Metody pracy socjalnej.pdf

Metody pracy socjalnej

1. Wybrane metody pracy kuratorów sądowych i pracowników socjalnych

2. Casework jako element oddziaływań wspierających proces usamodzielniania

społecznego

3. Pracownik socjalny jako negocjator

Bibliografia

1. Wybrane metody pracy kuratorów sądowych i pracowników socjalnych

Efektywność działania kuratora zależy od szeregu czynników związanych z: kulturą

organizacji jego pracy (podstawy prawne, organizacja wykonawcza, skala biu-

rokratyzacji), przygotowaniem merytorycznym (wiedza na temat obszarów proble-

mowych) oraz możliwością budowania systemu oparcia społecznego. Należy wyraźnie

wskazać, że kurator nie może być skuteczny, jeśli jego działania nie będą „przedłużane”

przez np. rodziny podopiecznych nieletnich. Oddziaływania kuratora muszą mieć oparcie

w pozostałych służbach społecznych i wszelkie zakłócenia systemowe natychmiast

zostaną przełożone na niskie efekty pracy — w tym na zanegowanie oddziaływań przez

nadzorowanych/dozorowanych i np. powrót do zachowań pozaprawnych.

Prezentujemy wybrane charakterystyczne metody pracy kuratorów, choć jednocześnie

zaznaczamy, że pełne przygotowanie do pracy w tym zawodzie wymaga poznania

znacznie szerszego katalogu metod oddziaływania.

1.1. Kontrakt kuratorski i możliwości wykorzystania metody socjoterapii

Fakt, że służby kuratorskie działają w ramach systemu wymiaru sprawiedliwości,

oznacza, że realizują specyficzne rodzaje oddziaływań zmierzających do poprawy

poziomu bezpieczeństwa i przeciwdziałania recydywie, ale ich aktywność polega także na

realizowaniu idei probacji. Kurator jest uosobieniem szansy, jaką podopieczny/skazany

dostaje od systemu państwa. Jeśli szansę wykorzysta pozytywnie, uniknie kary. Idea

probacji wyznacza ramy działania kuratora, rzutuje na dobór metod oddziaływań. W

kurateli karnej, gdzie sprawuje się dozory nad osobami skazanymi prawomocnymi

wyrokami sądów, ale którym kary zawieszono (także nad osobami przedterminowo,

warunkowo zwolnionymi z zakładów karnych), kurator ma wyraźne miejsce systemowe.

Wspiera aktywność podopiecznych, wskazuje im kierunki rozwoju, ale także udziela

informacji, jak są oceniani. Nieodzowny czynnik kontroli, jaki przy okazji sprawowania

dozoru występuje, jest powszechnie akceptowany przez społeczeństwo. Wszak wobec

osób poddanych dozorowi obowiązuje zasada ograniczonego zaufania i uważa się, że

muszą one udowodnić, że danie im szansy było uzasadnione.

W kurateli rodzinnej (dla nieletnich), gdzie nadzory orzeka się w wyniku zaburzonych

funkcji opiekuńczych, kurator ma znacznie szersze niż poprzednio opisano pole działania.

Funkcjonuje na podstawie decyzji sądu rodzinnego, wydawanej, gdy wynik diagnozy

wydolności systemu danej rodziny był negatywny. Wypełniane przez rodziców funkcje

opiekuńcze musiały być na tyle źle ocenione, że zdecydowano się na ingerencję w poziom

opieki.

Kurator rodzinny podejmuje działania mające z jednej strony na celu pobudzenie

rodziców do optymalizacji swojej aktywności wychowawczej, a z drugiej strony oddziałuje

także na nieletniego, często wykazującego poważne oznaki demoralizacji.

Rekomendacja dotycząca konieczności oddziaływań systemowych jest tu jak najbardziej

uzasadniona i wielu kuratorów w pełni to rozumie. Podejmują aktywność w odniesieniu

do całości systemów socjalizacyjnych otaczających nieletniego i rodzinę. Realizują tym

samym problemowy model kurateli — w odniesieniu do modelu kontrolnego znacznie

bardziej efektywny, choć niewątpliwie bardziej pracochłonny.

Analizując funkcjonowanie kuratorów (zarówno rodzinnych, jak i karnych) w systemie

wspierania pozytywnej aktywności ludzkiej, na podkreślenie zasługują następujące

zasady ich działania:

— zasada pracy z przypadkiem,

— zasada systemowości,

— zasada komplementarności,

— zasada życzliwych wymagań,

— zasada legalizmu.

Skuteczność pracy kuratorów, mierzona wskaźnikami resocjalizacji (brak powrotności do

zachowań aspołecznych lub znacząca redukcja takich zachowań, optymalizacja relacji

rodzinnych, wynikowo oceniane poprawienie jakości funkcjonowania szkolnego, trwałe

podjęcie i zachowanie pracy zarobkowej), jest warunkowana układem skomplikowanych

czynników. Należą do nich zarówno kompetencje zawodowe danego kuratora, jak i

warunki środowiskowe i ogólnie stopień komplikacji przypadku podopiecznego.

Wśród kompetencji zawodowych kuratora kluczowe znaczenie ma umiejętność dotycząca

korzystania z wspierającego wpływu innych niż kuratela instytucji, mogących nieraz

wydatnie pomagać w stabilizowaniu sytuacji egzystencjalnych podopiecznych. Kurator

powinien umieć wykorzystywać potencjał pomocy społecznej, oświaty, ale także

ośrodków świadczących pomoc w zakresie wpływania na relacje międzyludzkie.

W niniejszym fragmencie naszego opracowania zwrócimy uwagę na możliwość

wykorzystania technik socjoterapii w pracy kuratora. Jest to obszar problemowy, którego

znacznie nie jest jeszcze w pełni dostrzegane w systemie i warto na jego temat

powiedzieć więcej. Otóż sukces kuratora pracującego w orientacji problemowej,

nastawionej na rzeczywiste wywołanie pozytywnej zmiany u podopiecznego i jego

rodziny, jest zależny najczęściej od wpłynięcia na przeformułowanie relacji

międzyludzkich, w jakich tkwi podopieczny. Większość konfliktów, w których bierze udział

podopieczny, wynika z niejasności relacji rodzinnych i związków z otoczeniem. Uwaga ta

dotyczy także związków z grupami rówieśniczymi, które mogą niezwykle nieraz silnie

kształtować postawy, głównie młodych podopiecznych. Socjoterapia wymaga akceptacji i

udział w profesjonalnie przygotowanych zajęciach jest możliwy dopiero po jej wyrażeniu.

Kurator powinien więc wpływać na rodziny i podopiecznych, aby dostrzegli korzyści

płynące z udziału w takiej aktywności. Oczywiście nie kurator będzie realizatorem sesji

terapeutycznych (obowiązuje zasada rozdzielności ról), ale jego wspierający wpływ może

być kluczowy.

W metodyce pracy kuratora znajduje się tzw. kontrakt wychowawczy/kuratorski,

polegający na zawarciu z podopiecznym swoistej umowy. W kontrakcie określa się

zarówno obowiązki nadzorowanego/dozorowanego (kontrakt ma zastosowanie w obu

rodzajach kurateli), jak i działania kuratora — bynajmniej nie tylko kontrolne. Kurator,

doceniając podmiotowość przypadku, informuje, że sam będzie wspierał funkcjonowanie

podopiecznego, wskazywał i radził, ale także oceniał.

Dominuje zasada uaktywnienia dozorowanych/nadzorowanych i kurator zapisuje to w

proponowanym kontrakcie. W toku oddziaływań kurator stosuje szereg metod

motywujących i wspierających. Stąd wymaga się od kuratorów specjalistycznego

przegotowania pedagogicznego lub psychologicznego. Musimy zastrzec, że metoda

kontraktu czasem nie może być stosowana — dzieje się tak np. przy dużym oporze ze

strony podopiecznych. Negacja celowości pracy kuratora, jeśli wynika z przyjęcia

wartościowania podkulturowego przez podopiecznych, praktycznie wyklucza —

przynajmniej w pierwszej fazie kontaktu — możliwość zawarcia kontraktu. Kurator zwiera

kontrakt z podopiecznymi, którzy wykazują podstawową choćby chęć współpracy.

Niektóre ze sfer funkcjonowania człowieka, których dotyczy kontrakt kuratorski,

wymagają podjęcia pracy „nad sobą”. Oznacza to, że kurator w toku kontaktu z

podopiecznym czy rodziną stymuluje ich aktywność własną, wpływa na racjonalizowanie

wzajemnych relacji. Techniki socjoterapeutyczne są tu w pełni przydatne i kurator —

mimo że nie jest tu formalnie socjoterapeutą — powinien je wykorzystywać. Aktywne

słuchanie, parafrazy, uwrażliwianie moralne i wnioskowanie, a także optymalizacja

kanałów kontaktowania się między podopiecznym a jego otoczeniem, to przecież

zagadnienia będące domeną socjoterapii.

Skuteczność wpływania na postawy ludzkie zależy także od metod, jakimi się po-

sługujemy. Opcja kontrolna, jak wspomnieliśmy — niekiedy konieczna i jedynie możliwa

— nie zapewnia jednak trwałych zmian w sferze postawotwórczej. Większa trwałość

efektów występuje przy wdrożeniu opcji problemowej, związanej z działaniem na

człowieka jako na podmiot — przy dostrzeżeniu jego problemów możliwe jest

zaproponowanie mu specjalistycznej pomocy.

Kuratorzy w większości dostrzegają korzyści wynikające ze stosowania specjalistycznych

form pracy pomocowej. Mowa także o elementach socjoterapii. Należy przy tej okazji

wyrazić nadzieję, że system społeczny dostrzeże zasadność wspierania pracy kuratorów

np. przez zwiększenie ich liczby, co przyczyniłoby się do zracjonalizowania obciążeń,

jakim obecnie podlegają. Liczba podopiecznych przypadających na jednego kuratora nie

powinna przekraczać 15 (to nasza autorska rekomendacja), co przy wielkościach

obecnych, sięgających 30–70 (sic!), jest — jak widać — postulatem dość śmiałym.

Jednak bez podjęcia starań o optymalizację warunków organizacyjnych pracy kuratorów

nie będzie możliwe pełniejsze stosowanie przez nich efektywnych metod i technik

oddziaływań.

Omawiana przez nas metoda kontraktu wymaga szeregu przygotowań, w tym konieczne

jest przygotowanie systemów rodzinnych i samych podopiecznych. Wszak z kontraktem

wiążą się konkretne zadania i konieczność ich realizacji. Wśród tych zadań istotne

miejsce przypisuje się udrożnieniu systemu komunikacji podopiecznych i rodzin z sobą i z

otoczeniem. Tym samym metoda kontraktu może być zastosowana tylko w warunkach,

gdzie kurator jest racjonalnie obciążony obowiązkami formalnymi. Pojawia się w tym

miejscu konkluzja związana z koniecznością wyboru między liczbą obsługiwanych przez

kuratora przypadków a jakością wpływu korekcyjnego. Niestety, kategorie te raczej nie

są możliwe do prostego połączenia. Uzyskiwanie trwałych efektów w postaci zmian w

postawach podopiecznych wymaga skoncentrowania się na przypadkach. Tym samym nie

może ich być zbyt wiele.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: