Graham Greene - Moc i chwala.pdf - zmijak

GRAHAM GREENE

Moc i chwała

(Przełożył Bolesław Taborski )

Dla Gervase

Krąg się zacisnął;

bystra chartów siła

i śmierć z godziną

każdą bliżej była.

(Dryden)

Przedmowa

Kiedy po latach wojny zaczęliśmy wydawać najlepsze powieści z literatur zachodnich,

olśniły nas wielkie nazwiska Faulknera, Hemingwaya, Camusa, Sartre'a. Stwarzało to pozór, że

stykamy się z niezwykle wyśrubowaną przeciętną obowiązującego poziomu w literaturze

światowej, a nie z jej szczytowymi osiągnięciami z lat kilkunastu. Dopiero dzisiejsze

współzawodnictwo między wydawnictwami polującymi na głośne, nagradzane pozycje pozwala

odróżnić sezonowe rewelacje beletrystyczne od prawdziwej literatury, którą wyznacza najbardziej

bezlitosny sędzia - czas.

Do książek, które zwycięsko wytrzymały tę próbę, należy bez wątpienia “Moc i chwała”

Grahama Greene'a. Ta właśnie powieść ustaliła jego pozycję w czołówce literatury światowej,

utorowała drogę powodzenia, sukcesów wydawniczych dla “Sedna sprawy”, “W Brighton” czy

“Trądu”. O “Mocy i chwale” tak pisze autor:

“Książka ta daje mi największą satysfakcję ze wszystkich moich książek; nie mówi to dużo,

ale napawa mnie smutkiem, gdy pomyślę, że napisałem ją przed dwudziestu laty. Czekała prawie

dziesięć lat na powodzenie. Pierwsze wydanie w Anglii miało 3500 egzemplarzy i ukazało się na

miesiąc przed hitlerowską inwazją na Holandię. W Stanach Zjednoczonych wydano ją pod trudnym

i wprowadzającym w błąd tytułem “Ścieżki labiryntu” (ponieważ mego własnego już ktoś użył), a

sprzedano, zdaje się, dwa tysiące egzemplarzy. Jej powojenny sukces we Francji, który

zawdzięczam szlachetnemu wstępowi Francois Mauriaca, stworzył niebezpieczeństwo na dwóch

frontach: Hollywoodu i Watykanu. John Ford wyprodukował pobożny film, w którym ksiądz stał

się uosobieniem szlachetności, a porucznika zrobiono łajdakiem; powodzenie powieści we

francuskich kołach katolickich spowodowało reakcję, w wyniku której francuscy biskupi

dwukrotnie odwoływali się do Rzymu.”

Tyle autor. Jego powieść była wynikiem wyprawy do Meksyku w latach 1937 - 38.

Greene'a, wychowanego wśród protestantów, zawsze uderzały - zresztą lubiane i przez katolików -

anegdoty, przykłady z życia, pomawiania i oskarżania księży o pijaństwo i sprawy z kobietami.

Obyczaje księży Południowej Ameryki nie odbiegają zbytnio od bujnych, prawie awanturniczych

żywotów kleru włoskiego w okresie Renesansu. Greene w czasie podróży obserwuje ślady

niedawnego rozgromienia Kościoła meksykańskiego - który wyparty z powierzchni życia, na pozór

przestaje istnieć. Pisarz uczestniczył w mszach odprawianych po domach, w ukryciu, gdzie zamiast

dzwonka ministrant stukał palcem w podłogę. Pisarz rozmawia z wiernymi, tropi ślady nielicznych

księży, przekazywanych z rąk do rąk, mimo że pomoc im okazywana grozi rozstrzelaniem.

Mieszanina najżarliwszej wiary i ciemnego przywiązania, odruchów niezwykłej szlachetności,

nawet bohaterstwa - i chciwości, nienawiści, zdrady. Greene'a wciąga wzajemna zależność dwu

przeciwstawnych sił, starcie dwu racji, które, jak z ówczesnego układu wynikało, musiały być w

konflikcie. Z jednej strony ksiądz - pijaczyna, ojciec kilkuletniego dziecka, słaby, świadomy

własnej marności - a z drugiej porucznik “czerwonych koszul”, który go ściga w imię dekretu.

Wydaje się, że Autor wyidealizował swego oficera policji - tak bywało i w “Spokojnym

Amerykaninie”, i w “Sednie sprawy” - przydał przedstawicielom władzy coś z godności filozofów,

każąc im błysnąć spekulacjami myślowymi, czasem w formie aforyzmów. W Meksyku sprawy

były jednak o wiele prostsze: nienawiść eksplodowała buntem uciskanych, dla pistoleros

najprostszym załatwieniem konfliktu był celny strzał z rewolweru; nie dyskutować, tylko zabić.

Mury starych świątyń próbowano rozsadzić dynamitem, żeby zbiegli duchowni nie mieli do czego

powracać. Wypędzić księży lub ich wytępić, albo zmusić, by się zaparli sakramentu, raz na zawsze

skończyć z religią. Minęło kilkanaście lat. Dziś wiemy, że w Meksyku znaleziono modus vivendi.

Kościół przyjął nowe formy działalności duszpasterskiej, wierni praktykują swobodnie, choć prądy

antyklerykalne są nadal silne, głównie wpływowej masonerii. W tej świetnej powieści interesuje

Greene'a jedynie dramatyczna sytuacja, to, co nazwałbym wielkimi łowami, grą pełną śmiertelnego

ryzyka. Autor nie próbuje nam wyjaśnić, jak do tego doszło, jak powstały tak silne społeczne prądy

wrogości, nienawiści, które doprowadziły do czasowego rozproszenia kleru meksykańskiego.

Jednak polski czytelnik musi sobie zadać takie pytanie. Żeby na nie odpowiedzieć, przyjdzie

głęboko sięgnąć w przeszłość: nie ma skutków bez przyczyn. Pamiętamy, że Meksyk w ciągu

wieków był kolonią hiszpańską, zdobytą podbojem pełnym okrucieństwa, wyrafinowanych zdrad,

nikczemności. Chciwość i złoto były motorem działania konkwistadorów. Dlatego zrozpaczeni,

mordowani Indianie pochwyconym Hiszpanom roztopione złoto wlewali do gardła, by ich

ostatecznie nasycić. Cortez kazał żywcem piec ostatniego władcę zagarniętego państwa, by w

mękach wydał sekret, gdzie ukrył swoje skarby. Żołnierze hiszpańscy pędzili z sobą jeńców, którzy

stanowili kolejno pokarm dla psów. Każdy z gubernatorów pragnął jak najszybciej zbić fortunę i

wrócić do zamorskiej ojczyzny. Administracja się zmieniała, wspierające ją duchowieństwo

budowało ziemską potęgę Kościoła, dziedziczyło skarby, trwało, gromadząc olbrzymie dobra,

głównie ziemię. Statystyka, odkąd zaczęła istnieć, podaje przerażające liczby, pełne groźnej

wymowy, 80% ziemi było w posiadaniu 2% ludności, stwarzając warunki, w których 90% chłopów

pracowało jako siła najemna, niewolniczo uzależniona od obszarnika. Najpotężniejszym - niestety -

był kler meksykański. Nędza i ciemnota idą w parze; do roku 1910 Meksyk miał 78% analfabetów

i dziś jeszcze daleko do pełnego nauczania. Należy jednak być sprawiedliwym, pamiętając o tym,

że walkę o wyzwolenie narodu, zbrojne działania przeciw Hiszpanom, wsparte także radykalizmem

społecznym, rozpoczęli dwaj księża: Hidalgo i Morelos, obaj za to, niestety, potępiani przez

Graham Greene - Moc i chwala.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: