w-pustyni-i-w-puszczy.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na

stronie wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez

fundację Nowoczesna Polska .

HENRYK SIENKIEWICZ

W pustyni i w puszczy

— Wiesz, Nel — mówił Staś Tarkowski do swojej przyjaciółki, małej Angielki —

wczoraj przyszli zabtie (policjanci) i aresztowali żonę dozorcy Smaina i jej troje ǳieci

— tę Fatmę, która już kilka razy przychoǳiła do biura do twojego ojca i do mego.

A mała, podobna do ślicznego obrazka Nel podniosła swe zielonawe oczy na Stasia

i zapytała na wpół ze zǳiwieniem, a na wpół ze strachem:

— Wzięli ją do więzienia?

— Nie, ale nie pozwolili jej wyjechać do Sudanu i przyjechał urzędnik, który jej

bęǳie pilnował, by ani krokiem nie wyruszyła z Port-Saidu¹.

— Dlaczego?

Staś, który kończył rok czternasty i który swą ośmioletnią towarzyszkę kochał Dorosłość

barǳo, ale uważał za zupełne ǳiecko, rzekł z miną wielce zarozumiałą:

— Jak dojǳiesz do mego wieku, to bęǳiesz wieǳiała wszystko, co się ǳieje nie

tylko wzdłuż kanału, od Port-Saidu do Suezu², ale i w całym Egipcie. Czy ty nic nie ǲiecko

słyszałaś o Mahdim?

— Słyszałam, że jest brzydki i niegrzeczny.

Chłopiec uśmiechnął się z politowaniem.

— Czy jest brzydki — nie wiem. Sudańczycy utrzymują, że jest piękny. Ale

powieǳieć, że jest niegrzeczny, o człowieku, który wymordował już tylu luǳi, może

tylko ǳiewczynka ośmioletnia, w sukience, ot! takiej — do kolan!

— Tatuś mi tak powieǳiał, a tatuś wie najlepiej.

— Powieǳiał ci tak dlatego, że inaczej byś nie zrozumiała. Do mnie by się tak

nie wyraził. Mahdi jest gorszy niż całe stado krokodyli. Rozumiesz? Dobre mi po-

wieǳenie: „niegrzeczny”, tak się mówi do niemowląt.

Lecz ujrzawszy zachmurzoną twarz ǳiewczynki umilkł, a potem rzekł:

Dorosłość

— Nel! wiesz, że nie chciałem ci zrobić przykrości; przyjǳie czas, że i ty bęǳiesz

miała czternasty rok. Obiecuję ci to na pewno.

— Aha! — odpowieǳiała z zatroskanym wejrzeniem — a jeżeli Mahdi wpadnie

przedtem do Port-Saidu i mnie zje?

— Mahdi nie jest ludożercą, więc luǳi nie zjada, tylko ich morduje. Do Port-

-Saidu też nie wpadnie, a gdyby nawet wpadł i chciał cię zabić, pierwej miałby ze mną

do czynienia.

Oświadczenie to oraz świst, z jakim Staś wciągnął nosem powietrze, nie zapo- Podstęp

wiadający nic dobrego dla Mahdiego, uspokoiły znacznie Nel co do własnej osoby.

¹Port Said — miasto położone w Egipcie w pobliżu Kanału Sueskiego. Zostało założone w 

roku właśnie z powodu rozbudowy tego kanału.

²Suez — miasto położone w Egipcie niedaleko od Kanału Sueskiego.

— Wiem — odrzekła. — Ty byś mnie nie dał. Ale dlaczego nie puszczają Fatmy

z Port-Saidu?

— Bo Fatma jest cioteczną siostrą Mahdiego. Mąż jej, Smain, oświadczył rzą-

dowi egipskiemu w Kairze, że pojeǳie do Sudanu, gǳie przebywa Mahdi, i wyrobi

wolność dla wszystkich Europejczyków, którzy wpadli w jego ręce.

— To Smain jest dobry?

— Czekaj. Twój i mój tatuś, którzy znali doskonale Smaina, nie mieli wcale do

niego zaufania i ostrzegali Nubara Paszę, by mu nie ufał. Ale rząd zgoǳił się wysłać

Smaina i Smain bawi od pół roku u Mahdiego. Jeńcy jednak nie tylko nie wrócili, ale

przyszła z Chartumu³ wiadomość, że mahdyści obchoǳą się z nimi coraz okrutniej,

a że Smain, nabrawszy od rządu pienięǳy, zdraǳił. Przystał całkiem do Mahdiego

i został mianowany emirem⁴. Luǳie powiadają, że w tej okropnej bitwie, w której

poległ jenerał Hicks, Smain dowoǳił artylerią Mahdiego i on to podobno nauczył

mahdystów obchoǳić się z armatami, czego przedtem, jako ǳicy luǳie, wcale nie

umieli. Ale Smainowi choǳi teraz o to, by wydostać z Egiptu żonę i ǳieci, toteż gdy

Fatma, która widocznie z góry wieǳiała, co zrobi Smain, chciała cichaczem wyjechać

z Port-Saidu, rząd aresztował ją teraz razem z ǳiećmi.

— A co rządowi przyjǳie z Fatmy i jej ǳieci?

— Rząd powie Mahdiemu: „Oddaj nam jeńców, a my oddamy ci Fatmę…”

Na razie rozmowa urwała się, albowiem uwagę Stasia zwróciły ptaki lecące od Ptak

strony Echtum om Farag ku jezioru Menzaleh. Leciały one dość nisko i w prze-

zroczystym powietrzu widać było wyraźnie kilka pelikanów z zagiętymi na grzbiety

szyjami, poruszających z wolna ogromnymi skrzydłami. Staś począł zaraz naślado-

wać ich lot, więc zadarł głowę i biegł przez kilkanaście kroków groblą⁵, machając

rozłożonymi rękoma.

— Patrz, lecą i czerwonaki⁶ — zawołała nagle Nel.

Staś zatrzymał się w jednej chwili, gdyż istotnie za pelikanami, ale nieco wyżej,

widać było zawieszone na błękicie jakby dwa wielkie, różowe i purpurowe kwiaty.

— Czerwonaki! Czerwonaki!

— One wracają pod wieczór do swoich sieǳib na wysepkach — rzekł chłopiec.

— Ach, gdybym miał strzelbę!

— Po cóż byś miał do nich strzelać?

— Kobiety takich rzeczy nie rozumieją. Ale pójdźmy dalej, może zobaczymy ich

więcej.

To powieǳiawszy wziął ǳiewczynkę za rękę i poszli ku pierwszej za Port-Sa- Miasto, Woda

idem kanałowej przystani, za nimi zaś nadążała Murzynka Dinah, niegdyś piastunka

małej Nel. Szli wałem odǳielającym wody jeziora Menzaleh od kanału, przez który

przepływał w tej chwili, prowaǳony przez pilota, duży parowiec angielski. Zbliżał Przyroda nieożywiona,

Pustynia, Słońce,

Światło

³Chartum — stolica Sudanu.

⁴ i — tytuł honorowy przysługujący dowódcom i książętom w państwach islamu.

⁵ — wał ziemny, który utrzymuje wodę w sztucznym zbiorniku lub chroni przyległe tereny

przed wylewami rzeki.

⁶ czwn — ﬂaming; nazwa potoczna.

W pustyni i w puszczy



się wieczór. Słońce stało jeszcze dość wysoko, ale przetoczyło się już na stronę jezio-

ra. Słonawe jego wody poczynały lśnić złotem i drgać odblaskami pawich piór. Po

arabskim brzegu ciągnęła się, jak okiem sięgnąć, płowa piaszczysta pustynia — głu-

cha, złowroga, martwa. Mięǳy szklanym, jakby obumarłym niebem a bezmiarem

pomarszczonych piasków nie było śladu żywej istoty. Podczas gdy na kanale wrza-

ło życie, kręciły się łoǳie, rozlegały się świsty parowców, a nad Menzaleh migotały

w słońcu stada mew i ǳikich kaczek — tam, na arabskim brzegu, była jakby kraina

kowski, starszy inżynier tejże kompanii, żyli od wielu lat w najściślejszej przyjaźni.

Obaj byli wdowcami, ale pani Tarkowska, rodem Francuzka, zmarła z chwilą przyjścia

na świat Stasia, to jest przed laty przeszło trzynastu, matka zaś Nel zgasła na suchoty

w Heluanie, gdy ǳiewczynka miała lat trzy. Obaj wdowcy mieszkali w sąsiednich

domach w Port-Saiǳie i z powodu swych zajęć widywali się coǳiennie. Wspól-

ne nieszczęście zbliżyło ich jeszcze barǳiej do siebie i umocniło zawartą poprzednio

przyjaźń. Pan Rawlison pokochał Stasia jak własnego syna, a zaś pan Tarkowski byłby ǲiecko

skoczył w ogień i wodę za małą Nel. Po ukończeniu ǳiennych prac najmilszym dla

nich odpoczynkiem była rozmowa o ǳieciach, ich wychowaniu i przyszłości. Pod-

czas podobnych rozmów najczęściej bywało tak, że pan Rawlison wychwalał zdol-

ności, energię i ǳielność Stasia, a pan Tarkowski unosił się nad słodyczą i anielską

twarzyczką Nel. I jedno, i drugie było prawdą. Staś był trochę zarozumiały i tro-

chę chełpliwy, ale uczył się doskonale, i nauczyciele szkoły angielskiej, do której

choǳił w Port-Saiǳie przyznawali mu istotnie niezwykłe zdolności. Co do odwagi Odwaga, Powstanie

i zaradności, oǳieǳiczył ją po ojcu, albowiem pan Tarkowski posiadał te przymioty

w wysokim stopniu i w znacznej części im właśnie zawǳięczał obecne swe wysokie

stanowisko. W roku  bił się bez wytchnienia w ciągu jedenastu miesięcy. Następ-

nie ranny, wzięty do niewoli i skazany na Sybir, uciekł z głębi Rosji i przedostał się

za granicę. Był już przed pójściem do powstania skończonym inżynierem, jednakże

rok jeszcze poświęcił na studia hydrauliczne, a następnie otrzymał posadę przy kanale

i w ciągu kilku lat — gdy poznano jego znajomość rzeczy, energię i pracowitość —

zajął wysokie stanowisko starszego inżyniera.

Staś uroǳił się, wychował i doszedł do czternastego roku życia w Port-Saiǳie, ǲieciństwo

nad kanałem, wskutek czego inżynierowie, koleǳy ojca, nazywali go „ǳieckiem pu-

styni”. Później, będąc już w szkole, towarzyszył czasem ojcu lub panu Rawlisonowi,

w czasie wakacji i świąt, w wycieczkach, jakie z obowiązku musieli czynić od Port-Sa-

idu aż do Suezu, dla rewizji robót przy wale i przy pogłębianiu łożyska kanału. Znał

wszystkich — zarówno inżynierów i urzędników komory, jak i robotników, Arabów

i Murzynów. Kręcił i wkręcał się wszęǳie, wyrastał, gǳie go nie posiali, robił długie

wycieczki wałem, jeźǳił łódką po Menzaleh i zapuszczał się nieraz dość daleko. Prze-

prawiał się na brzeg arabski i dorwawszy się do czyjego bądź konia, a w braku konia

— do wielbłąda, a nawet i osła, udawał farysa w pustyni, słowem, jak się wyrażał pan

Tarkowski, „bobrował” wszęǳie i każdą wolną od nauki chwilę spęǳał nad wodą.

Ojciec nie sprzeciwiał się temu wieǳąc, że wiosłowanie, konna jazda i ciągłe Marzenie

życie na świeżym powietrzu wzmacnia zdrowie chłopca i rozwĳa w nim zaradność.

Jakoż Staś wyższy był i silniejszy, niż bywają chłopcy w jego wieku, a dość mu było

spojrzeć w oczy, by odgadnąć, że w razie jakiego wypadku pręǳej zgrzeszy zbytkiem

zuchwałości niż bojaźnią. W czternastym roku życia był jednym z najlepszych pływa-

W pustyni i w puszczy



śmierci. Tylko w miarę jak słońce zniżając się stawało się coraz czerwieńsze, piaski

poczęły przybierać barwę liliową, taką, jaką jesienią mają wrzosy w polskich lasach.

ǲieci idąc ku przystani ujrzały jeszcze kilka czerwonaków, do których śmiały

się ich oczy, po czym Dinah oświadczyła, że Nel musi wracać do domu. W Egipcie

po dniach, które nawet w czasie zimy często bywają upalne, następują noce barǳo

zimne, a że zdrowie Nel wymagało wielkiej ostrożności, ojciec jej, pan Rawlison, nie

pozwalał, by ǳiewczynka znajdowała się po zachoǳie słońca nad wodą. Zawrócili

więc ku miastu, na którego krańcu stała w pobliżu kanału willa pana Rawlisona —

i w chwili gdy słońce zanurzyło się w morzu, znaleźli się pod dachem. Niebawem

przybył też zaproszony na obiad inżynier Tarkowski, ojciec Stasia — i całe towarzy-

stwo, wraz z Francuzką, nauczycielką Nel, panią Olivier, zasiadło do stołu.

Pan Rawlison, jeden z dyrektorów kompanii Kanału Sueskiego, i Władysław Tar- Przyjaźń, Wdowiec,

Emigrant

ków w Port-Saiǳie, co niemało znaczyło, albowiem Arabowie i Murzyni pływają jak

ryby. Strzelając z karabinków małego kalibru — i tylko kulami, do ǳikich kaczek

i do egipskich gęsi, wyrobił sobie niechybną rękę i oko. Marzeniem jego było polo-

wać kiedyś na wielkie zwierzęta w Ayce środkowej; chciwie też słuchał opowiadań

Sudańczyków zajętych przy kanale, którzy spotykali się w swej ojczyźnie z wielkimi

drapieżnikami i gruboskórnymi.

Miało to i tę korzyść, że uczył się zarazem ich języków. Kanał Sueski nie dość by- Praca

ło przekopać, trzeba go jeszcze i utrzymać, gdyż inaczej piaski z pustyń, leżących po

obu jego brzegach, zasypałyby go w ciągu roku. Wielkie ǳieło Lessepsa wymaga cią-

głej pracy i czujności. Toteż do ǳiś dnia nad pogłębieniem jego łożyska pracują pod

dozorem biegłych inżynierów potężne maszyny i tysiące robotników. Przy przekopy-

waniu kanału pracowało ich dwaǳieścia pięć tysięcy. ǲiś, wobec dokonanego ǳieła

i ulepszonych nowych maszyn, potrzeba ich znacznie mniej, jednakże liczba ich jest

dotychczas dosyć znaczna. Przeważają wśród nich luǳie miejscowi, nie brak jednak

i Nubĳczyków, i Sudańczyków, i Somalisów, i rozmaitych Murzynów mieszkających

nad Białym i Niebieskim Nilem, to jest w okolicach, które przed powstaniem Mah-

diego zajął był rząd egipski. Staś żył ze wszystkimi za pan brat, a mając, jak zwykle Wieża Babel

Polacy, naǳwyczajną zdolność do języków poznał, sam nie wieǳąc jak i kiedy, wiele

ich narzeczy. Uroǳony w Egipcie, mówił po arabsku jak Arab. Od Zanzibarytów,

których wielu służyło za palaczów przy maszynach, wyuczył się rozpowszechnionego

wielce w całej Ayce środkowej języka ki-swahili, umiał nawet rozmówić się z Mu-

rzynami z pokoleń Dinka i Szylluk, zamieszkujących poniżej Faszody nad Nilem.

Mówił prócz tego biegle po angielsku, po ancusku i po polsku, albowiem ojciec Patriota

Kłótnia

ciwstawiać im swój poważny wiek i doświadczenie. Utrzymywał, że chłopiec, który

kończy lat czternaście, jeśli nie jest jeszcze zupełnie dorosłym, to przynajmniej nie

jest już ǳieckiem, a natomiast zdolny już jest do wszelkiego roǳaju czynów boha-

terskich, zwłaszcza jeśli ma w sobie krew polską i ancuską. Pragnął też najgoręcej,

żeby kiedykolwiek zdarzyła się sposobność do takich czynów, szczególniej w obro-

nie Nel. Oboje wynajdywali rozmaite niebezpieczeństwa i Staś musiał odpowiadać

na jej pytania, co by zrobił, gdyby na przykład wlazł do jej domu przez okno kroko-

dyl mający ǳiesięć metrów albo skorpion tak duży jak pies. Obojgu ani na chwilę

nie przychoǳiło do głowy, że wkrótce groźna rzeczywistość przewyższy wszelkie ich

fantastyczne przypuszczenia.

Tymczasem w domu czekała ich podczas obiadu dobra nowina. Panowie Tarkowski Podróż

i Rawlison byli zaproszeni przed kilku tygodniami, jako biegli inżynierowie, do obej-

rzenia i oceny robót prowaǳonych przy całej sieci kanałów w prowincji El-Fajum⁷,

w okolicach miasta Medinet, blisko jeziora Karoun oraz wzdłuż rzeki Jussef i Ni-

lu. Mieli tam zabawić koło miesiąca i uzyskali na to urlopy od własnej kompanii⁸.

⁷El-Fajum — miasto w Egipcie, położone na Pustyni Libĳskiej, około  km od Kairu.

⁸ pni (daw.) — stowarzyszenie zakładane w celu prowaǳenia handlu za granicą.

W pustyni i w puszczy



jego, gorący patriota, dbał o to wielce, by chłopiec znał mowę ojczystą. Staś, oczywi-

ście, uważał mowę tę za najpiękniejszą w świecie i uczył jej, nie bez powoǳenia, małą

Nel. Nie mógł tylko dokazać tego, aby jego imię wymawiała ”Staś”, nie „Stes”. Nieraz

też przychoǳiło mięǳy nimi z tego powodu do nieporozumień, które trwały jed-

nak dopóty tylko, dopóki w oczach ǳiewczyny nie zaczynały świecić łezki. Wówczas

„Stes” przepraszał ją — i bywał zły na samego siebie.

Miał jednak brzydki zwyczaj mówić z lekceważeniem o jej ośmiu latach i prze- Dorosłość, ǲiecko,

Odwaga

z opowiadań młodszych inżynierów i podróżników, którzy jeźǳili tam na polowa-

nie na wszelkiego roǳaju ptactwo wodne oraz na wilki z pustyni i hieny. Wieǳiał,

że jest to osobna wielka oaza leżąca po lewym brzegu Nilu, ale niezależna od je-

go wylewów i mająca swój własny system wodny, utworzony przez jezioro Karoun,

przez Bahr-Jussef i przez całą więź drobnych kanałów. Ci, którzy oazę tę wiǳieli,

mówili, że jakkolwiek kraina ta należy do Egiptu, jednakże, odǳielona od niego pu-

stynią, tworzy odrębną całość. Tylko rzeka Jussef wiąże, rzekłbyś, niebieskim cienkim

sznurkiem tę okolicę z doliną Nilu. Wielka obﬁtość wód, żyzność gleby i wspaniała

roślinność tworzą z niej jakby raj ziemski, a rozległe ruiny miasta Krokodilopolis

ściągają tam setki ciekawych podróżników. Stasiowi jednak uśmiechały się głównie

brzegi jeziora Karoun z rojami ptactwa i wyprawy na wilki do pustynnych wzgórz

Gue-bel-el-Sedment.

Ale wakacje jego zaczynały się dopiero za kilka dni, ponieważ zaś rewizja robót Podróż

przy kanałach była sprawą pilną i starsi panowie nie mogli tracić czasu, ułożyli się

przeto, że wyjadą niezwłocznie, a ǳieci wraz z panią Olivier w tyǳień później. I Nel,

i Staś mieli ochotę jechać zaraz, ale Staś nie śmiał o to prosić. Poczęli natomiast wy-

pytywać o rozmaite sprawy tyczące podróży i z nowymi wybuchami radości przyjęli

wiadomość, że nie będą mieszkali w niewygodnych utrzymywanych przez Greków

hotelach, ale w namiotach dostarczonych przez Towarzystwo Podróżnicze Cooka.

Tak zwykle urząǳają się podróżnicy, którzy z Kairu wyjeżdżają na dłuższy nawet

pobyt do Medinet. Cook dostarcza namiotów, służby, kucharzy, zapasów żywności,

koni, osłów, wielbłądów i przewodników, tak że podróżnik nie potrzebuje o niczym

myśleć. Jest to wprawǳie dość kosztowny sposób podróżowania, ale panowie Tar-

kowski i Rawlison nie mieli potrzeby się z tym liczyć, wszelkie bowiem wydatki

ponosił rząd egipski, który ich zaprosił, jako biegłych, do oceny i rewizji prac przy

kanałach. Nel, która nad wszystko w świecie lubiła jeźǳić na wielbłąǳie, otrzymała

obietnicę od ojca, że dostanie osobnego, garbatego wierzchowca, na którym wraz

z panią Olivier albo z Dinah, a czasem i ze Stasiem, bęǳie brała uǳiał we wspólnych

wycieczkach w bliższe okolice pustyni i do Karoun. Stasiowi przyrzekł pan Tarkow-

ski, że pozwoli mu kiedy nocą pójść na wilki — i że jeżeli przyniesie dobre świadectwo

szkolne, to dostanie prawǳiwy angielski sztucer¹⁰ i wszelkie potrzebne dla myśliwe-

go przybory. Ponieważ Staś pewny był cenzury, więc od razu zaczął uważać się za

posiadacza sztucera i obiecywał sobie dokonać z nim rozmaitych zdumiewających

i wiekopomnych czynów.

Na takich projektach i rozmowach zeszedł uszczęśliwionym ǳieciom obiad. Sto-

sunkowo najmniej zapału okazywała do zamierzonej podróży pani Olivier, której nie

chciało się ruszać z wygodnej willi w Port-Saiǳie i którą przestraszała myśl zamiesz-

kania przez kilka tygodni w namiocie, a zwłaszcza zamiar wycieczek na wielbłądach.

⁹ wii piiy i ns — choǳi o trzy największe piramidy w Egipcie (z najsławniejszą piramidą

Cheopsa na czele) oraz największy i najbarǳiej znany posąg Sﬁnksa; budowle te znajdują się w Gizie,

mieście położonym w odległości ok.  km od Kairu.

¹⁰ sztuc — roǳaj broni palnej używanej do polowania na grubszą zwierzynę; w XVIII i XIX w.

używany był także w wojsku.

W pustyni i w puszczy



Ponieważ zbliżały się święta Bożego Naroǳenia, więc obaj nie chcąc rozstawać się

z ǳiećmi postanowili, że Staś i Nel pojadą także do Medinet. Po usłyszeniu tej no-

winy ǳieci omal nie wyskoczyły ze skóry z radości. Dotychczas znały miasta leżące

wzdłuż kanału, a mianowicie Izmailę i Suez, poza kanałem zaś — Aleksandrię i Kair,

pod którym oglądały wielkie piramidy i Sﬁnksa⁹. Ale były to krótkie wycieczki, gdy

wyprawa do Medinet-el-Fajum wymagała całego dnia jazdy koleją wzdłuż Nilu na

południe, a potem od El-Wasta na zachód, ku Pustyni Libĳskiej. Staś znał Medinet Przyroda nieożywiona,

Pustynia

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: