, ażeby ugotować mężowi obiad na maszynce, a potem znowu wybiegała

na jakiś czas.

Kamizelka



Za to już wieczory spęǳali razem. Pani zaś, aby nie próżnować, brała trochę więcej

do szycia.

Jakoś w końcu sierpnia spotkała się pani z doktorem na ulicy. Długo choǳili

razem. W końcu pani schwyciła doktora za rękę i rzekła błagalnym tonem:

— Ale swoją drogą, niech pan do nas przychoǳi. Może też Bóg da!… On tak się

uspokaja po każdej pańskiej wizycie…

Doktór obiecał, a pani wróciła do domu jakby spłakana. Pan też, skutkiem przy-

musowego sieǳenia, zrobił się jakiś drażliwy i zwątpiały. Zaczął wymawiać żonie, że

jest zanadto o niego troskliwa, że on mimo to umrze, a w końcu zapytał:

— Czy nie powieǳiał ci doktór, że ja nie przeżyję kilku miesięcy?

Pani zdrętwiała.

— Co ty mówisz? — rzekła. — Skąd ci takie myśli?

Chory wpadł w gniew.

— Oo, chodźże tu do mnie, tu!… — mówił gwałtownie, chwytając ją za ręce. —

Patrz mi prosto w oczy i odpowiadaj: nie mówił ci doktór?

I utopił w niej rozgorączkowane spojrzenie. Zdawało się, że pod tym wzrokiem

mur wyszeptałby tajemnicę, gdyby ją posiadał.

Na twarzy kobiety ukazał się ǳiwny spokój. Uśmiechała się łagodnie, wytrzy-

mując to ǳikie spojrzenie. Tylko jej oczy jakby szkłem zaszły.

— Doktór mówił — odparła — że to nic, tylko że musisz trochę wypocząć…

Mąż nagle puścił ją, zaczął drżeć i śmiać się, a potem machając ręką rzekł:

— No, wiǳisz, jakim ja nerwowy!… Koniecznie ubrdało mi się, że doktór zwątpił

o mnie… Ale… przekonałaś mnie… Już jestem spokojny!…

I coraz weselej śmiał się ze swoich przywiǳeń.

Zresztą taki atak podejrzliwości nigdy się już nie powtórzył. Łagodny spokój żony

był przecie najlepszą dla chorego wskazówką, że stan jego nie jest zły.

Bo i z jakiej racji miał być zły?

Był wprawǳie kaszel, ale — to z kataru oskrzeli. Czasami, skutkiem długiego Choroba

sieǳenia, pokazywała się krew — z nosa. No, miewał też jakby gorączkę, ale właściwie

nie była to gorączka, tylko — taki stan nerwowy.

W ogóle czuł się coraz zdrowszy. Miał nieprzepartą chęć do jakichś dalekich

wycieczek, lecz — trochę sił mu brakło. Przyszedł nawet czas, że w ǳień nie chciał

leżeć w łóżku, tylko sieǳiał na krześle ubrany, gotowy do wyjścia, byle go opuściło

to chwilowe osłabienie.

Niepokoił go jeden szczegół.

Pewnego dnia kładąc kamizelkę uczuł, że jest jakoś barǳo luźna.

— Czybym aż tak schudł?… — szepnął.

— No, naturalnie, że musiałeś trochę zmizernieć — odparła żona. — Ale przecież

nie można przesaǳać…

Mąż bacznie spojrzał na nią. Nie oderwała nawet oczu od roboty. Nie, ten spokój

nie mógł być udany!… Żona wie od doktora, że on nie jest tak znowu barǳo chory,

więc nie ma powodu martwić się.

W początkach września nerwowe stany, podobne do gorączki, występowały coraz

silniej, prawie po całych dniach.

— To głupstwo! — mówił chory. — Na przejściu od lata do jesieni najzdrow-

szemu człowiekowi traﬁa się jakieś rozdrażnienie, każdy jest nieswój… To mnie tylko

ǳiwi: dlaczego moja kamizelka leży na mnie coraz luźniej?… Strasznie musiałem

schudnąć i naturalnie dopóty nie mogę być zdrowym, dopóki mi ciała nie przybę-

ǳie, to darmo!…

Żona bacznie przysłuchiwała się temu i musiała przyznać, że mąż ma słuszność.

Kamizelka



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: