Architektura barokowa w Niemczech
Po niespokojnej pierwszej połowie XVII wieku na ziemiach niemieckich zapanował pokój. Wojna trzydziestoletnia, która trwała w latach 1618-1648, zakończyła się, a księstwa wyodrębniły się jako niezależnie państewka. Ugruntował się podział na protestancką północ i katolickie południe. W zrujnowanych gospodarczo krajach dopiero po 1650 roku nastąpiło lekkie ożywienie w budownictwie, a wraz z nim zaczął upowszechniać się ów styl – barok. Jeśli wziąć pod uwagę rozdrobnienie polityczne i rozłam religijny, to nie powinno dziwić zróżnicowanie w rozwoju tego stylu architektonicznego na terytorium niemieckim.
W budownictwie sakralnym kościoły katolickie początkowo rozwiązywano na planie trójnawowej bazyliki z elewacją frontową dość często flankowaną dwiema wieżami. Nie zawsze projektowano nawę krzyżową i stosowano kopułę nad skrzyżowaniem naw. W drugiej połowie XVII wieku coraz częściej pojawiają się układy centralne o wydłużonym planie i bogatej dekoracji. Koniec XVII wieku zaowocował budynkami o giętych elewacjach o silnie profilowanych obelkowaniach, rzeźbiarsko traktowanych hełmach i latarniach, fantazyjnie rozczłonkowanych obramowaniach otworów i gęsto profilowanych pilastrach i łukach sklepień, dekoracyjnie potraktowanych kartuszach, medalionach, wspornikach. Budownictwo zborów ewangelickich, długo skromne, o układach podłużnych i centralnych, z wolna się zmienia, a w XVIII wieku zaczyna nawet przypominać architekturę krajów katolickich.
Wraz z normalizacją gospodarczą kraju ożywa również budownictwo świeckie. Powstają nowe rezydencje magnackie, przebudowywane są istniejące. Pałace wzorowane są na układach francuskich, w których budynek główny z dwoma bocznymi skrzydłami poprzedza dziedziniec, a ogród w stylu francuskim lokalizowany jest za budynkiem. Tak samo wystawnie projektowane są pałace biskupów. Domy mieszczańskie otrzymują nowy wystrój. Nadal, zwłaszcza na północy, występuje ornament zwijany i sporadycznie chrząstkowy. Szybko rozpowszechnia się płaski ornament taśmowy. W XVIII wieku coraz częściej stosowany jest ornament rokokowy, modelowany w gipsie (sztukateria), inspirowany wzorami francuskimi.
Kraje północno-zachodnie i zachodnie
Około 1690 roku w Bremie francuski architekt, Jean Baptiste Broebes, zbudował budynek Giełdy (Handelsbörse). Ciekawiej reprezentują się dorobek Paula du Ry, francuskiego emigranta działającego w Hesji. W 1690 dla cysterskiego klasztoru Haydau (w gminie Morschen) projektuje nową oranżerię. W latach 1698-1710 realizuje ambitne zadanie zbudowania od podstaw w Kassel (Hofgeismar) Nowego Miasta (Carsdorf) dla Hugenotów. Oprócz planu przestrzennego i projektów budynków mieszkalnych w 1704 buduje nowy, protestancki kościół. Zaprojektował także w Kassel miejski pałac dla landgrafa Karola. Budynek powstał w 1714, już po śmierci Paula. Pracami kierował jego potomek. Obecnie w budynku mieści się Brüder Grimm-Museum, muzeum z pamiątkami po braciach Grimm.
Ernst Georg Sonnin to kolejny architekt pochodzenia francuskiego. Jego działalność związana była z Hamburgiem, gdzie brał udział w odbudowie szeregu budowli. Za najważniejsze z jego przedsięwzięć uważa się projekt odbudowy kościoła św. Michała. Współpracując z Johannem Prey zbudowali protestancki kościół założony na planie centralnym krzyża greckiego z wewnętrzną emporą o fantazyjnie wygiętej linii.
Kraje północno-wschodnie
Pierwsze elementy baroku pojawiły się w architekturze za sprawą przybyszów z Holandii. Największą rolę w Berlinie i jego okolicach odegrali:
§ Michael Mattias Smids z Bredy, współpracował z Memhardtem przy budowie fortyfikacji, Stajni Książęcych i wielu innych budynków w Berlinie, zamku w Oranienburgu i Poczdamie.
§ Johann Gregor Memhardt z Linz, wykształcony w Holandii (przed przyjazdem do Berlina zapoznał się z architekturą holenderską m.in. w Hadze). W Berlinie projektował zamek (obecnie zamek nie istnieje), pracował przy rozbudowie zamku w Oranienburgu, autor projektu rozbudowy Poczdamu (1661) i projektant zamku w Poczdamie.
§ Johann Arnold Nering, (Nehring) niemiecki architekt wykształcony w Holandii, współpracownik Memhardta i Smidsa, budował Berliński Arsenał (po jego śmierci prace ukończył Andreas Schlüter), pracował przy budowie części fortyfikacji i zamku w Berlinie, zaprojektował oranżerię na terenie Lustgarten (1685), protestancką kaplicę zamkową w Köpenick, plac Gendarmenmarkt, pałac Charlottenburg (Nering projektował od 1695 najstarszą część pałacu, ukończoną w latach 1701-1713 przez Eosander von Götthe, tzw. Nering-Eosanderbau), pracował przy rozbudowie starego zamku w Poczdamie.
§ Andreas Schlüter, niemiecki architekt (ur. w 1660 r.) i rzeźbiarz, początkowo współpracował z Neringiem przy budowie Arsenału (jego dziełem jest rzeźbiarska dekoracja budynku, m.in. cykl Umierający wojownicy 1696), projektant Starej Poczty (1701-1704) w Berlinie.
§ Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff, architekt i malarz, twórca późnobarokowych dzieł o spokojnej, klasycyzującej bryle i rokokowych wnętrzach. Jego najważniejsze prace to gmach berlińskiej opery (1741), pałace w Charlottenburgu (1740-1742), Sanssouci (1745-1747), Rheinsbergu i starego zamku Poczdamie (z kompleksu zachował się jedynie budynek stajni królewskich).
§ Johann Gottfried Büring, budowniczy działający pod koniec rokoko, najbardziej znany jest jego udział przy budowie niektórych budynków w kompleksie Sanssouci, np. Chińskiego Pawilonu, Nowego Pałacu oraz Galerii Obrazów.
Kraje południowe
Architektura baroku w południowej części terytorium Niemiec prezentuje się znacznie bogaciej niż na północy. Powstają dzieła, w których odzwierciedlają się wpływy architektury włoskiej szkoły Borrominiego, Berniniego i jezuickiej architektury sakralnej oraz francuskiej architektury zespołów pałacowo-parkowych. Wystrój wnętrz został zdominowany francuskim rokoko, które także wpłynęło na ukształtowanie architektonicznej bryły budowli i jej rzeźbiarską dekorację. Na zlecenie arystokracji świeckiej i kościelnej pracowali architekci włoscy i francuscy. Oprócz nich, w dość krótkim czasie pojawiło się wielu znanych artystów pochodzenia niemieckiego. Do najbardziej znanych należą:
§ Enrico Zucalli, włoski architekt był jednym z pierwszych reprezentantów baroku na południu Niemiec. Od 1663 r. pracował wraz z bolońskim architektem Agostino Barelli przy budowie kościoła Teatynów w Monachium. Do projektu Barelliego dodał dwie wieże od frontu i kopułę nad skrzyżowaniem naw. Pracował przy rozbudowie pałacu Nymphenburg (wraz z Giovanni Antonio Viscardi, najstarszą część pałacu zbudował Barelli) oraz pałacu Schleissheim w Monachium oraz pałacu (Kurfürstliches Schloss Bonn, obecnie budynek Uniwersytecki) i dworku w Bonn. Sporządził także plany przebudowy klasztoru w Ettal (na ich podstawie odbudowano zniszczony pożarem klasztor po śmieci architekta).
§ Giovanni Antonio Viscardi, włoski architekt zatrudniony na dworze bawarskim. W jego pracach wyraźnie widoczne są wpływy szkoły Borrominiego. Uczestniczył przy realizacji prac Enrico Zucalli. Kierował także przebudową cysterskiego klasztoru Fürstenfeld. Najciekawszą jego pracą jest projekt monachijskiego kościoła św. Trójcy w Monachium (1711-1718). Zastosował tu kopułę bez bębna, konstrukcję, która rozpowszechniła się na południu Niemiec.
§ rodzina bawarskich architektów i budowniczych, pracujących nie tylko w Niemczech ale także na terenie Czech, Austrii:
§ Georg Dientzenhofer, wprowadził do budownictwa sakralnego na południu Niemiec ciekawe rozwiązania oparte na planie centralnym. Zaprojektował kaplicę odpustową Trójcy Świętej w Waldsassen na rzucie trójkąta równobocznego z przylegającymi do jego boków trzech półkoli. Wnętrze kościoła obiega niskie obejście a bryłę akcentują wysokie i smukłe wieże zlokalizowane w wierzchołkach trójkąta. Z bratem Johannem Leonardem pracował przy budowie kościoła św. Marcina w Bambergu, którego architektura jest wzorowana na rzymskim Il Gesù.
§ Johann Dientzenhofer, projektował kościoły, w których śmiało konstruowane, elipsoidalne sklepienia przenikały się. Przykładem takiej budowli jest kościół w Banz w Bad Staffelstein (powiat Lichtenfels). Inne jego dzieła to: katedra i pałac w Fuldzie, pałac w Kleinheubach, pałac Weissensteina w Pommersfelden, kościół w Litzendorf.
§ Johann Leonhard Dientzenhofer, uczestniczył w rozbudowie benedyktyńskich opactw w Banz i św. Michała w Bambergu oraz nowego pałacu biskupa w Bambergu (do renesansowej rezydencji dobudował dwa skrzydła).
§ Balthasar Neumann, niemiecki architekt z okresu późnego baroku, pracował przy budowie i rozbudowie wielu kościołów, opactw i zamków np. pałac w Bruchsal, pałac Augustusburg w Brühl, dla którego zaprojektował wspaniałą klatkę schodową, kościoły w Gössweinstein, w opactwie w Neresheim (jednonawowy w układzie podłużnym o przęsłach przykrytych owalnymi sklepieniami), Steinbach, klasztor i kościół benedyktyński w Münsterschwarzach w Schwarzach nad Menem, powiat Kitzingen, opactwa w Banz, w Schöntal, kościół pielgrzymkowy Czternastu Wspomożycieli w Vierzehnheiligen (jednonawowy, ze sklepieniami na planie koła i owalu) Dom pod Sokołem – Falkenhause w Würzburgu (z elewacją o bogatej, rokokowej dekoracji), pałac Poppelsdorfer w Bonn. Najbardziej znane jego projekty to rezydencja biskupa i kaplica rodziny Schönborn przy katedrze w Würzburgu.
§ Dominikus Zimmermann, architekt niemiecki, znany przede wszystkim jako projektant wnętrz, licznych ołtarzy, ambon i innych dekoracji. Zbudował rokokowe kościoły, zaprojektowane na rzucie elipsy, w Steinhausem (Bad Schussenried) 1727-1733 i w Wies (Steingaden, powiat Weilheim-Schongau) 1745-1754. Przy wystroju wnętrz współpracował z bratem Johannem Zimmermannem. Jego inne dzieła to: przebudowa kartuzji w Buxheimie – kościół, kaplica św. Anny (1713-1727), budowa kościoła NMP w Günzburgu (1735-1740), przebudowa franciszkańskiego klasztoru w Maria Medingen w Mödingen (1716-1725).
§ ...
a.bunia