Części mowy
Części mowy odmienne (odmieniają się przez przypadki – deklinują się):• rzeczownik,• przymiotnik,• zaimek,• liczebnik,• czasownik osobowy (koniuguje się w formach osoby, strony, czasu, liczby, rodzaju, trybu).Imiesłów przymiotnikowy (forma czasownika) czynny i bierny też odmienia się przez przypadki.Części mowy nieodmienne (nie podlegają ani deklinacji, ani koniugacji):• przysłówek,• przyimek,• spójnik,• partykuła,• wykrzyknik,• czasownik nieosobowy:- bezokolicznik,- imiesłów przysłówkowy współczesny i uprzedni,- nieosobowa forma czasownika zakończona na -no, -to.
Części mowy –
Rzeczownik
Nazwy przedmiotów, pojęć, osób, zwierząt, roślin i zjawisk dzielimy na różne kategorie znaczeniowe:• osobowe – ojciec, uczeń, sportowiec, Włoch,• nieosobowe – wszystkie poza nazwami osób,• imiona własne – Warszawa, Wisła,• pospolite – miasto, rzeka, dom,• żywotne – elegant, koń, pies, ojciec, dziecko (Bóg, anioł, duch – nazwy pojęć upostaciowanych jako kategoria wyższej wartości),• nieżywotne – kształt, plac, rzeka, drzewo,• jednostkowe – człowiek, żołnierz,• zbiorowe – rój, tłum, gawiedź, ciżba, las, sad,• oderwane – ból, śmiech, zapał, spanie, miłość, rozum, białość,• materialne – żelazo, piasek, powietrze.
Liczba rzeczownika
W liczbie pojedynczej rzeczownik występuje jako jeden przedmiot. Są rzeczowniki występujące tylko w liczbie pojedynczej np. Europa, Wisła, Polska, żelazo, woda, dobroć, miłość, gawiedź.
W liczbie mnogiej jest wiele przedmiotów. Tylko w liczbie mnogiej występują rzeczowniki: Tatry, Kielce, Węgry, usta, nożyce, spodnie, drzwi, imieniny, drwa, plecy itp.
Rodzaje rzeczownikaRzeczownik wpływa na rodzaj stojącego obok przymiotnika: biały śnieg, dobra matka, wysokie drzewo.W liczbie pojedynczej i mnogiej rzeczowniki występują w trzech rodzajach:
Rodzaj męski
Rodzaj żeński
Rodzaj nijaki
(rzeczowniki zakończone spółgłoskami) dobry ojciec, wierny pies, zielony las, uczynni sąsiedzi, znani naukowcy, rącze konie, białe śniegi
(rzeczowniki zakończone samogłoskami -a, -i oraz spółgłoskami) głęboka rzeka, dobra pani, biała kość, piękne kobiety
(rzeczowniki zakończone samogłoskami -o, -e, -ę, oraz -um) duże okno, jasne słońce, małe jagnię, bogate muzeum, szerokie pola
Odmiana rzeczowników (deklinacja)Końcówki wraz z tematami tworzą formy przypadków w liczbie pojedynczej i mnogiej. Odchylenia w końcówkach są odbiciem tradycji.Nazwy przypadków:- Mianownik (nominativus) kto? co?- Dopełniacz(genetivus) kogo? czego nie ma?- Celownik(dativus) komu? czemu się przyglądam?- Biernik (accusativus) kogo? co widzę?- Narzędnik (instrumentalis) kim? czym się posługuję? lub z kim? z czym idę?- Miejscownik (locativus) o kim? o czym mówię?- Wołacz o!
Przykłady deklinacji rzeczowników Rodzaj męskiLiczba pojedyncza
M
stół
mąż
koń
brat
sędzia
przyjaciel
książę
D
stołu
męża
konia
brata
sędziego
przyjaciela
księcia
C
stołowi
mężowi
koniowi
bratu
sędziemu
przyjacielowi
księciu
B
N
stołem
mężem
koniem
bratem
sędzią
przyjacielem
księciem
Mc
stole
mężu
koniu
bracie
sędzi
przyjacielu
W
stole!
mężu!
koniu!
bracie!
sędzio!
przyjacielu!
książę!
Liczba mnoga
stoły
mężowie
konie
bracia
sędziowie
przyjaciele
książęta
stołów
mężów
koni
braci
sędziów
przyjaciół
książąt
stołom
mężom
koniom
braciom
sędziom
przyjaciołom
książętom
stołami
mężami
końmi
braćmi
sędziami
przyjaciółmi
książętami
stołach
mężach
koniach
braciach
sędziach
przyjaciołach
książętach
stoły!
mężowie!
konie!
bracia!
sędziowie!
przyjaciele!
książęta!
Rodzaj żeńskiLiczba pojedyncza
mama
pani
wieś
noc
mucha
niania
noga
ręka
idea
mamy
wsi
nocy
muchy
niani
nogi
ręki
idei
mamie
musze
nodze
ręce
mamę
panią
muchę
nianię
nogę
rękę
ideę
mamą
wsią
nocą
muchą
nianią
nogą
ręką
ideą
mamo!
pani!
wieś!
nocy!
mucho!
nianiu!
nogo!
ręko!
ideo!
panie
wsie
noce
nianie
idee
mam
pań
much
niań
nóg
rąk
mamom
paniom
wsiom
nocom
muchom
nianiom
nogom
rękom
ideom
...
bajbus396