Biologia
Nauka o organizmach żywych ich pochodzeniu, rozwoju, funkcjach i współzależnościach z innymi organizmami. Dzielimy ją na trzy główne nauki:zoologię,botanikę,antropologię.
Parazytologia
Dział biologii, nauka zajmująca się badaniem pasożytów zwierząt i człowieka. Gr. darmozjad; wyróżniamy 2 grupy: zwierzęta pasożytnicze i grzyby.
Biosfera
Przestrzeń ziemi zasiedlona przez żywe organizmy. Części biosfery:
o Litosfera-środowisko lądowe, czyli gleba i powierzchnia ziemi
o Hydrosfera-życie tu zależy od różnych czynników a przede wszystkim od światła (do 200 m pod wodą może toczyć się proces fotosyntezy)
o Atmosfera-(aerosfera)-sfera gazowa nad powierzchnią ziemi (10-15 km)
o Ontosfera-środowisko istot żywych będących miejscem żerowania pasożytów. Może wchodzić w atmosferę,litosferę,itp.
Środowisko przyrodnicze
(ekosystem) system (zbiór) elementów przyrody żywej i nieożywionej.
EKOSYSTEM=BIOCENOZA+SIEDLISKO(życia lub zamieszkiwania przez biocenozę).
Biocenoza
Zbiór wszystkich żywych organizmów zamieszkujących określone środowisko.
Ekosystemy naturalne-np.las;istnieje tu względna równowaga dynamiczna.Kataklizmy i masowe wymieranie.
Ekosystemy sztuczne-np.park,szpital.
Homeostaza
Zdolność samoregulacji ekosystemu.
Biotop organizmu
Określona przestrzeń życiowa osobnika.
Czynniki środowiska:
a) Biotyczne-wszystkie żywe organizmy w tym środowisku
b) Abiotyczne- woda, ciśnienie wody, ciśnienie powietrza, skład powietrza w n.p.m. (ciśnienie osmotyczne), fale dźwiękowe,temperatura,prominiowanie.
Gatunek
Podstawowa jednostka taksonomiczna.Zbiór osobników podobnych do siebie morfologicznie i anatomicznie(DNA), związanych ze sobą zjawiskiem rozrodu, dających płodne potomstwo i tworzących zamknięty układ genetyczny.
Jednostki taksonomiczne
TYP-strunowce
PODTYP-kręgowce
GROMADA-ssaki
RZĄD-naczelne
RODZINA-człekokształtne
PODRODZINA-człowiekowate
RODZAJ-człowiek
GATUNEK-człowiek rozumny
Systematyka roślin:
KRÓLESTWO- rośliny
PODKRÓLESTWO- procariota
TYP- bakterie
TYP- sinice
PODKRÓLESTWO- eucariota
TYP- zielenice, okrzemki, chryzofity, brunatnice, krasnorosty, grzyby, porosty, mszaki, paprotniki, rośliny nasienne (nagonasienne i okrytonasienne
Systematyka zwierząt:
KRÓLESTWO-zwierzęta
TYP-pierwotniaki
GROMADA-wiciowce,korzenionóżki,zarodnikowce,orzęski
TYP-gąbki
TYP-jamochłony
GROMADY-stułbiopławy,krążkopławy,koralowce,żebropławy
TYP-płazińce(robaki płaskie)
GROMADY-wirki,przywry,tasiemce
TYP-obleńce
GROMADY-nicienie,kolcogłowy,wrotki
TYP-pierścienice
GROMADY-skąposzczety,wieloszczety,pijawki
TYP-stawonogi
GROMADY-skorupiaki,owady,pajęczaki,wije,pratchawce
TYP-mięczaki
GROMDY-ślimaki,małże,głowonogi
TYP-szkarłupnie
GROMADY-rozgwiazdy,jeżowce,liliowce
PODTYP-bezczaszkowce(lancetnik)
GROMADY-ryby,kręgouste,płazy,gazy,ptaki,ssaki
Ontogeneza
Rozwój osobniczy od momentu zapłodnienia do momentu śmierci.
Filogeneza
Rozwój rodowy człowieka trwający w długich szeregach pokoleniowych.
Prawo biogenetyczne
Ontogeneza jest skróconym powtórzeniem filogenezy oznacza to:przez główne etapy rozwoju rodowego tzn. odtworzone zostają kolejno cechy dorosłych przodków.
Homeostaza ontogenetyczna
Homeostaza;utzymanie stanu równowagi dynamicznej (w ramach normy reakcji osobnika między czynnikami wewnątrz osobnika,ciągle zmiennymi czynnikami środowiska zewnętrzego).Czynniki regulujące ontogenezę:
a) Endogenne genetyczne-kod genetyczny osobnika
b) Endogenne paragenetyczne-większy jest wpływ cech fizycznych
c) Egzogenne-bezpośrednie czynniki, które wpływają na nasze życie np. infekcje, przeżycia psychiczne.
Etapy ontogenezy:
I. Okres życia wewnętrznego macicznego:embrionalny okres KYEMATOGENEZA
o Podokres jaja płodowego od zapłodnienia do 8 dni
o Podokres zarodkowy-1-sze 8 tygodni życia
o Podokres płodowy-od 9-40 tygodni
II. Okres postembrionalny
o Okres noworodka-4 tygodni
o Okres niemowlęcia-1 rok
o Okres wczesnego dzieciństwa do 7 lat
o Okres starszego dzieciństwa do osiągnięcia: DZ-15;CHŁ-18
o Młodzińczy(dorastanie):K-20;M-23
o Okres wieku dorosłego-do 1-szych objawów starzenia:K-35;M-40
o Okres wieku dojrzałego:K-50;M-też się to odbywa
o Okres starości po 60 roku życia
Zapłodnienie
Zachodzi w jajowodzie.Plemnik zachowuje żywotność w środowisku macicy do 48 godzin. Jest to proces w wyniku, którego dochodzi do połączenia materiału genetycznego zawartego w jądrze komórkowym plemnika i jaja, tworzy się zygota.
Oogeneza
Proces powstawania 40 dojrzałej kom. jajowej, w wyniku, którego uzyskuje ona zmniejszoną o połowę liczbę chromosomów (po podziałach komórkowych zw. podziałami dojrzewania), zapasowe materiały odżywcze- żółtko oraz infrosomy zawierające rozwojową .
Spermatogeneza
Proces powstawania plemników w jego wyniku plemniki uzyskują zmniejszoną o 1/2 liczbę chromosomów oraz narząd ruchu- wić.
Determinacja płci
Występowanie XY- u mężczyzn i XX-u kobiet.
Błony płodowe
Specjalne struktury wytwarzane przez owodniowce zapewniające zarodkom najlepsze warunki rozwoju na lądzie. Błony płodowe otaczają zarodek.
Owodnia
Najbardziej wew., bezpośrednio otacza zarodek i jej jama wypełniona jest płynem-chroni zarodek przed uszkodzeniami (amortyzuje wstrząsy) oraz zabezpiecza przed wysychaniem.
Omocznia
Gromadzi szkodliwe produkty przemiany materii i na początku bardzo się rozrasta, ponieważ zarodek produkuje amoniak. W późniejszym okresie, kiedy zarodek przekształca zarodek przekształca amoniak w mniej szkodliwe produkty przemiany materii (mocznik, kwas moczowy), omocznia kurczy się, a woda resorbowana jest przez zarodek. W ścianach omoczni znajdują się naczynia krwionośne, które są częścią układu krwionośnego zarodka, co usprawnia proces wymiany gazowej(gromadzi wydaliny).
Kosmówka
Otacza zarodek wraz z pozostałymi błonami i przez to pełni funkcję ochronną, a stykając się z białkiem pobiera z niego różne sub. Pokarmowe. W późniejszym okresie rozwojowym jest bogato unaczyniona i uczestniczy w wymianie gazowej między zarodkiem a powietrzem przenikającym przez pory w skorupie.
Łożysko
Jest narządem, w którym dochodzi do przylegania lub zrośnięcia się błon płodowych z błoną śluzową macicy w celu wymiany fizjol.
Bruzdkowanie
Podziały mitotyczne zapłodnionego jaja, w wyniku, których powstają komórki potomne, zwane blastomerami. W wyniku bruzdkowania powstaje wielokomórkowy zarodek zwany blastulą.
Gastrulacja
Dynamiczny proces przekształcania się zarodka ze stadium blastuli w gastrulę; polega na przemieszczaniu się komórek w obrębie zarodka i wyodrębnieniu listków zarodkowych.
Morula
Wielokomórkowy zarodek powstały z wielokrotnych podziałów zygoty. Kulista bryłka złożona z kilkunastu komórek poprzedza blastulę.
Blastula
Grupa komórek, która zmieniła się w pęcherzyk. Zbudowana z blastomerów.
Gastrula
Wczesne stadium rozwojowe zarodka występujące po blastuli.
Listki zarodkowe
Grupy komórek o podobnych właściwościach rozwojowych, dające początek określonym narządom(organogeneza).
Ektoderma
Wytwarza: nabłonki pokrywające ciało, układ nerwowy, narządy zmysłów, nabłonki wyściełające początkową i końcową część przewodu pokarmowego.
Mezoderma
Mięśnie, szkielet wew., nabłonki wyściełające wtórną jamę ciała, skóra właściwa kręgowców, układ krwionośny, układ wydalniczy, układ rozrodczy.
Endoderma
Nabłonki wyściełające środkową część przewodu pokarmowego, gruczoły trawienne, płuca, pęcherz moczowy.
Komórka
Jest podstawową jednostką strukturalną i funkcjonalną żywej materii.
Zarodek
Organizm ludzki lub zw rozwijający się z zapłodnionego jaja do wyklucia się z jaja lub porodu.
Pasożytnictwo
Forma współżycia dwu gatunków organizmów, z których jeden (pasożyt) bytuje stale lub czasowo kosztem drugiego (żywiciela), będącego dla niego źródłem pokarmowym.
Ekosystem
Samodzielna jednostka ekologiczna. Składa się z środowiska nieożywionego i bytującej w nim biocenozy.
Interakcje międzygatunkowe:
a) KOEGZYSTENCJA- współistnienie
b) KOMENSALIZM- współbiesiadnictwo – 2 gatunki żywią się tym samym pokarmem
c) MUTUALIZM- obustronna korzyść
d) AMENSALIZM- antybioza- 1 ogranicza rozwój 2-go
e) PASOŻYTNICTWO
Podział pasożytów:
I.
- Pasożyty bezwzględne- nie może żyć bez swojego żywiciela np. tasiemiec, owsik
- Pasożyty względne- pijawka
II.
- Stałe- całe życie żyją na lub w organizmie żywiciela i bez niego nie może przeżyć
- Okresowe- pijawka
III.
- Zew- ektopasożyty na skórze, na tkankach, np. grzyby
- Wew.- endopasożyty robaki, pierwotniaki
IV.
- Monokseniczne- jednogatunkowa żeruje w jednym gatunku żywiciela np. owsik (wyłącznie jelito człowieka)
- Polikseniczne- włosień spiralny
V.
- Lokalne- żyją w określonym rejonie na świecie np. świdrowiec śpiączki afrykańskiej żyje na równiku
- Kosmopolityczne- np. glista, żyje wszędzie.
Żywiciel pośredni
Żywiciel, w którym rozwijają się formy larwalne pasożyta.
Żywiciel ostateczny
Żyje w nim dorosły płciowo pasożyt; dochodzi w nim do rozwoju pasożyta występują tu objawy chorobowe.
Inwazja pasożytnicza
Zaatakowanie organizmu żywiciela (choroby pasożyty= choroby inwazyjne).
Transmisja
Przenoszenie z żywiciela na żywiciela.
Mitoza
Jest podziałem komórkowym, podczas którego z 1 komórki macierzystej powstają 2 komórki potomne, których ilość materiału genetycznego jest taka sama jak w komórce macierzystej, z której powstała.
Mejoza
Jest podziałem redukcyjnym, podczas którego z 1 komórki macierzystej (2n) powstają 4 komórki potomne, których ilość materiału genetycznego jest zredukowana do n. Proces ten zachodzi tylko w gruczołach rozrodczych, a komórki w nim powstające to gamety
KOMÓRKA MACIERZYSTA 2n= 46 CHROMOSOMÓW
KOMÓRKA POTOMNA n=23 CHROMOSOMY
Mejoza nie zachodzi w komórkach haploidalnych. Zachodzi w męskich i żeńskich organach rozrodczych.
N=4n
DNA
Występuje na terenie jądra komórkowego i jest nośnikiem informacji genetycznej. Kw. DNA jest polimerem jego monomerami są nukleotydy.
RNA
- m RNA kw. Rybonukleinowy- przenosi informację genetyczną dotyczącą białek na rybosomy
- t RNA- transport aminokwasów do rybosomów z cytoplazmy
- r RNA- wchodzi w skład rybosomów.
Jest podstawową jednostką strukturalną i funkcjonalną żywej materii. Przeciętna wielkość komórki waha się od 0,001-0,1 a u człowieka 0,001-0,003. Największą komórką ludzką jest jajo ¼ mm. Kształty są przeróżne
Błona komórkowa
Oddziela organizm od środowiska w sposób umożliwiający wybiórczą wymianę substancji z otoczeniem. Występuje we wszystkich żywych komórkach. Składnikami występującymi zawsze w błonach są białka i tłuszcze(rys).
...
marzip2